چشم انداز روابط عربستان و قطر؛ حل بحران یا عمیق تر شدن چالش

محاصره قطر از سوی عربستان، امارات، بحرین و مصر در طول 2 سال و نیم گذشته در کنار یک کمپین رسانه ای بین المللی ادامه پیدا کرد. هدف ائتلاف تحت هدایت عربستان منزوی کردن قطر در سطح بین المللی و تحریک ناآرامی های داخلی در این کشور بود و در این راستا از هیچ کوششی دریغ نشد. آن ها برای این منظور تلاش کردند که قابلیت دولت قطر برای تامین مالی نیازهای داخلی خود را تضعیف کنند. هر چند این تلاش ها نتیجه معکوسی به دنبال داشت و موجب شد قطر به سمت شرکای امنیتی و تجاری جدید در منطقه از جمله ایران و ترکیه سوق داده شود.

امیر کویت از ابتدای بروز بحران ابتکارهایی را برای حل آن پیشنهاد داد، این تلاش ها به ویژه بعد از ورود "دونالد ترامپ" رییس جمهوری آمریکا برای حل موضوع تا حدودی به حاشیه رانده شد، اما ابتکارهای دولت کویت ولو در لفظ همچنان ادامه یافت . کویت گمان می کرد با میزبانی چهلمین نشست شورای همکاری خلیج فارس می تواند دیدگاههای دو کشور متخاصم (قطر و عربستان) را به یکدیگر نزدیک کند، اما پس از اطلاع از نبود اراده مشترک میان ریاض و دوحه برای حل بحران از برگزاری آن عذرخواهی کرد و بعد از آنکه امارات هم این میزبانی را نپذیرفت، مقرر شد این نشست 19 آذر ماه در ریاض برگزار شود.

ظاهرا این توافق بعد از آن حاصل شد که یک روزنامه آمریکایی از سفر محرمانه "شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی" معاون نخست وزیر و وزیر خارجه قطر به ریاض و دستیابی به توافقاتی میان دو کشور خبر داد.

روزنامه آمریکایی "وال استریت ژورنال"، اطلاعاتی را منتشر کرده مبنی بر این که شیخ محمد ماه گذشته سفر پنهانی به ریاض داشته و با مقامات ارشد سعودی در باره آشتی و مصالحه صحبت کرده است.

این روزنامه به نقل از منابع آگاه، ادعا کرد که قطر تعهد داده که برای پایان دادن به بحران در روابط با کشورهای عربستان، امارات، بحرین و مصر، ارتباط خود را با گروه "اخوان المسلمین" قطع کند.

قطر می گوید، این کشور موظف است تا پیوند خود را تنها با گروه هایی که سازمان ملل متحد آن ها را به عنوان تروریست معرفی کرده است، قطع کند.

وزیر خارجه قطر در نشست اخیر گفت و گوهای مدیترانه ای در خصوص اتهام این کشور مبنی بر حمایت از گروه اخوان المسلمین گفت: ما از اسلام سیاسی و جنبش اخوان المسلمین حمایت نمی کنیم، بلکه حمایت مان از ملت ها، نه احزاب سیاسی است.  
وزیر خارجه قطر با بیان اینکه حمایت ما از مصر حتی بعد از کودتا علیه "محمد مرسی" رئیس جمهوری منتخب این کشور نیز قطع  نشده، تاکید کرد که اخوان المسلمین در قطر حضور رسمی ندارد.

شیخ محمد البته در خصوص سفر مخفیانه به ریاض ترجیح داد تا سکوت کند.

ایستگاه صلح یا عمیق تر شدن شکاف

ناظران امور منطقه با توجه به تحولات روزهای اخیر که رسانه ای شده است، انتظار دارند اجلاس شورای همکاری در ریاض، نقطه عطفی برای از سرگیری روابط میان کشورهای عربستان، امارات، بحرین و مصر با قطر باشد.

این خوشبینی را می توان در سخنان نخست وزیر کویت مشاهده کرد . "صباح الخالد الحمد الصباح"، دوشنبه 11 آذر در سخنانی در جمع خبرنگاران، برگزاری این نشست را «ایستگاهی بسیار مهم در روند صلح میان کشورهای خلیج فارس» ارزیابی کرد.

در مقابل این خوشبینی ، برخی پایان بحران را پیش بینی نمی کنند و نسبت به سرانجام آن نگران هستند.

