فضای مجازی و ضرورت مدیریت آن

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، فضای مجازی ابزاری است که همزمان با قرار دادن امکانات ارتباطی در اختیار کاربران، می‌تواند بستری برای شکل‌گیری برخی تخلفات، جرایم و بی اخلاقی‌ها باشد. از این رو بسیاری از صاحبنظران، از فضای مجازی به عنوان شمشیری دودم یاد می‌کنند که در کنار امکاناتی که در اختیار کاربران خود قرار می‌دهد، ممکن است برای آنان آسیب‌ها و تهدیدهایی را نیز به همراه داشته باشد. 

یکی از این آسیب‌ها، فعالیت نامتعارف برخی کاربران در فضای مجازی است. قرار دادن فیلم‌ها و عکس‌های مغایر اصول اخلاقی که می‌تواند روح و روان جامعه را خدشه دار سازد و به ویژه بر افکار قشر نوجوانان و جوانان تاثیر منفی بگذارد. ابراز رفتارهای غیرعادی و غیراخلاقی و بیان موضوع‌های مغایر با فرهنگ و عفت عمومی از جمله اقدامات افراد نامتعادل و نامتعارف در فضای مجازی است که می تواند متاثر از دلایل مختلفی باشد؛ از مشکلات فردی، اخلاقی، روحی و روانی افراد گرفته تا معضلاتی چون کم سوادی و عدم آگاهی از نحوه‌ی استفاده از فضای مجازی. 

در این میان، نقد ونظرها پیرامون چگونگی برخورد با چنین آسیب‌هایی در فضای مجازی، همواره طی چند سال گذشته به ویژه با روی کار آمدن فضاهای مجازی مبتنی بر تلفن همراه میان مسوولان و نهادهای متولی وجود داشته است. فیلترینگ یکی از راهکارهایی است که برخی در برخورد با فضای مجازی بر آن تاکید دارند. 

کارشناسان اما بر این باورند که راه مقابله با آسیب‌های موجود در فضای مجازی نه ایجاد محدودیت، بلکه فرهنگ‌سازی و آموزش به جامعه است. آنان معتقدند در کنار فرهنگ‌سازی در خصوص نحوه استفاده کاربران از فضای مجازی، مسوولان باید برنامه‌هایی برای بالا بردن سطح نشاط اجتماعی و ایجاد تفریحات و سرگرمی‌های جایگزین فضای مجازی در دستور کار قرار دهند.

فرهنگ سازی می تواند از چالش‌ها بکاهد

بسیاری از کارشناسان بر این باورند که راه مقابله با آسیب‌های فضای مجازی فرهنگ سازی در خصوص نحوه استفاده از آن در جامعه است.

«مجید ابهری» آسیب شناس اجتماعی، در گفت وگویی که پیشتر در این زمینه با ما داشت، فرهنگ سازی را کلید مهمی دانست که پیش از ورود هر نوع فناوری به کشور باید به آن توجه کرد. 

وی در این باره گفت: ورود هر فناوری در یک جامعه باید همراه با فرهنگ‌سازی و آموزش‌های لازم در زمینه کاربرد آن باشد. در این صورت تهدیدات تبدیل به فرصت‌ها شده و کاربرد و استفاده منطقی و درست از آن فناوری در جامعه رشد و توسعه می‌یابد. 

ابهری افزود: فضای مجازی یکی از این فناوری‌ها است که بدون آمادگی‌های فکری و فرهنگی همچون ویروسی به جامعه ما وارد شده و موجب خودنمایی و رشد و توسعه‌ی بسیاری از ناهنجاری ها گردید. دروغ، قمار، شاخ‌های مجازی و اوباش مجازی گوشه‌ای از ناهنجاری‌های موجود در این فضا هستند. 

این رفتار شناس و آسیب شناس اجتماعی اضافه کرد: اگر فرهنگ سازی توسط نرسانه‌های ما صورت می‌گرفت امروز فضای مجازی به جای آنکه جولانگاه افراد ناهنجار باشد می‌توانست به فرصتی برای توسعه علم و فرهنگ، خلق آثار هنری و برقراری ارتباطات مفید تبدیل شود. این وظیفه بر عهده رسانه‌ها به ویژه صدا و سیما، نهادهای آموزشی و خانواده‌ها است. تا شکل صحیح بهره گیری از تکنولوژی‌های مدرن به جامعه و به ویژه جوانان آموخته شود. 

فضای مجازی؛ راهی برای دیده شدن

برخی کارشناسان بر این باورند که عطش دیده شدن که نوعی اختلال روانی به شمار می‌رود، یکی از مهم ترین علل دست زدن افراد به رفتارهای ناهنجار در فضای مجازی است.

«عبدالکریم خیامی» جامعه شناس و مدرس دانشگاه در این زمینه در گفت و گویی رسانه‌ای یادآور شده است: تلفن‌ همراه چند ویژگی دارد: یکی از ویژگی‌های آن، امکان استفاده از شبکه‌های اجتماعی است که فردیت آدم‌ها را توسعه می‌دهد. این فضا فراهم شده است که افراد خودگزین، خود تولید و خود توزیع شوند.

به گفته وی، خودیت افراد توسط شبکه‌های اجتماعی در دو بُعد مثبت و منفی گسترش پیدا کرده است.

