اردوغان در سخنان خود به همکاری آمریکا و ترکیه برای تشکیل منطقه امن در شمال سوریه اشاره کرد و گفت: بر اساس این طرح، دو میلیون پناهجوی سوری می توانند به کشورشان بازگشته و در مناطق تحت کنترل آمریکا و ترکیه زندگی کنند و چنانچه منطقه امن تا دیرالزور و رقه امتداد یابد، امکان اسکان سه میلیون پناهجوی سوری فراهم خواهد شد.
این اظهارات اردوغان نشان می دهد ترکیه در پس طرح منطقه امن برنامه هایی را طراحی کرده است.
اکنون این سوال مطرح است که طرح منطقه امن در شمال سوریه به چه سمتی در حرکت است؟
برای پاسخ به این سوال باید موارد زیر را در نظر داشت:
-مخالفت قاطع دولت سوریه با طرح تشکیل منطقه امن در شمال این کشور و تاکید بر اینکه آمریکا و ترکیه حق ندارند در مورد آینده سوریه تصمیم بگیرند.
-تناقض مواضع ترکیه در قبال سوریه به این ترتیب که ترکیه از یک سو با مواضع ایران و روسیه مبنی بر لزوم حفظ تمامیت ارضی سوریه و حاکمیت سیاسی دمشق همراه شد و از سوی دیگر از همراهی با آمریکا برای تشکیل منطقه امن در شمال سوریه خبر داد.
-اختلافات ترکیه و آمریکا بر سر عمق و طول تشکیل منطقه امن.
- اختلاف دیدگاه ترکیه و آمریکا در ارتباط با نیروهای کُرد که با آمریکا همکاری دارند.
پرواضح است که عملی شدن چنین طرحی در این شرایط و با مشکلاتی که در بالا به آن اشاره شد بسیار ضعیف است.
نقطه آغاز طرح تشکیل منطقه امن در سوریه
اصل و بنیان طرح تشکیل منطقه امن در شمال سوریه زمانی کلید خورد که گروه‌های تروریستی تحت حمایت ترکیه و آمریکا در سوریه شکست خوردند و نقشه سرنگونی نظام بشار اسد ناکام ماند و در ادامه موازنه قدرت به نفع ارتش سوریه تغییر کرد.
ارتش ترکیه در نهایت سه سال پیش در عملیات موسوم به "سپر فرات" و سپس به فاصله حدود یک سال و نیم پس از آن در یک عملیات دیگر به نام "شاخه زیتون" و با همکاری گروه‌های تروریستی تحت حمایت خود، چهار هزار کیلومتر از خاک سوریه از جمله شهرهای الباب، اعزاز، جرابلس و عفرین در شمال این کشور را به اشغال در آورد.
ترکیه با این اقدام بیش از هر چیزی به دنبال پایان تهدید تشکیل هرگونه موجودیت مستقل کُردی در شمال سوریه برآمد، زیرا منطقه امن موجب می شود بتواند از طریق بازگرداندن و مستقر کردن پناهجویان عرب سوری به مناطق شمال سوریه بافت جمعیتی منطقه را طبق خواسته خود تغییر دهد.
این اقدامات ترکیه در حالی صورت گرفت که این کشور بر اساس مذاکرات آستانه و در قالب ابتکار عمل همکاری منطقه ای با روسیه و ایران، بیانیه های متعددی را مبنی بر لزوم حفظ تمامیت ارضی سوریه و حاکمیت سیاسی دمشق امضا کرده بود.
همراهی با روسیه و ایران از یک سو و طرح موضوع منطقه امن در شمال سوریه از سوی دیگر به خوبی بیانگر تناقض مواضع آنکارا در قبال دمشق است و نشان می دهد سیاست ترکیه در قبال آینده سوریه به ویژه منطقه امن با ابهام همراه است.
از سوی دیگر ترکیه در خواست منطقه ای حداقل به عمق ۳۲ کیلومتر، خروج کامل نیروهای کُرد و تخلیه پایگاههای نظامی آنان از این منطقه و نیز جمع‌آوری سلاح‌های سنگین آمریکایی از آن را خواستار است.
در مقابل آمریکا به دنبال تشکیل یک منطقه حائل با عمق ۱۰ کیلومتری و بدون حضور انحصاری نیروهای ترک است و علاوه بر این از نظر آمریکا حفظ موجودیت مناطق کُردی به مثابه اهرم فشار علیه آنکارا و سوریه است و کُردها را عنصر اصلی نفوذ و چانه زنی خود در مورد آینده سوریه می داند.
