جوابیه آب منطقه‌ای گلستان به گزارش ایرنا

متن این جوابیه به شرح زیر است: 

از نظر مباحث مهندسی رودخانه، رودخانه ها بر مبنای پارامترهای مختلف زیر تقسیم بندی می گردند این پارامترها عبارتند از: توپوگرافی ( پستی و بلندی )، زمین شناسی، شکل ظاهری، رژیم جریان، دوام هیدرولیکی، ابعاد و اندازه و اما از نظر پارامتر زمین شناسی، رودخانه ها به سه گروه ' جوان ' ، ' بالغ ' و ' پیر' تقسیم می شوند.
به طور کلی هر گونه دخل و تصرف در بستر رودخانه ها، حتی با هدف لایروبی و ساماندهی در واقع ایجاد و وارد نمودن تنش به جریان آب در رودخانه می باشد و این تنش اثرات منفی زیست محیطی در موجودات و گیاهان موجود در رودخانه ها ایجاد کرده و نیز می تواند منجر به فرسایش عمقی و عرضی در بالا و پایین دست شود و تاکنون نیز این موارد به صورت عینی در مجاری آبی اتفاق افتاده است. جریان آب در رودخانه ها، یک جریان دینامیک بوده، یعنی از جایی رسوب را با خود گرفته و در جایی دیگر به جای می گذارد، جریان آب ذاتا تمایل دارد که با حداقل سرعت و در حداکثر پهنه عبور نموده و با آرامش به مقصد برسد وایجاد کانال و یا کانالیزه نمودن آب در رودخانه ها و ایجاد لایروبی، با اصل مباحث حرکت آب در رودخانه ها و رفتار آن، در تقابل قرار دارد. در واقع نباید تا حد امکان به بستر و مجاری آبی دست اندازی نمود، یعنی تا حد ممکن نباید رودخانه ها را لایروبی و دیواره سازی نمود.
در رودخانه های جوان معمولا نه تنها نیازی به لایروبی نیست بلکه با توجه به فرسایش شدید کف و دیواره های رودخانه که نتیجه آن عمیق تر و عریض تر شدن رودخانه است و تاسیسات درون رودخانه و اراضی کنار رودخانه را تهدید می کند، لازم است سازه‌های حفاظت کننده کف و دیواره در محل های مورد نیاز ساخته شود و بیشتر این فرسایش ها نیز به دلیل دارا بودن شیب کف بستر بیشتر از یک و نیم درصد به بالا می باشد.
رودخانه های بالغ معمولا نیازی به لایروبی ندارند مگر آن که سازه های تقاطعی مانند پل ها در مسیر رودخانه مانع ایجاد کند و آن را نیازمند لایروبی نماید و این نیاز را معمولا باید متولی سازه مربوطه اعلام نموده تا وزارت نیرو یا شرکت آب منطقه ای مجوز مربوطه را صادر نماید.
رودخانه های پیر نیازمند لایروبی مداوم هستند و با توجه به گسترش شهرها و روستاها و تاسیسات اقتصادی در پیرامون و یا مناطق تحت تاثیر رودخانه های پیر در دشت ها و جلگه ها نیاز به لایروبی بیش از ادوار گذشته احساس می شود و مردم به دلیل توسعه شهرها و روستاها به پهنه سیللاب دشت رودخانه ها ورود پیدا کرده و این پهنه سیلابی را بر نمی تابند و نگاهشان این است که پهنه سیلاب محدود و محصور گردیده تا مزاحمت برای آنها فراهم نسازد.
جریان آب رودخانه از بالا دست با خود رسوباتی می آورد که دلایل مختلفی مانند ویژگیهای زمین شناسی، کم بودن پوشش گیاهی در حوضه های آبخیز بالادست، دخالت های انسانی در اراضی شیب دار زراعی، نخاله های ساختمانی و مسائلی از این دست دارد.
این رسوبات در نقاطی از رودخانه مانند پشت پل ها که مانع از عبور آب می شود و یا در بازه‌هایی که ظرفیت عبور آب را در رودخانه کاهش می دهد، لازم است برداشت شده و به بیرون از بستر رودخانه انتقال یابند. به این عمل، لایروبی رودخانه اطلاق می شود.
