وی که در میان اعضای حزب «عدالت و توسعه» در استانبول صحبت می کرد، حضور نیروهای نظامی ترکیه در سوریه را مشروع دانسته و با تاکید بر اینکه حضور نظامیان ترکیه در سوریه با درخواست ملت سوریه و بر اساس توافق «آدانا» بوده است.
توافق آدانا در تاریخ ۲۰ اکتبر ۱۹۹۸ (۲۸ مهر ۱۳۷۷) در نشستی که دو هیئت سوریه و ترکیه در شهر آدانا داشتند، میان دو طرف برای همکاری در زمینه مبارزه با تروریسم به امضا رسید.
این توافق به اختلافاتی برمی‌گردد که سوریه و ترکیه را در اواخر قرن بیستم به سمت جنگ پیش برد. عمده مسائل مورد اختلاف فعالیت‌های سیاسی کردها در قالب گروهک پ. ک. ک، چگونگی تقسیم آب رود فرات و استان هاتای (اسکندرون) بود.
درباره این سخنان اردوغان که برخی از کارشناسان به سادگی از کنار آن گذشتند، نکات مهمی وجود دارد که برخی از آنها می تواند تحولات قابل ملاحظه ای را رقم بزند و در صورت ارائه یک تحلیل درست وقایع آینده را بر اساس همین سخنان از هم اکنون تا حدودی پیش بینی کرد.
اول اینکه همانگونه که در بالا عنوان شد اردوغان به عنوان رییس دولت آنکارا با این سخنان پیش از هر چیزی قصد دارد که حضور نظامیان ترک در خاک سوریه را مشروع جلوه داده تا از تبعات بعدی، کشورش را برهاند. به عبارت ساده تر وی و تیم مشاورانش به خوبی می دانند در صورتی که حضور نظامیان ترکیه در خاک سوریه به عنوان تجاوز تلقی شود، آنگاه آثار و تبعاتی گریبانگیر ملت ترکیه خواهد شد که به سادگی قابل ترمیم نخواهد بود.
تلاش ترکیه برای برائت از اتهام کشتار ارامنه از سوی دولت عثمانی در خلال جنگ جهانی اول ( ۱۹۱۵ - ۱۹۱۷ ) توسط افسران جوان ترک که به قدرت رسیده بودند را نیز می توان در همین راستا مورد ارزیابی قرار داد. البته هنوز ماهیت این اتهام به درستی تبیین نشده و ترک ها و ارامنه نیز هیچگاه برای رسیدن به یک نقطه مشترک و مورد توافق در این باره، صحبت های جدی با هم نداشته اند.
طبق دکترین غالب در باب مسؤولیت دولتها در حقوق بین المل، تکلیف دولت ها به احترام و حمایت از حقوق همه افراد بشر به همه کشورها مربوط می شود. این امر مستثی ندارد و اثر جهانی داشته و جهان شمول است. بنابراین، در صورت بروز نقض اساسی این حقوق از سوی هر کشور یا دولتی، کشور متضرر به تبع آن حق دارد علیه کشور متجاوز اقدامات متقابل انجام دهد.
از جمله این اقدامات درخواست غرامت و جبران خسارت از سوی کشور متجاوز است. بر طبق حقوق بین الملل تامین هرگونه خواسته متضرر از سوی متجاوز لازم الاجرا است . در این باره مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۱۹۷۰ میلادی اعلامیه ای را در خصوص روابط کشورها صادر کرد که در آن اطلاعیه اولا روابط دوستانه مورد تأکید قرار گرفته و در ثانی تصریح شده است که اقدامات متقابل نباید در بر گیرنده تهدید یا استفاده از نیروی نظامی باشد.
در بند ۴ ماده ۲ منشور سازمان ملل متحد نیز تاکید شده که؛ «کلیه اعضا در روابط بین المللی خود، از تهدید به زور یا استفاده از آن علیه تمامیت ارضی و استقلال سیاسی هر کشوری یا از هر روش دیگری که با مقاصد سازمان ملل متحد مباینت داشته باشد، خودداری خواهند نمود.»در بند ۴ ماده ۲ منشور سازمان ملل متحد نیز تاکید شده که؛ «کلیه اعضا در روابط بین المللی خود، از تهدید به زور یا استفاده از آن علیه تمامیت ارضی و استقلال سیاسی هر کشوری یا از هر روش دیگری که با مقاصد سازمان ملل متحد مباینت داشته باشد، خودداری خواهند نمود.»
این قوانین در باره ورود نیروهای نظامی ترکیه به سوریه که در تاریخ ۱۹ اکتبر سال ۲۰۱۹ صورت گرفت نیز صادق است.
در روز ۶ اکتبر ۲۰۱۹، دونالد ترامپ دستور داد تا نیروهای نظامی آمریکایی که در شمال شرقی سوریه و برای حمایت از کردها حضور داشتند، از این کشور خارج شوند. سه روز بعد، حمله ترکیه آغاز شد و نیروی هوایی این کشور شهرهای کردستان سوریه را بمباران کرد.
