طلای سرخ گناباد در کش و قوس مشکلات

ایران با برخورداری از ۱۰۵ هزار هکتار کشتزار زعفران افزون بر ۹۰ درصد تولید این محصول راهبردی را در جهان به خود اختصاص داده است. پس از ایران، هند با پنج هزار و ۷۰۰ هکتار زیرکشت زعفران‌ و ۵،۸ درصد حجم تولید جهانی آن در ردیف دوم و یونان در جایگاه سوم قرار دارد.

در این میان اسپانیا در جنوب غرب قاره اروپا گرچه جایگاه پنجم جهان را در کشت و تولید زعفران دارد اما فعالیت چشمگیر و نوآوری‌های آن در حوزه بسته‌بندی، بازاریابی و برندسازی زعفران موجب شده نام "اسپانیا" در عرصه جهانی داد و ستد زعفران بیشتر از ایران، هند و یونان دیده شود.
۸۶ هزار هکتار از مجموع ۱۰۵ هزار هکتاری کشتزارهای زعفران ایران در خراسان رضوی قرار دارد و گناباد با سه هزار و ۵۰۰ هکتار مزرعه زعفران و تولید سالانه ۱۲ تن محصول در این استان یکی از قطب‌های تولید زعفران محسوب می‌شود.

تولید و تجارت زعفران در گناباد با توجه به اینکه نیمی از مزارع شهرستان به کشت این محصول اختصاص دارد سهم بسیار در اقتصاد شهرستان دارد.

کارشناسان این حوزه معتقدند زعفران گناباد از نظر عطر و طعم در مقایسه با زعفران دیگر نقاط کشور جایگاه ممتازی دارد و از مرغوبیت خاصی برخوردار است اما مشکلاتی در روند تولید این محصول شامل تغییرات اقلیمی، گرما و سرما زدگی پیاز و گل زعفران در فصول تابستان و زمستان با توجه به زمان کاشت و برداشت، کشت سنتی و نبود نگاه علمی و صنعتی در بین زعفران کاران موجب شده است این محصول نتواند به نقش واقعی خود در اقتصاد منطقه دست یابد.

یکی از تولید کنندگان زعفران گناباد به خبرنگار ایرنا گفت: زمان کشت محصول زعفران این شهرستان از آبان ماه تا اواسط آذر ماه و تقارن آن با  سرمای تدریجی موجب شده که برودت هوا همه ساله خسارت‌هایی به این محصول وارد کند به طوری که طی یک هفته گذشته بسیاری از مزارع زعفران گناباد به خاطر سرمازدگی دچار خسارت شد.

علی همتی خواستار توجه بیشتر مسوولان ذیربط به حمایت از زعفرانکاران از طریق توسعه حمایت‌های بیمه محصولات کشاورزی و پرداخت تسهیلات شد.

دیگر تولید کننده زعفران گناباد هم وجود واسطه‌های متعدد را از مشکلات مهم نوسانات قیمت زعفران در بازار مصرف دانست و گفت: این مساله موجب شده کشاورزان با وجود  هزینه‌های بسیار در کشت و برداشت و متحمل شدن آسیب‌ها و خسارت‌ها به خاطر سرمازدگی و حوادث غیر مترقبه سود کمتری نصیبشان شود.

محمد کاظمیان افزود: تنها یک بازار گل زعفران از سالیان قبل همه ساله در مدت برداشت این محصول در روستای سنو از توابع دهستان زیبد بخش کاخک گناباد به صورت سنتی به خرید و فروش این محصول می‌پردازد که به دلیل فاصله زیاد به خصوص از بخش مرکزی و شهر گناباد مردم و خریداران با مشکلاتی در خرید این محصول مواجه هستند و بیشتر زعفران مورد نیاز خود را از شهر خریداری می‌کنند.

وی با اشاره به فروش گل زعفران به صورت پراکنده در تعدادی از واحدهای صنفی فروش زعفران در شهر گناباد ادامه داد: وجود یک بازار گل زعفران متمرکز در هسته مرکزی این شهر علاوه بر کاهش تنگناهای زعفرانکاران برای عرضه محصولاتشان موجب افزایش رقابت و توسعه و رونق این محصول می‌شود.

وی خرید حمایتی گل زعفران توسط تعاون روستایی را اقدام موثر در جهت حمایت از زعفرانکاران دانست.

علیرضا قاسمی کارشناس کشاورزی که برای خرید گل زعفران از مشهد به گناباد سفر کرده به خبرنگار ایرنا گفت: زعفران این شهرستان از نظر طعم و عطر از مرغوبیت خاصی برخوردار است ولی نوسانات قیمت در بازار مصرف همزمان با برداشت این محصول از تنگناهای مهم به شمار می‌رود به طوری که گل زعفران در فاصله یک روز از ۵۵۰ هزار ریال به ۶۰۰ تا ۶۵۰ هزار ریال افزایش یافته است.

مدیر جهاد کشاورزی گناباد هم نبود نگاه علمی و صنعتی و تغییرات اقلیمی را از موانع و مشکلات توسعه کیفی کشت زعفران در این شهرستان دانست و گفت: با وجود قدمت و ظرفیت‌های این شهرستان در تولید زعفران تاکنون از این ظرفیت‌ها از جمله دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و بخش صنعت برای کشت و برداشت زعفران بهره گرفته نشده است.

