به گزارش خبرنگار ایرنا، جمهوری اسلامی ایران یک سال پس از خروج آمریکا از برجام و آغاز تحریم‌ها از اردیبهشت امسال و همزمان با سالگرد خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای کاهش مرحله‌ای تعهدات برجامی خود را آغاز کرد. در طول یک سال بعد از خروج آمریکا از برجام ایران با صبر استراتژیک به اروپا فرصت داد تا راهکاری اجرای تعهدات برجامی خود بیابد، اما پس از یک سال و بعد از مشاهده بی عملی اروپا، ایران کاهش تعهدات برجامی خود را هر دو ماه یک بار عملیاتی کرد.
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه که روز دوشنبه ۱۸ آذر جهت شرکت در هشتمین نشست وزیران امور خارجه کشورهای عضو اجلاس «قلب آسیا» به ترکیه سفر کرده است در پاسخ به پرسشی در ارتباط با نشست کمیسیون مشترک برجام که جمعه گذشته در وین برگزار شده بود و همچنین دیگر مسائل مرتبط با این توافق بین‌المللی اظهار کرد: «ما حتما از میزان تعهد اتحادیه اروپا و کشورهای عضو به اجرای برجام ناراضی هستیم و این موضوع در روز جمعه به صورت واضح از سوی ایران و همچنین دو کشور غیر اروپایی برجام یعنی روسیه و چین با صراحت و با هماهنگی قابل توجهی از سوی سه کشور مطرح شد.»
ظریف اظهار کرد: «در این جلسه همچنین در مورد ضرورت اجرای واقعی تعهدات برجامی از سوی دیگران و اینکه ایران همواره آمادگی داشته در صورت اجرای تعهدات از سوی طرف‌های دیگرِ عضو این توافق بین‌المللی، اقدامات خود مبتنی بر ماده ۳۶ برجام را متوقف کند، تاکید شد.»
نشست کمیسیون مشترک برجام روز جمعه ۱۵ آذر در سایه اما و اگرهای بسیاری برگزار شد. پیش از این نشست ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه هشدار داده بود درصورتی که در روند کاهش تعهدات برجامی تجدید نظر نکند احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه منتفی نخواهد بود. اما نهایتا کشورهای شرکت کننده در نشست کمیسیون مشترک برجام از ایران خواستند که به تعهدات هسته‌ای خود بازگردد و به آن پایبند بماند و اعلام کردند که اروپا فعلا نمی‌خواهد از مکانیسم ماشه استفاده کند.
مکانیسم حل اختلاف یا ماشه که در برجام پیش بینی شده، اینگونه است که اگر یکی از طرف‌های برجام به این جمع‌بندی برسد که طرف دیگر به تعهدات ذکر شده در این توافق پایبند نیست، می‌تواند به کمیسیون مشترک شکایت کند. این کمیسیون، در چارچوب برجام و برای نظارت بر اجرای این توافق تاسیس شده است. اگر ظرف ۳۵ روز، شکایت آنگونه که شاکی می‌خواهد حل نشود، شاکی می‌تواند موضوع حل نشده را به عنوان دلیلی برای توقف اجرای تعهدات برجام در نظر بگیرد و به شورای امنیت سازمان ملل اطلاع دهد که موضوع حل نشده، متضمن عدم اجرای چشمگیر است. پس از آن، شورای امنیت ۳۰ روز وقت دارد تا درباره استمرار تعلیق تحریم‌ها یا بازگرداندن آن‌ها قطعنامه صادر کند.
پس از اجرای گام چهارم کاهش تعهدات ایران در فردو، فرانسه، بریتانیا، آلمان و اتحادیه اروپا از ایران خواستند تا در خلاف مسیر کاهش تعهدات خود گام بردارد. تروئیکای اروپایی و اتحادیه اروپا روز دوشنبه ۲۰ آبان در بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند در صورت ادامه روند کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران، یکی از ساز و کارهای حل اختلاف موجود در برجام دوباره اعمال شدنی و تحریم‌های سازمان ملل بازگشتنی است. برخی از تحلیلگران این بیانیه زمزمه مرگ برجام دانستند و برخی هم آن را در حد یک بازی سیاسی دانستند.
تجربه برجام از جهاتی هم برای دولتمردان ایران و اروپا و هم افکار عمومی در دو سوی ماجرا درس‌های زیادی داشت. ولی مهمترین درس این است که اتحادیه اروپا راه درازی برای استقلال واقعی در پیشبرد سیاست‌های حاکمیتی خود در پیش دارد البته اگر قصد و اراده‌ای در این زمینه داشته باشد.
وزیر امور خارجه در بخش دیگری از سخنان خود تاکید کرد: اقدام جدید شش کشور اتحادیه اروپا برای پیوستن به اینستکس، اقدام مثبتی است؛ ولی آنچه لازم است شاهد آن باشیم، عملیاتی شدن اینستکس است که با امضای تفاهم‌نامه بین طرف ایرانی و اروپایی اینستکس، احتمال اینکه این روش و مکانیزم در آینده به اجرا درآید، وجود دارد.
سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس با هدف تسهیل مبادلات تجاری با ایران در چارچوب برجام و با هدف کاهش تبعات تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران در بهمن ماه سال گذشته ساز و کار اینستکس پایه‌گذاری کردند. اگرچه تاکنون هیچ‌گونه تجارتی از طریق اینستکس میان دو طرف انجام نشده است، اما اخیرا شش کشور اروپایی برای پیوستن به آن اعلام آمادگی کردهاند.
در هر صورت اروپاییها برخلاف ادبیات روزهای منتهی به نشست کمیسیون مشترک برجام در این نشست از مکانیسم ماشه استفاده نکردند و با فاصله گرفتن از این ادبیات به زعم خود به دیپلماسی فرصت دادند. با این وجود ایران تاهمین الان هم بیشترین هزینه را برای حفظ این توافق بین المللی متقبل شده است. اکنون هم به نظر می رسد اروپاییها به جاس استفاده از رویکردهای سلبی و تهدید محور به فکر ایفای تعهدات خود باشند. همانطور که بی عملی و بی تفاوتی ماه‌های اخیر کمکی به حفظ برجام نکرده، رویکردهای تهدید محور هم کمکی به این امر نخواهد کرد و بهتر است شرکای اروپایی برجام راهی برای ایفای تعهدات برجامی خود پیدا کنند.
نظر شما