پایان بحران یارکشی‌های دریایی در خلیج فارس با «صلح هرمز»

چند روز بعد از آنکه ایران در خردادماه امسال یک فروند پهپاد آمریکا را بعد از تجاوز به حریم سرزمینی‌اش در نزدیکی تنگه هرمز سرنگون کرد،‌ کاخ سفید به بهانه حضور گسترده‌تر در منطقه برای امنیت بیشتر، تلاش خود را برای تشکیل یک ائتلاف دریایی کلید زد.
بر این اساس،‌ پنتاگون از ۶۰ کشور جهان برای شرکت در این ائتلاف دعوت کرد که طبق معمول بسیاری از کشورها به طور مستقیم دعوت آمریکا برای پیوستن به ائتلاف را رد و تاکنون کشورهای همیشه همراه واشنگتن شامل عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین، استرالیا، انگلیس، رژیم صهیونیستی، آلبانی، قطر و کویت آمادگی خود را برای پیوستن به آن اعلام کردند.
با این حال کشورهای مهم اروپایی و همپیمانان آسیایی آمریکا به طور مستقیم دعوت آمریکا برای پیوستن به این ائتلاف را رد کردند. در مقابل نیز ایران حضور کشورهای خارجی را تهدیدی برای امنیت منطقه خلیج‌فارس دانسته و  تاکید کرده کشورهای منطقه خودشان باید امنیت منطقه را تامین کنند.

شانزدهم آبان‌ماه منابع خبری گزارش دادند ائتلاف دریایی آمریکا در خلیج‌فارس به صورت رسمی در مقر ناوگان پنجم دریایی این کشور در منامه بحرین با حضور «جیم مالوی» فرمانده ستاد فرماندهی مرکزی نیروی دریایی آمریکا در خاورمیانه و مقام‌های نظامی شرکت‌کننده در این ائتلاف آغاز به کار کرده است.
این ائتلاف دریایی با مشارکت عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین، انگلیس، استرالیا و آلبانی تشکیل شد. مالوی در این مراسم مدعی شد که هدف از تشکیل این ائتلاف، واکنش دریایی بین‌المللی مشترک به حملات علیه کشتی‌ها است. هفته گذشته یک مقام نظامی آمریکا اعلام کرد که قطر و کویت آمادگی خود را برای پیوستن به ائتلاف بین‌المللی دریایی ایالات متحده برای تامین امنیت کشتیرانی در خلیج فارس اعلام کرده‌اند.
به گفته «جان کنکلین» رئیس ستاد ائتلاف آمریکا، قطر و کویت، پرسنل و قایق‌های گشتی را برای ائتلاف فراهم می‌کنند.
 

آمریکا به دنبال چیست؟
واکاوی چرایی حضور آمریکا در منطقه خلیج‌فارس و سیاست‌های ترسیم شده کاخ سفید در این منطقه، ما را به سمت تقابل‌های سه سال اخیر دولت ترامپ با چین رهنمون می‌سازد. واشنگتن در جنگ اقتصادی خود علیه پکن از نفت به عنوان سلاحی کارآمد استفاده و تلاش می‌کند از این موضوع برای سنگ‌اندازی در برابر پیشرفت اقتصادی چین استفاده کند. با توجه به اینکه ایران با چین و روسیه همپیمان است، تحریم انرژی ایران و عبور امن نفت کشورهای عربی موضوعی است که ترامپ می‌تواند از آن علیه چین استفاده کند.
آنچه به طور واقعی واشنگتن را آزار می‌دهد همسویی تهران، پکن و مسکو است که در برابر راهبرد آمریکا برای به کنترل در آوردن انرژی جهان مانع‌تراشی می‌کند.

با توجه به اینکه ایران در شمال خلیج‌فارس و تنگه هرمز از موقعیت راهبردی در یکی از گذرگاه‌های انرژی جهان برخوردار است و روزانه بیش از ۲۰ میلیون بشکه نفت از این تنگه عبور می‌کند، می‌تواند به طور غیر مستقیم بر عراق به عنوان یکی از کشورهای نفت خیز تاثیر گذارد که این موضوع تهدیدی برای راهبرد آمریکاست.
همچنین ایران دارای منابع نفتی و گازی گسترده‌ای است که می‌تواند با صادرات آن به اروپا به راحتی تهدیدی برای راهبرد آمریکا برای یکه‌تازی در انرژی در اروپا باشد. تزریق آزاد نفت و گاز ایران به قاره سبز می‌تواند مانعی در برابر صادرات انرژی آمریکا به اروپا شود و نفوذ ژئوپلتیک واشنگتن را در این قاره کاهش دهد.
 