علیرضا حسین زاده افزود: هنوز هم به همان روش‌های شیارزنی و سله شکنی اولیه در مزارع زعفران عمل می‌شود و چون بخش اعظم زمین‌های زیر کشت زعفران خرده مالکی است امکان آبیاری تحت فشار و مکانیزه در آنها وجود ندارد و بخش صنعت و دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی باید ارتباط و تعامل بهتری با بخش کشاورزی به خصوص در تولید، کشت و برداشت زعفران در گناباد داشته باشند.

وی ادامه داد: تغییرات اقلیمی و حوادث پیش بینی نشده مانند سیل، توفان، سرمازدگی و گرمازدگی از مشکلات مهم بخش کشاورزی گناباد است که در این میان کشت زعفران با معضلات بیشتری دست به گریبان است.

وی گفت: تغییرات شدید اقلیمی و گرمای شدید در فصل تابستان موجب تاخیر در باردهی پیاز زعفران  و سرمای زیاد و زودرس در فصل پاییز و زمستان و همزمانی آن با برداشت زعفران به طور معمول خسارت‌های بسیار برای زعفرانکاران به دنبال دارد.

حسین زاده افزود: کاهش دما هوای و سرمازدگی‌ ناشی از آن طی یک هفته گذشته  ۱۰۰ میلیارد ریال به کشتزارهای زعفران و کشاورزان زعفرانکار این شهرستان خسارت وارد کرد و از مجموع سه هزار و ۵۰۰ هکتار سطح زیر کشت زعفران گناباد بالغ بر یک هزار هکتار معادل حدود یک سوم آن دچار خسارت شد.

وی ادامه داد: این در حالی است که هم‌اکنون ۱۵ درصد از عرصه کشتزارهای زعفران در شهرستان گناباد زیرپوشش بیمه محصولات کشاورزی قرار دارد و به همین خاطر امکان پرداخت غرامت بیمه محصولات کشاورزی به ۹۰ درصد کشتزارهای خسارت‌دیده زعفران در این شهرستان وجود ندارد.

وی گفت: با وقوع چنین رخدادهایی اهمیت اقدام بهنگام کشاورزان برای بیمه مزارع خود بیش از پیش احساس می‌شود. همه کشاورزان از جمله زعفرانکاران برای کاهش تبعات ناشی از خسارت‌های اینچنینی باید در زمان مناسب نسبت به پوشش بیمه‌ای محصولات خود اقدام کنند تا خسارت وارده به محصولاتشان از طریق بیمه قابل جبران باشد.

حسین زاده افزود: نوسانات هزینه برداشت و پَر کردن گل زعفران در مناطق اطراف از دیگر مسائل و مشکلات این بخش است که باعث می‌شود زعفران این شهرستان همواره تحت تاثیر اثرات مثبت و منفی شهرهای اطراف قرار گیرد که از جمله آن می‌توان به افزایش هزینه کارگری اشاره کرد.

وی ادامه داد: با توجه به موقعیت و ظرفیت‌های خاص این شهرستان در تولید زعفران، تشکیل بازار منطقه‌ای گل زعفران حلقه مفقوده رونق این محصول در گناباد است که هم افزایی بیشتر بخش‌های دست‌اندرکار را می‌طلبد.

وی گفت: شهرستان گناباد با برخورداری از سه هزار و ۵۰۰ هکتار اراضی زیرکشت زعفران از مناطق مستعد تولید این محصول در استان خراسان رضوی به شمار می‌رود و طبق بررسی های صورت گرفته توسط کارشناسان و پژوهشگران از بین زعفران تولیدی ۸۵ نقطه کشور زعفران گناباد از نظر عطر و طعم از کیفیت بهتری برخوردار است.

حسین زاده افزود: با توجه به کیفیت زعفران تولیدی گناباد و از طرفی همزمانی برداشت محصول این شهرستان با شهرستان‌های همجوار گناباد با برنامه‌ریزی صحیح  قابلیت تبدیل به قطب تولید گل زعفران در این منطقه را دارد.

مدیر جهاد کشاورزی گناباد ادامه داد: ثبت نظام آبیاری مبتنی بر قنات روستای سنوی گناباد توسط سازمان خواروبار کشاورزی سازمان ملل متحد (فائو) بیانگر اصالت و کیفیت مطلوب زعفران این شهرستان است و باید از این ظرفیت برای شناساندن محصول زعفران این شهرستان در مجامع ملی و بین‌المللی بیشتر بهره گرفت.

وی گفت: بازار سنتی فروش گل زعفران در روستای سنوی گناباد از قدیم مشتریانی از  شهرستان‌های همجوار داشته و متقاضیان از شهرستان‌های مختلف برای خرید این محصول به این روستا مراجعه می‌کردند لذا این بازار باید از نظر کمی و کیفی توسعه یابد و به قطب عرضه این محصول تبدیل شود.