بنابراین اردوغان و مشاورانش به خوبی می دانند که اگر حضور نظامیان ترکیه در سوریه از سوی جامعه بین الملل روزی تجاوز تلقی شود، حتی اگر سال ها نیز از این موضوع بگذرد، ترکیه باید غرامت آن را بپردازد. البته اگر کشوری به درخواست و دعوت دولت و یا مردم یک کشو دیگر نیروهای نظامی خود را وارد آن کشور کند، کشور اول دیگر متجاوز تلقی نشده و نه تنها از پرداخت هرگونه غرامت معاف خواهد بود، بلکه ممکن است هزینه حضور نظامیانش را نیز از کشور دعوت کننده طلب کند.
نمونه های زیادی در تاریخ وجود دارد که کشوری با دعوت از کشوری دیگر برای غلبه بر یک دشمن متجاوز، حتی هزینه های کشور مدعو را نیز تقبل کرده است. حضور نظامیان ایران در سال ۱۹۷۳ در عمان به دعوت سلطان قابوس برای مقابله با شورشیان ظفار که به «جنگ ظفار» معروف شد و پرداخت هزینه آن از سوی عمان به ایران، هرگز به عنوان یک تجاوز نظامی در سطح بین الملل شناخته نشد و همچنین مداخله نظامی روسیه در جنگ داخلی سوریه که در ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۵ شروع شد هم تجاوز به خاک یک کشور دیگر به شمار نرفت.
مداخله نظامی روسیه در سوریه شامل حمله هوایی علیه داعش و دیگر مخالفان حکومت سوریه بود که پس از اخذ مجوز قانونی از دولت بشار اسد به منظور کمک نظامی علیه شورشیان در این کشور صورت گرفت.
شاید به همین علت است که آقای طیب اردوغان با درک درست از این قواعد بین المللی تاکید کرده که نظامیان ترک پس از درخواست توام با قدردانی مردم سوریه حاضر به ترک این کشور خواهند بود. البته رییس جمهوری ترکیه باز هم به خوبی می داند که اگر روزی قرار باشد این درخواست از سوی سوریه صورت بگیرد، این دولت قانونی دمشق خواهد بود که به نمایندگی از مردم کشور تشخیص خواهد داد که اساسا به ترکیه این پیام را بدهد یا ندهد.
نکته یا پرسش دیگر این است که، اساساً چرا اردوغان در این مقطع این سخنان یعنی خروج نیروهای ترکیه از خاک سوریه را حتی به صورت مشروط عنوان می کند؟ آیا قرار است این اتفاق بیفتد، یعنی نیروهای ترکیه قرار است از خاک سوریه خارج شوند؟ در این صورت باید پرسید چه اتفاقی افتاده که آقای اردوغان این سخنان را مطرح نموده است.
صرف نظر از هزینه زیادی که به مردم ترکیه بابت حضور نظامیان این کشور در کشوری دیگر تحمیل شده و می شود، باید به این نکته اشاره کنیم که به نظر دیگر وقت آن رسیده که تکلیف حضور نیروهای ترک از سوی دولت آنکارا روشن شود. از یک سو نیروهای نظامی سوریه پیشرفت های زیادی در شمال این کشور داشته اند و رفته رفته عرصه بر نظامیان ترکیه در این منطقه تنگ تر می شود و ریسک این حضور نیز افزایش یافته است، و از سوی دیگر فشارهای بین المللی و داخلی دولت آنکارا را در شرایط دشواری قرار داده که به نظر می رسد ادامه جنگ در سوریه برای ترکیه بسیار پرهزینه و سخت شده است دیگر وقت آن رسیده که تکلیف حضور نیروهای ترک از سوی دولت آنکارا روشن شود. از یک سو نیروهای نظامی سوریه پیشرفت های زیادی در شمال این کشور داشته اند و رفته رفته عرصه بر نیروهای خارجی از جمله ترکیه در این منطقه تنگ تر می شود، و از سوی دیگر فشارهای بین المللی و داخلی دولت آنکارا را در شرایط دشواری قرار داده که به نظر می رسد ادامه جنگ در سوریه برای ترکیه بسیار پرهزینه و سخت شده است و آقای اردوغان هم باید به زودی تصمیم نهایی خود را برای خروج نظامیان ترک از این کشور اتخاذ کند و شاید به همین علت از هم اکنون زمینه چینی برای مشروعیت بخشیدن به حضور نظامیان کشورش در خاک سوریه را آغاز کرده است.
بنابراین باید به انتظار نشست و تحولات آینده را از نزدیک دنبال کرد، چرا که به نظر می رسد روزهای پایانی حضور ترکیه در خاک سوریه فرار رسیده و باید به زودی شاهد جشن و پایکوبی مردم سوریه برای غلبه بر جنگ های داخلی و به ویژه خروج نیروهای خارجی بود که بدون اجازه وارد این کشور شده اند.
نظر شما