جدا شدن مسیر اروپا و آسیا از آمریکا
با وجود آنکه آمریکا تلاش کرد برای ائتلاف‌سازی، متحدان خود در اروپا را نیز با خود همراه سازد اما کشورهای این قاره از پیوستن به ماموریت ناوگان دریایی آمریکا در خلیج‌فارس به دلیل زیرا نگرانی از افزایش تنش‌ها با ایران، خودداری کردند.
در واقع کاخ سفید برای ایجاد ائتلاف بین‌المللی به بهانه امنیت دریایی در خلیج‌فارس نخست تلاش کرد پشتیبانی بین‌المللی از این تلاش ایجاد کند، اما کشورهای اروپایی  اعلام کردند آنها در یک طرح جداگانه امنیت دریایی به رهبری اتحادیه اروپا شرکت خواهند کرد و این اقدام را در راستای فاصله گرفتن از فشارهای آمریکا انجام دادند.

بر این اساس بود که فرانسه به‌دنبال جایگزین امنیتی اروپا در تنگه هرمز به‌جای ائتلاف دریایی تحت رهبری آمریکا در آن منطقه درآمد و رهبری یک ماموریت اروپایی مستقل از ائتلاف دریایی ایالات متحده در خلیج فارس را برعهده گرفت.
این اقدام با واکنش رئیس ائتلاف دریایی آمریکا همراه شد و گفت: «تا جایی که می‌دانم هنوز کشوری به ائتلاف فرانسه نپیوسته است. آن‌ها مدتی تلاش کرده‌اند اما موفق نبوده‌اند.» اما طبق اعلام رسانه‌های اروپایی دانمارک، ایتالیا و اسپانیا ابراز تمایل کرده بودند که به این ماموریت دریایی بپیوندند. هلند نیز به تازگی اعلام آمادگی کرده که همکاری‌ خود را برای یک دوره 6 ماهه که از ماه ژانویه آغاز می‌شود، با یک کشتی به مأموریت دریایی فرانسه در تنگه هرمز آغاز می‌کند.

«فلورانس پارلی» وزیر دفاع فرانسه هفته گذشته اعلام کرد که این ابتکار عمل می‌تواند از اوایل سال آینده آغاز شود و نزدیک به ۱۰ کشور اروپایی و غیراروپایی به آن می‌پیوندند. هرچند او نام این کشورها را نگفت و به این نکته بسنده کرد که این کشورها در انتظار تصویب پارلمان‌های خود هستند.
در این زمینه هرچند آلمان تاکنون به طور صریح رویکرد خود را مشخص نکرده اما وزارت خارجه این کشور گفته نسبت به اثربخشی ماموریت ناوگان دریایی آمریکا و متحدانش در خلیج فارس به دیده تردید می‌نگرد.

رویکرد شرق آسیا نیز به مذاق واشنگتن خوش نیامده است. «توشیمیتسو موتگی» وزیر خارجه ژاپن اوایل آبان‌ماه در یک تماس تلفنی به «مایک پمپئو» همتای آمریکایی‌اش، آب پاکی روی دست آنها ریخت و گفت که در ائتلاف دریایی این کشور مشارکت نخواهد کرد.
توکیو برای پرهیز از افزایش تنش‌ها اعلام کرد که دو ناوشکن از جمله یک ناوشکن که در حال حاضر در عملیات ضد دزدی دریایی در سومالی مشغول فعالیت های نظارتی است را برای حفاظت از منافعش به منطقه اعزام می‌کند.

از نگاه تحلیلگران مسائل بین‌المللی، واکنش سرد کشورهای مختلف بویژه هم‌پیمانان آمریکا نسبت به این طرح از یک سو و حمایت اندک کشورهایی همچون انگلیس و کره‌جنوبی و حتی رژیم صهیونیستی نشان از انزوای دیپلماتیک دولت ترامپ در عرصه بین الملل دارد.

بازگشت آرامش به منطقه با «ابتکار صلح امید»
نگاهی به سیاست‌های آمریکا در منطقه از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون، تلاش مستمر این کشور را در «ایران هراسی» بویژه بین اعراب خلیج‌فارس نشان می‌دهد تا بتواند همچنان منافع و مصالح خود را از طریق فروش گسترده تسلیحات نظامی تامین کند.
از نگاه کارشناسان، تشکیل یک ائتلاف دریایی از سوی آمریکا در این منطقه، چیزی جز ماجراجویی خطرناک و هراس‌افکنی میان دولت‌های عربی منطقه برای کسب منافع نیست. بهانه واشنگتن برای حفاظت از حمل‌ونقل دریایی در خلیج‌فارس و انتقال آزادانه نفت از مسیر تنگه هرمز است اما پیامد این ائتلاف به نظامی شدن بیشتر منطقه و افزایش تنش‌ها منجر می‌شود.
در کنار آمریکا،‌ اروپا نیز به سردمداری فرانسه برای عقب نماندن از قافله ثروت‌اندوزی از اعراب منطقه،‌ سخن از تلاش اروپایی برای تامین امنیت آبهای راهبردی منطقه خلیج‌فارس گفته در حالی که هزاران کیلومتر از سرزمین آنها فاصله دارند.