رییس ایستگاه تحقیقات زعفران و گیاهان دارویی گناباد نیز به خبرنگار ایرنا گفت: به دلیل نبود برند و کمبود صنایع بسته بندی و فرآوری، زعفران این شهرستان به صورت خام به دیگر نقاط کشور و حتی کشورهای دیگر صادر می‌شود که این مساله موجب شده برخی کشورهای عربی و اسپانیا زعفران ایران را با نام خود در بازارهای جهانی عرضه کنند.
یدالله قیصری افزود: صادر کنندگان به دلیل شرایط تحریم نمی‌توانند اعتبار اسنادی (ال.سی) برای صادرات زعفران باز کنند و در این شرایط مجبورند از طریق تاجران کشورهای دیگر مانند افغانستان وارد عمل شوند و آنان نیز در برخی موارد این محصول را به نام خود صادر می‌کنند لذا دولت باید با افزایش رایزنی‌های بین‌المللی بستر مناسبی برای فعالیت تاجران کشور فراهم کند.

وی ادامه داد: با توجه به خشکسالی و کمبود منابع آب ناشی از تغییر اقلیم در گناباد و افزایش هزینه تولید با علم و دانش نوین و روش‌های آبیاری قطره‌ای و بارانی می‌توان تا ۷۰ درصد در مصرف آب صرفه جویی کرد.
وی توسعه کشت‌های گلخانه ای را از دیگر اقدامات مهم در این بخش دانست و گفت: در گناباد از این روش استقبال نشده است و باید روش کارآیی فنی و اقتصادی آب یا Wue برای زعفران مورد توجه قرار گیرد که در این راستا میزان آب مصرف شده برای آبیاری یک محصول کشاورزی و هزینه و کارآیی مورد انتظار سنجیده می‌شود.
قیصری افزود: زعفرانکاران گناباد با وجود کمبود منابع آب تمایل چندانی به روش‌های نوین در کشت و آبیاری این محصول ندارند و به همان روش‌های سنتی متکی هستند در حالی که روش‌های سنتی به صرفه نیست.

رییس اداره صنعت، معدن و تجارت گناباد هم گفت: سه واحد فرآوری و بسته بندی زعفران در این شهرستان فعال است که جوابگوی نیاز نیست و بیش از ۷۰ درصد زعفران تولیدی گناباد به صورت خام به دیگر نقاط فرستاده می‌شود.
هادی ایزدی افزود: دولت علاوه بر سرعت بخشی به صدور پروانه تاسیس و مجوز زمین برای واحدهای فرآوری و بسته بندی زعفران، با مشوق‌های صادراتی از صادرکنندگان این بخش در نمایشگاه‌ها و جشنواره‌ها حمایت می‌کند.

وی ادامه داد: زعفران در قالب کالاهای طرح تنظیم بازار قرار ندارد و نمی‌توان با متخلفان و گران فروشان این بخش برخورد تعزیراتی کرد لذا دولت برای ایجاد ثبات بیشتر قیمت در بازار مصرف، زعفران را به تازگی در بورس کالا عرضه کرده است.
وی گفت: خرده مالکی بودن بخش اعظم اراضی زعفران گناباد در شرایط کمبود منابع آب، افزایش هزینه در این بخش را به دنبال داشته است.
ایزدی افزود: کشت بی رویه و سرمایه‌گذاری های بدون برنامه ریزی و توجه ناکافی به بازار مصرف و صادرات این محصول در نقاط مختلف کشور در آینده مشکلاتی برای کشاورزان به وجود می‌آورد.

کارشناس اداره باغبانی مدیریت جهاد کشاورزی گناباد هم فرآوری و بسته بندی و برند سازی را حلقه مفقوده نقش آفرینی زعفران در رونق اقتصادی این شهرستان دانست و گفت: کشاورزان گناباد بیشتر به صورت سنتی در تولید زعفران فعال هستند و تمایلی به سرمایه‌گذاری در ایجاد واحدهای فرآوری و بسته بندی این محصول ندارند.
علی موذن افزود: تنها یکی از واحدهای فرآوری زعفران در حوزه تجزیه و مشتقات این محصول فعالیت می‌کند.
وی ادامه داد: برند سازی و توجه بیشتر به فرآوری و بسته بندی و تولید مشتقات زعفران موجب افزایش ارزش افزوده این محصول می‌شود که مدیریت جهاد کشاورزی اقدامات زیربنایی مهمی در این زمینه در دست انجام دارد.
۳۴ هزار بهره‌بردار بخش کشاورزی گناباد با ۲۰ هزار هکتار کشتزار آبی، ۱۷۰۰ هکتار دیمزار و ۵۰۰ هزار راس دام سالانه ۸۷ هزار تن محصولات زراعی، باغی و دامی تولید و روانه بازار مصرف می‌کنند.
از مجموع تولید سالیانه حدود ۱۹ هزار و ۳۰۰ تن محصولات باغی در گناباد ۱۲ تن را زعفران تشکیل می‌دهد و سه هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی این شهرستان به کشت زعفران اختصاص یافته است.
شهرستان ۹۰ هزار نفری  گناباد در ۲۸۷ کیلومتری جنوب مشهد واقع است.