آیین معنوی علم‌بندان در دامغان به شماره ۶۲۷ در سال ۹۱ در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده و از آن دسته سنت‌هایی است که بعد از سال‌ها همچنان پابرجا مانده و هر سال باشکوه‌تر از گذشته برگزار می‌شود.
علم از مهمترین و اصلی ترین علائم عزاداری است و مردم برای آن احترام زیادی قائل هستند.
علم از دو قسمت پایه و طوق تشکیل شده که پایه های آن از دو تا ۲۰ متر متغیر است و بیشتر آنها دو تا پنج متر است. علم پوشش پارچه ای دارد که به آن پیراهن علم می گویند و به رنگ‌های سبز، سیاه و سفید است.
به بالای علم‌ها طوق وصل است و به زیر طوق دستمال‌های زیادی متصل می‌شود که اکثر آنها توسط مردم تهیه می‌شوند. طوق علم نیز انواع گوناگونی دارد که مشهورترین آن پنچه، قپه، سرطوق و نخل است.
بر اساس سنتی دیرینه مردم شهرها و روستاهای شهرستان دامغان از چند روز مانده به آغاز محرم با آماده کردن پارچه های سبز، چوبه علم، آجیل و نقل و شکلات به استقبال از ماه محرم می روند.
بسیاری از اهالی این شهرستان با نذر کردن و خریدن نقل، شکلات، آجیل و پارچه، حاجت خود را می طلبند که بسیاری از آنان با حاجت روا شدن در سال بعد نذر خود را اهدا کرده و یا آیین علم بندان را در منزل خود برگزار می کنند.
عزاداران امام حسین (ع) همزمان با بستن پارچه های سبز، مشکی و سفید بر بدنه علامت اشعار مربوط به ساقی کربلا را قرائت می‌کنند:
علم اگر از دست علمدار زمین نمی خورد
دگر کسی به زیر تازیانه ها نمی مرد،
این علم از کیست که بی صاحب است و ...
عده دیگر، این مراسم کهن را نشان یاری از امام حسین (ع) می دانند و با برپایی علم عزای آن امام، پیروی از سیدالشهدا را اعلام می‌کنند.
پس از بستن علم یکی از بزرگان و یا صاحب مجلس، آن را برداشته و دور منزل می چرخاند و سپس در اطراف علم سینه می زنند و در پایان علم را به مساجد و تکایا برای حضور در عزای سیدالشهدا می برند.
پس از پایان ایام عزاداری، علم هر منزل به خانه ها برمی گردد و پس از شست و شو در پارچه سفید گذاشته می شود تا در محرم سال بعد، شور حسینی دیگر ایجاد کند.
رئیس شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی شهرستان دامغان گفت: مراسم علم بندان در دامغان و روستاهای این شهرستان در روزهای مختلف دهه اول محرم از جمله شب یا روز اول، دوم، سوم، چهارم و هفتم ماه محرم انجام می‌شود.
حجت الاسلام سید جعفر میرعلی اکبری افزود: علم ها اغلب بانی و علمچی دارند که این شغل به طور موروثی به آنها منتقل شده و در برخی مناطق بانیان، علم ها را در خانه هایشان به اتفاق اقوام بسته و برای بقیه مراسم به مسجد و یا محل تجمع مردم می آورند.
وی در توصیه به عزاداران حسینی،گفت: در کنار عزاداری ماه های محرم و صفر باید از منبر غفلت نشود چرا که حضور در محافل سخنرانی و کسب معرفت، قرار گرفتن در خط عاشورا و امام حسین(ع) را به دنبال دارد.
زهرا جهانیان، از بانوان شهر امیریه دامغان در خصوص چگونگی برگزاری این آیین مذهبی در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: این مراسم طبق سنت هرساله در منازل در شب های قبل از آغاز ماه محرم و یا شب های ابتدایی تا هفتم این ماه در منازل با حضور اقوام و عزاداران برگزار می شود.
وی ادامه داد: روضه خوانی، مدیحه سرایی، قرائت زیارت عاشورا و سینه زنی از دیگر برنامه های این سنت کهن است.
این بانوی ۷۵ ساله اظهار داشت: روز علم بندان پس از جمع شدن عزاداران، لباس، دستمال، پارچه و طوق علم توسط عزاداران حسینی بسته می شود و در حین این کار اسپند دود کرده، چاووشی می خوانند و صلوات می فرستند.
رئیس اداره تبلیغات اسلامی شهرستان دامغان نیز در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: مراسم سنتی علم بندان نوعی عرض ارادت به مقام سیدالشهدا و شهدای کربلا است.
حجت الاسلام حسین صبوری افزود: اهالی دامغان و مردم روستاهای این شهرستان با بستن علم، ثابت می کنند که علمدار نهضت عاشورا هستند و هیچ گاه اجازه نخواهند داد تا قیام عاشورا و پرچم عزای حسینی به فراموشی سپرده شود.
وی اضافه کرد: بازگو نمودن فرهنگ حسینی و ترویج آن سبب تحکیم پایه های دینی، معرفتی و علمی جوانان خواهد شد.
بیش از ۳۰۰ هیات عزاداری در شهرستان دامغان فعالیت دارند.
در شهرستان دامغان همه ساله با آغاز ماه محرم، بیرق های عزاداری و پارچه های مشکی در خیابان ها و سر در منازل نصب می شود و تا اربعین در ورودی منازل و هیات ها خودنمایی می کند.
۹۸۵۶/۷۴۰۸