پس از اصرار ترکیه در خصوص منطقه امن در سوریه، در نهایت در ژانویه ۲۰۱۷ دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا از بررسی طرح ایجاد منطقه امن در شمال سوریه خبر داد.
در پایان سال ۲۰۱۸ و زمانی که آمریکا اعلام کرد، به دنبال خروج تعداد زیادی از سربازان خود از شمال شرق سوریه است، آنکارا نیز کُردهای اتحاد دموکراتیک سوریه (قسد) را که در جریان جنگ در سوریه به متحد آمریکا تبدیل شدند، تهدید کرد.
در این میان ابتدای سال جاری میلادی ترامپ تشکیل منطقه امن در سوریه را خواستار شد و اندکی بعد آنکارا و واشنگتن بر سر تشکیل مرکز عملیات مشترک به توافق رسیدند و هدف از آن را هماهنگی در خصوص تشکیل منطقه امن در شمال سوریه اعلام کردند؛ توافقی که حاصل سه روز مذاکرات فشرده بود و در جریان آن آمریکا تلاش کرد مانع عملیات نظامی ترکیه علیه یگان های کُرد شود.
در این شرایط هر چند ترکیه و آمریکا با طرح تشکیل منطقه امن در تلاش برای حفظ برگه‌های خود در سوریه هستند اما پرواضح است که این طرح تا امروز همچنان با اما و اگرهای زیادی روبه رو است.
خلیل نصرالله کارشناس سیاسی لبنانی و تحلیلگر مسائل سوریه در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: طرح تشکیل منطقه امن در واقع زمانی از سوی ترکیه مطرح شد که موازنه نیروهای نظامی به نفع ارتش سوریه و متحدانش تغییر کرد و در سال ۲۰۱۷ ترک ها صرف نظر از نام این منطقه یعنی "منطقه امن" و با استفاده از نیروهای نظامی در صدد تشکیل آن برآمدند و با حرکت به سمت شمال سوریه از یک طرف به خطوط قرمز آمریکا برخورد کردند و از سوی دیگر با روسیه تلاقی یافتند.
وی افزود: صرف نظر از اختلاف ترکیه و آمریکا در مورد طول و عمق تشکیل این منطقه در خاک سوریه باید پرسید چنانچه ترکیه به عمق ۱۰ ،۲۰ یا بیشتر از آن در شمال سوریه وارد شود، آیا به این معنی است که یک موجودیت کُرد را در مجاورت منطقه امن و یا در مرزهای ادعایی آن به رسمیت خواهد شناخت؟
با در نظر گرفتن این مسائل روشن است که آینده منطقه امن مبهم است و همانطور که دمشق تاکید می کند این طرح در اصل غیرقانونی است و هیچ آینده ای نخواهد داشت و بین دو قدرت اشغالگر یعنی آمریکا و ترکیه در جریان است.
زعبی خیام استاد علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه الفرات سوریه نیز در گفت وگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: اگر اردوغان تصور می کند، طرح تشکیل منطقه امن با هماهنگی آمریکا به سادگی امکان پذیر می باشد، در اشتباه است، زیرا این منطقه که ترکیه و آمریکا به دنبال جدا کردن آن از سوریه هستند، ذخایر نفت و گاز سوریه را در خود جا داده و حاصلخیز ترین زمین های سوریه به شمار می آید، بنابراین به خطا رفتن اردوغان زمانی بیش از پیش مشخص می شود که تصور می کند ارتش سوریه هیچ گزینه ای برای مقابله با این طرح ندارد به ویژه اینکه امیدواری او به سرنگونی نظام سوریه به دلیل محاسبات اشتباه سیاسی و نظامی ناکام مانده است.
اکنون عملیات ارتش سوریه برای بازپس گیری ادلب یکی از گزینه ها برای مقابله با طرح ایجاد منطقه امن به شمار می آید، بنابراین آنکارا و واشنگتن در سوریه دستاوردی جز ناامیدی و شکست نخواهند داشت و این بهای اشتباهاتی است که در سوریه مرتکب شده و در تلاش برای تقسیم سوریه و سرنگونی نظام بشار اسد برآمدند، از همین رو تا فرصت باقی است چاره ای جز بازنگری در محاسبات سیاسی اشتباه خود ندارند به ویژه اینکه ارتش سوریه در حال پیشروی به سمت ادلب است و روزهای آینده شاهد رخدادهای غیرمنتظره مهمی خواهیم بود که موازنه های منطقه به کلی تغییر خواهد کرد.
نظر شما