به باور این جامعه‌شناس، در بعد منفی این گسترش خودیت، می‌توان به اشخاصی که با صحنه ها و حوادث دلخراش عکس سلفی می گیرند و در فضای مجازی به اشتراک می گذارند اشاره کرد.آنها می خواهند خودیت شان را بروز دهند و به دنبال دیده شدن هستند.

ابهری نیز در ادامه گفت و گو با ایرنا، دیده شدن را یکی از انگیزه های مهم افراد برای دست زدن به رفتارهای ناهنجار در فضای مجازی دانست. 

این رفتار شناس و آسیب‌شناس اجتماعی، با بیان این جمله که بخش قابل توجهی از جوانان ما دچار کمبود و مشکل دیده شدن هستند، افزود: کمبود توجه به جوانان در خانواده و در جامعه باعث شده است، برخی از آنان هنگام مواجه شدن با فناوری‌های جدید دچار افراط شوند. آنان به خاطر دیده شدن خود و آثارشان دست به اقداماتی می زنند که جای تاسف و تفکر دارد. 

وی در ادامه با ابراز تاسف از دنبال شدن صفحات مربوط به افراد ناهنجار در فضای مجازی توسط کاربران، اضافه کرد:  صفحات مجازی به اصطلاح شاخ‌ها و اوباش‌های مجازی که دشنام‌ها و کلمات ناهنجار به یکدیگر و به بینندگان منتقل می‌کنند، مخاطبان زیادی دارند. زیرا نهادهای متولی در این زمینه فرهنگ سازی نکرده و آموزش لازم را به جامعه ندادهاند و جامعه سرگرمی دیگری ندارد. 

ابهری در ادامه با تاکید بر لزوم ایجاد تفریحات و سرگرمی‌های سالم و ارزان از سوی مسوولان به عنوان جایگزینی برای حضور مداوم جوانان در فضای مجازی، اضافه کرد: به خاطر پایین بودن سطح نشاط اجتماعی و کاستی‌ها در زمینه تفریحات و امور رفاهی، سرگرمی اصلی بسیاری از افراد حضور در فضای مجازی و مطالعه اینگونه صفحات است. ایجاد نشاط اجتماعی، عرضه امکانات رفاهی، تفریحی و ورزشی ارزان قیمت یا رایگان می‌تواند پوششی برای کاهش اینگونه ناهنجاری‌ها گردد. 

از حضور نخبگان اجتماعی بهره ببریم 

در حالی که مسوولان و خانواده‌هایی که فرزندان آن‌ها کاربر فضای مجازی هستند، همواره از آسیب‌های حضور افراد نامتعارف در این فضا ابراز نگرانی می‌کنند و برخی متولیان، هر از چندگاهی فیلتر را تنها راه مبارزه با چالش‌های فضای مجازی عنوان می‌کنند، کارشناسان بر این باورند که نمی‌توان فضای مجازی را مسدود و محدود کرد و برای کنترل آسیب‌های این فضا باید از دانش افراد متخصص بهره برد. «سعید معیدفر» جامعه شناس، در این باره در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا، برخورد سلبی با فضای مجازی را راهکار نامناسبی برای مقابله با آسیب‌های آن دانست و گفت: این روزها فناوری‌های اینترنتی از جمله شبکه‌های مجازی مانند دیگر امکانات رفاهی، بخشی از زندگی مردم شده و برخورد سلبی با آنها و داد و فریاد در مورد آسیب‌زا بودن آنها بی فایده است. 

این جامعه شناس افزود: به جای دامن زدن بر نگرانی‌ها در مورد آسیب‌های فضای مجازی باید فرهنگ مصرف گرایی، اشاعه بی هویتی و زوال نخبگان را کنترل کنیم و از نظرات آسیب شناسان و نخبگان در امور اجتماعی استفاده کنیم. امور اجتماعی باید به متولیان و کارشناسان این امور سپرده شود و فضا برای فعالیت نخبگان اجتماعی گشوده‌تر شود. 

به گفته معیدفر، خواه یا ناخواه جامعه به صورت انفعالی با فناوری‌های جدید رو به رو شده است و تنها راه مدیریت این تغییرات و کنترل آسیب دستاوردهای جدید، استفاده از نظرات کارشناسی افراد اهل فکر، معتمد، نخبه و تاثیرگذار است. 

سخن پایانی اینکه، اگرچه فضای مجازی غیر واقعی است! اما یک واقعیت است که در شرایط کنونی جهان، از واقعیت عینی و فیزیکی فراتر رفته و در حال بلعیدن فضای فیزیکی است. راهکار حل چالش‌های فضای مجازی در دوره بی شک، برخورد سلبی به معنای کنترل دقیق یا حذف کامل این فضا در شرایط کنونی نیست و باید جامعه را در این زمینه آموزش داد که چگونه از این فضا استفاده کند. 

افزایش سواد رسانه‌ای و آموزش آن به مردم به شکل جدی از طریق صداوسیما و سایر رسانه‌ها ،‌ نهادها و سازمان‌های فرهنگی و همه آنانکه دغدغه حفظ جامعه از سقوط در تباهی را دارند، از مهمترین اقداماتی است که می‌توان در این زمینه انجام داد.