گفت‌وگوی «درون‌تمدنی»؛ بازتولید ابتکاری در مجمع‌عمومی

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، گردهمایی سالانه رهبران جهان در مقر سازمان ملل متحد برای ایرانیان یادآور تصاویری به یادماندنی است؛ از پای برهنه شهید «محمدعلی رجایی» نخست وزیر وقت که سال ۵۹ برای نشان دادن شکنجه ساواک روی میز هیات ایرانی در سازمان ملل قرار گرفت تا حضور رهبر انقلاب که در قامت رئیس جمهوری در سالیان جنگ به دفاع از مواضع جمهوری اسلامی پرداختند.

از دیگر صحنه ها می توان به ترک کرسی های سازمان ملل از سوی نمایندگان و مقامات کشورها در واکنش به سخنان ضداسرائیلی «محمود احمدی نژاد» و انتقاداتش از غربی ها اشاره کرد.

سال ها بعد، «حسن روحانی» در راستای سیاست تعاملی و با هدف تنش زدایی کوشید مستمعین سخنرانی رئیس جمهوری ایران را با کرسی ها سازمان ملل آشتی دهد و در نخستین حضور خود در این سازمان به عنوان رئیس دولت ایران ایده «جهان علیه خشونت و افراطی گری» را مطرح ساخت که البته با حمایت اغلب دولت ها به عنوان قطعنامه ای در مجمع عمومی به تصویب رسید.

علاوه بر این ایده روحانی که بنا به اقتضائات منطقه ای و بین المللی و با توجه به جولان تروریست های تکفیری با استقبال بین المللی روبرو شد، می توان به «گفت وگوی تمدن ها» اشاره کرد که در میانه سال ۱۳۷۷ (۱۹۹۸ میلادی) «سیدمحمد خاتمی» رئیس دولت اصلاحات آن را عرضه داشت.

در همین راستا، پیشنهاد خاتمی نامگذاری سال ۲۰۰۱ به گفت وگوی تمدن ها بود که البته به انجام رسید. صرف نظر از تردید و شائبه هایی که در مورد ریشه و عاملیت این ابتکار مطرح شد آنچه درباره گفت وگوی تمدن ها به چشم می آمد تباین و تضاد آن با نظریه «برخورد تمدن ها» بود که «ساموئل هانتیگتون» تئوری پرداز پرآوازه آمریکایی برای تبیین سمت و سوی جهان پس از جنگ سرد در ابتدای دهه ۹۰ میلادی عرضه کرد.

بر اساس نظریه هانتیگتون، در دوران گذار بین المللِ دو قطبی به سمت ساختارهای بدیل، شکاف های تمدنی و هویتی منشا برخوردها در جهان خواهد شد.

در مقابل، رئیس دولت اصلاحات از ضرورت گشایش باب گفت وگو میان حوزه های تمدنی در سطح جهان سخن گفت و آن را فرصتی برای ایجاد صلح و احترام متقابل میان ملت ها و مناطق مختلف دانست.

هر چند رخدادهایی چون حمله به مرکز تجارت جهانی در یازده سپتامبر ۲۰۰۱ و متعاقب آن حمله آمریکا به افغانستان و عراق مجالی را برای شکل گیری این گفتمان باقی نگذاشت اما این ابتکار با نام ایران در سطح بین الملل به یادگار ماند.

سال ها پس از ارائه طرح گفت وگوی تمدن ها و وقوع حوادث بسیار در سطح بین الملل و منطقه، اینک خاورمیانه به عنوان قلب تپنده تحولات جهانی گرفتار التهاب و بی ثباتی است و برخی از امکان بروز درگیری در گلوگاه امنیت و انرژی جهان سخن می گویند.

رویکرد روحانی در مجمع عمومی امسال را از زاویه ای می‌توان به شکل دادن نوعی گفت وگوی میان تمدنی جهت کاهش اختلافات و تلاش برای بازگرداندن آرامش و ثبات به خاورمیانه معطوف دانست.

نکته قابل تامل اینکه بخش مهمی از اصطکاک هایی که می تواند جرقه های بروز درگیری و بی ثباتی را برافروزد به رفتار بازیگرانی وابسته است که در یک جغرافیای مشترک تمدنی منطقه را گام به گام به سوی تنش پیش می برند.

طی سال های گذشته سیاست های تهاجمی و ناسازگار دولت هایی چون سعودی و شماری از متحدانش که خاورمیانه را از یمن تا سوریه عرصه جنگ و خونریزی و تجاوز قرار داد، تصویری از افزایش گسل ها و گسست ها میان کشورهای منطقه و جهان اسلام را به نمایش درآورد.

حدفاصل شکاف های به وجود آمده و واگرایی دولت های اسلامی، بحران اشغالگری در فلسطین به درجه اعلای خود رسید و اختلافات میان این دولت ها انباشت و گسترش یافت تا جایی که سازمان های منطقه ای غالبا همگونی چون شورای همکاری خلیج فارس را نیز دچار انشقاق ساخت.

تعمیق شکاف‌های میان تمدنی و تبعات آن بارها از سوی تهران را به هشدار در این زمینه و البته چاره جویی واداشته است.

در همین زمینه، رئیس جمهوری روز یکشنبه (۳۱ شهریورماه) در مراسم گرامیداشت هفته دفاع مقدس با اشاره به شکاف میان ملت های منطقه و با بیان اینکه به سوی همه همسایگان دست رفاقت دراز می‌کنیم و از خطاهای گذشته آنها نیز می‌گذریم، گفت: منطق ما، امنیت درون‌زا برای خلیج فارس و تنگه هرمز است و با شعار و طرح «ائتلاف امید» و «ابتکار صلح هرمز» به نیویورک می‌رویم.

رئیس جمهوری تصریح کرد امروز در شرایطی هستیم که دشمنان منطقه به ویژه آمریکا، استکبار و صهیونیسم به دنبال سوء استفاده از شکاف، فاصله و اختلاف بین کشورهای منطقه هستند. به گفته روحانی، منطق ما، منطق خلیج فارسی است که امنیت آن از درون باشد، لذا امنیت خلیج فارس، تنگه هرمز و دریای عمان، درون‌زا است و حضور نیروهای خارجی در این منطقه می‌تواند مشکل‌آفرین باشد.

با توجه به این سخنان و هشدارها و نیز تکاپوی دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران در مجمع عمومی سازمان ملل، رویکرد روحانی را می توان معطوف به شکل دادن نوعی گفت وگوی میان تمدنی برای کاهش اختلافات و تلاش برای بازگرداندن آرامش و ثبات به خاورمیانه دانست.