"عبد الخالق عبدالله" کارشناس امور سیاسی و مشاور سابق ولیعهد ابوظبی باور ندارد که بحران روابط با قطر به زودی پایان یابد.

وی با نام بردن از ترکیه و حماس مدعی شد، شماری از کشورها و سازمان ها که منافع خود را در پرتو آشتی در خطر می بینند، سعی می کنند موانعی را در راه پروسه مصالحه بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس قرار دهند.

"حمد بن جاسم" وزیر پیشین خارجه قطر هم که گویا همچنان نسبت به تحولات آینده نگرانی دارد. وی در این ارتباط گفت، باید پیش از هر گونه آشتی، خسارت های ناشی از محاصره قطر در ابعاد مختلف سیاسی و اقتصادی بر آورده شود، تا این اقدام دو باره تکرار نشود. وی افزود، از هر راهبردی که منجر به آشتی بی قید و شرط میان کشورها شود، حمایت می کند، اما این راهبرد باید به حاکمیت و اقتدار کشورها احترام بگذارد.

اشاره تلویحی او به 13 شرطی بود که عربستان برای از سرگیری روابط با قطر اعلام کرده بود و دوحه آن را ناقض حق حاکمیت خود ارزیابی کرد.

شیخ حمد اضافه کرد، حقیقت آن است که شورای همکاری خلیج فارس در 10 سال گذشته، فعالیت قابل ذکر و موثری نداشته و نتوانسته انتظار شهروندان کشورهای عربی خلیج فارس را برآورده کند.

با این وجود و به رغم این که دبیر کل شورای همکاری خلیج فارس بعد از تسلیم دعوت نامه امیر قطر  اشاره ای به احتمال آشتی با این کشور در نشست ریاض نکرد، اما مقامات عربستان تأکید دارند که بحران روابط میان کشورهای خلیج فارس به زودی پایان خواهد یافت.

از سوی دیگر در حالی که خبرگزاری قطر اعلام کرده که "شیخ تمیم بن حمد آل ثانی" امیر قطر فراخوان "ملک سلمان بن عبدالعزیز" شاه سعودی را برای حضور در چهلمین نشست سران کشورهای شورای همکاری خلیج فارس دریافت کرده است، اما رسانه های رسمی عربستان تا کنون هیچ اشاره ای به این موضوع نکرده اند.

با آن که وزارت خارجه قطر در پاسخ به پرسشی مبنی بر این که آیا امیر قطر در اجلاس آینده شرکت می کند، سکوت اختیار کرده و هیچ پاسخی ارائه نداده، اما تحرکات اخیر نشان می دهد که دوحه در تلاش برای از سرگیری روابط با کشورهای عربی همسایه است و می خواهد به بحران روابط با کشورهای عربستان، امارات، بحرین و مصر، پایان دهد.

البته ناظران عقیده دارند که حضور امیر قطر در اجلاس ریاض، مشروط به دریافت دعوت نامه نیست، زیرا در گذشته، با آن که قطر دعوت نامه رسمی برای حضور در نشست های سران کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در ظهران و سران کشورهای سازمان کنفرانس اسلامی در مکه را دریافت کرده بود، ولی امیر قطر از حضور در نشست های یاد شده خودداری کرده و تنها به فرستادن هیئتی از سوی قطر بسنده کرد.

 اجلاس آینده سران کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، یا به این بحران پایان می دهد و یا این که شکاف میان دو طرف را عمیق تر می کند. حتی اگر در اجلاس آینده، قطر تعهد به پذیرش تمام شروط پیشنهاد شده کند، اما جانب مقابل باز هم به زودی قادر نخواهد بود تا به سیاست های دوحه اعتماد کامل پیدا کند.

از سوی دیگر حتی اگر رابطه قطر و ریاض عادی شود، دوحه رفتار خصمانه برادران عربش را که ریاض در آن نقش محوری ایفا کرد، فراموش نخواهد کرد. دوحه آموخت که چنین تنبیهی هر زمان دیگر امکان تکرار مجدد دارد.

به هر روی به نظر می رسد حتی چنانچه اجلاس ریاض به اختلافات پایان دهد، نمی تواند به شورای همکاری خلیج فارس که کارآیی خود را از دست داده ،‌ جان دوباره بخشد.

این شورا به جسدی می ماند که اقدامات حیات بخشی مانند حل بحران میان عربستان و قطر تنها این جسد را پشت و رو می‌کند تا "بو" نگیرد. 

حمیدرضا بانصیری