در این میان،‌ ایران به صراحت اعلام کرده بیگانگان نمی‌توانند برای کشورهای منطقه قابل اتکاء باشند و امنیت تنگه هرمز و خلیج فارس، فقط با شکل‌گیری یک امنیت درون منطقه‌ای میسر است نه با ائتلاف‌های خودساخته از نیروهای بیرونی.
طرح «ابتکار صلح هرمز» که از سوی حجت‌الاسلام و المسلمین حسن روحانی رئیس جمهوری ایران در مهرماه امسال در هفتاد و چهارمین مجمع عمومی سازمان ملل مطرح شد نیز همین هدف را دنبال می‌کند تا با همکاری کشورهای خلیج‌فارس و دریای عمان، صلح و ثبات و امنیت دریایی در این منطقه برقرار شود.

در طرح «ائتلافِ امید- HOPE» یعنی «ابتکار صلح هرمز» (Hormoz Peace Endeavor)، حفظ امنیت، صلح، ثبات و پیشرفت در منطقه خلیج‌فارس و تنگه هرمز برای همه کشورهای منطقه ترسیم شده است.
هدف «ائتلاف امید»، ارتقای صلح، ثبات، پیشرفت و رفاه همه ساکنان حوزه تنگه هرمز و تفاهم متقابل و روابط صلح‌آمیز و دوستانه میان آنها اعلام شده است.
به گفته رئیس‌جمهوری،‌ این ابتکار بخش‌های مختلف همکاری مانند تأمین همگانی امنیت انرژی، آزادی کشتیرانی و انتقال آزادانه نفت و سایر منابع به کشورهای حوزه تنگه هرمز و فراتر از آن را دربرمی‌گیرد.
طرح «ابتکار صلح هرمز» شامل موارد دیگری همچون، عدم تجاوز، عبور امن انرژی از منطقه، رد هرگونه دخالت در امور داخلی کشورها و ... است.
طرح یاشده بر پایه اصول مهمی همچون «پایبندی به اهداف و اصول ملل متحد، احترام متقابل، منافع متقابل، جایگاه برابر، گفت‌وگو و تفاهم، احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی، خدشه‌ناپذیریِ مرزهایِ بین‌المللی، حل‌وفصلِ مسالمت‌آمیزِ همه اختلافات و از همه مهمتر، دو اصلِ بنیادینِ «عدم تجاوز» و «عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر» قرار دارد. 
برای پیشبرد این طرح، رئیس جمهوری ایران حضورِ سازمانِ ملل متحد برای ایجادِ یک چترِ بین‌المللی در حمایت از «ائتلاف امید» را ضروری دانست.

جمهوری اسلامی از همان ابتدای ارائه طرح، همه کشورهای منطقه را به پیوستن به آن دعوت و تصریح کرد که این طرح، جدیت ایران و اهمیت دادن به کشورهای منطقه در تامین ثبات و امنیت در منطقه خلیج‌فارس را نشان می‌دهد.
«گری سیک» عضو پیشین شورای امنیت ملی آمریکا با استقبال از طرح ارائه شده از ایران، اواخر آبان‌ماه به ایرنا گفت: به باور من، این ایده‌ای سازنده است که بُعد تازه‌ای به دیپلماسی در منطقه می‌دهد.
وی افزود: ایران تلاش خود را کرده و جزئیات این ابتکار را در اختیار تک تک کشورهای منطقه قرار دهد. دیپلماسی از سوی دولت‌های منطقه به مراتب بهتر از ادامه تخاصم در لبه پرتگاه جنگ است.
استاد روابط بین‌الملل دانشگاه کلمبیا تاکید کرد، این ابتکار عمل می‌تواند راهی برای برون رفت از تنش‌ها در منطقه خلیج فارس باشد.
جمهوری اسلامی بارها در این زمینه تصریح کرده، آنچه سبب برقراری صلح، ثبات و امنیت در منطقه خلیج‌فارس می شود، اتخاذ تدابیری مبتنی بر گفت‌وگو و مشارکت کشورهای عضو است، نه توسل به مداخله نیروهای خارجی، خریدهای سنگین و سرسام آور نظامی.
2023