این روش شامل از بین بردن ضخامت مشخصی از مواد (معمولا تا ۱ متر) از اطراف مقطع رودخانه است. از این روش زمانی استفاده می شود که افزایش کمی در ظرفیت هیدرولیکی رودخانه مورد نیاز است و این مقدار افزایش با پاکسازی و رفع موانع قابل حصول نیست.
عملیات لایروبی فقط در کاهش و جلوگیری از سیلاب های متعارف و با دبی برگشت های نسبتا کوتاه تاثیر دارد و مانع از بیرون زدگی سیلاب به اراضی پیرامون خود می شود.
حوضه های آبریز گرگانرود، قره سو، اترک سفلی، شرق خلیج گرگان و نکارود علیا پنج حوضه آبریز استان گلستان است که رودخانه‌های استان در آن جریان دارند.
در ۵ حوضه آبریز استان گلستان طول ۲۸۵۰ کیلومتر رودخانه وجود دارد که عملیات جریان آب و هدایت سیلاب های کل حوضه های آبریز استان را انجام می‌دهند و در ۴۵ رشته رودخانه جاری هستند.
حدود ۱۸۰۰ کیلومتر از رودخانه‌های استان که عمدتا در بازه رودخانه های پیر طبقه بندی می شوند و نیز مقاطعی از رودخانه های بالغ، حداقل هر ۳ سال یک بار نیاز به لایروبی دارند.
به عبارت دیگر لازم است هر سال حدود ۶۰۰ کیلومتر از رودخانه های استان که در مناطق مختلفی مانند شهرها، روستاها، اراضی کشاورزی، مراتع، بالادست پل ها و دیگر سازه های تقاطعی و مصب رودخانه ها جریان دارند، لایروبی شود.
آمار ۱۰ سال اخیر نشان می دهد که با توجه به مقدار اعتبارات تخصیص داده به این بخش، لایروبی انجام شده رودخانه ها در استان گلستان توسط دستگاه های مختلف اعم از شرکت آب منطقه ای، شهرداری ها، دهیاری ها، اداره کل راه و شهرسازی، سازمان جهاد کشاورزی، سازمان بنادر و دریانوردی و بخش خصوصی سالانه حدود ۱۸۰ کیلومتر ودر مجموع حدود ۱۸۰۰ کیلومتر بوده است.
براساس فهرست بهای سال ۱۳۹۸ سازمان برنامه و بودجه، هزینه هر متر مکعب لایروبی رودخانه ۷ هزار تومان محاسبه می شود. اگر نیاز لایروبی سالانه هر کیلومتر از رودخانه های استان گلستان، ضخامت متوسط ۱ متر با عرض متوسط ۲۵ متر درنظر گرفته شود در هر کیلومتر نیاز به لایروبی حجمی بالغ بر ۲۵ هزار متر مکعب بوده و هزینه آن حدود ۱۷۵ میلیون تومان برآورد می شود و چنانچه هزینه‌های جنبی مانند زیرسازی برای تردد دستگاه، قطع درختان و خسارت کشت و انتقال رسوبات مازاد هم در نظر گرفته شود این رقم تا حدود ۲۲۵ میلیون تومان در هر کیلومتر نیز افزایش می یابد.
این رقم در بازه های موردنیاز به طول سالیانه ۶۰۰ کیلومتر، حجمی بالغ بر ۱۵ میلیون متر مکعب بوده و هزینه آن در حدود ۱۳۵ میلیارد تومان برآورد می شود که تامین و انجام عملیات آن در پیشگیری از بخشی از خسارات سیل های متعارف با دوره های برگشت نسبتا کوتاه در استان گلستان تاثیر گذار باشد.
ذکر این نکته لازم است که در سیلاب‌های بزرگ مانند سیل سال ۹۸ گلستان که ظرفیت رودخانه گرگانرود در محل آق قلا حدود ۱۲۰ متر مکعب بر ثانیه و دبی اوج سیلاب حدود ۷۵۰ متر مکعب بر ثانیه بوده است، لایروبی با هدف عبور جریان های پایه و غالب، نقش خاصی در کنترل سیلاب نداشته و بایستی از روش های دیگر مدیریت سیلاب استفاده نمود.