آیا عربستان در مسیر تنش زدایی قرار گرفته است؟

اختلافات در اردوگاه شورای همکاری از هنگامی که امیر قطر در پنج خرداد ماه سال ۱۳۹۶ در یک سخنرانی جمهوری اسلامی ایران را هژمونی (قدرت برتر) منطقه و از دو جنبش حزب الله لبنان و حماس به عنوان مقاومت منطقه یاد کرد، آغاز شد؛ سخنانی که موجب خشم آل سعود گردید و منجر به قطع روابط میان ریاض و دوحه شد؛ کشورهای امارات، بحرین و مصر نیز به پیروی از عربستان از ۵ ژوئن ۲۰۱۷ ( ۱۵ خرداد ۹۶) تمامی روابط خود با قطر را قطع و مرزهای زمینی، دریایی و هوایی خود با این کشور را بستند.

کشورهای عربستان، مصر، امارات و بحرین بیش از دو سال و نیم است که روابط دیپلماتیک خود با قطر را قطع کرده و این کشور را عملا تحریم کرده اند و ۱۳ شرط از جمله کاهش روابط با تهران، تعطیلی شبکه الجزیره و قطع حمایت از اخوان‌المسلمین و حماس را برای از سرگیری این روابط تعیین کردند، اما در مقابل دولت قطر با بیان اینکه تحریم کنندگان هیچ دلیل قانع کننده ای برای اثبات ادعاهای خود در اختیار ندارند، تاکید دارد که این شروط در تناقض آشکار با حق حاکمیت این کشور است.  

حالا در حالی که به سومین سال تحریم های قطر نزدیک می شویم که زمزمه هایی از حل اختلافات در جنوب خلیج فارس به گوش می رسد و اولین نشانه ها جام «خلیج ۲۴» به میزبانی قطر و با مشارکت هفت تیم دیگر از کشورهای امارات متحده عربی، یمن، عمان، عربستان، کویت، عراق و بحرین در دو گروه از پنج آذر (۲۶ نوامبر) بود که روز یکشنبه ۱۸ آذر (۹ دسامبر) با برگزاری مسابقه پایانی خاتمه یافت و بحرین قهرمان این مسابقات شد.

با شروع مسابقات فوتبال جام خلیج فارس در دوحه و قطعی شدن حضور تیم های ملی فوتبال عربستان، امارات و بحرین به عنوان کشورهای تحریم کننده قطر، کارشناسان مسایل منطقه از این رویداد ورزشی به عنوان "دیپلماسی فوتبالی" تعبیر و ادامه آن را برای رفع تنش های موجود میان کشورهای عربستان، امارات و بحرین با قطر مفید ارزیابی کردند.

به دنبال آن برخی تحولات دیگر نیز در حوزه های مختلف منطقه ای رخ داد که نشانگر عزم سعودی ها برای حل مساله با قطر است، از جمله ملاقات ها و دیدارهای مقام های قطری و سعودی ، بطوری که روزنامه کویتی «القبس» این هفته به نقل از مقامات بلندپایه کشورهای عربی حوزه خلیج فارس خبر داد، مذاکرات عربستان و قطر برای حل بحران خلیج فارس تاکنون با توافق بر سر سه موضوع همراه بوده است.

 منابع موثق و پیگیر پرونده مذاکرات مستمر میان عربستان و قطر که از چند ماه پیش آغاز شده است، تاکید کرده اند که نخستین توافق میان طرفین به موضوع آماده سازی افکار عمومی برای یک فضای جدید متفاوت از دوره قبل و ایجاد فرصتی برای دستیابی به توافق بین دو طرف است؛ از همین رو در سطوح متعددی برای این اتفاق برنامه ریزی شده است که ورزش یکی از آنها بوده است.

به نوشته القبس، اما توافق دوم میان عربستان و قطر مربوط به عدم تعرض به چهره‌ها و شخصیت‌های برجسته و حاکم بر دو کشور است که مسئولان، روزنامه نگاران و توئیتری‌های برجسته و دیگر افراد تاثیرگذار، صاحب نفوذ و تصمیم ساز در دو کشور ملزم به رعایت آن هستند.

این روزنامه کویتی توافق سوم میان عربستان و قطر را عدم بیان اظهارات خصمانه از جانب مقامات، دولت و رهبران علیه همتایان آنها در کشور مقابل دانست و تاکید کرد: بحث و گفت ‌وگو بر سر دیگر مسائل مورد اختلاف ادامه دارد و طی روزها و هفته‌های آتی احتمالا به طور مستقیم یا غیرمستقیم نتایج مذاکرات بر سر مسائل باقیمانده اعلام خواهد شد.

منابع القبس درباره چشم انداز این گفت ‌وگوها گفته اند: مذاکرات دو قدم جلو می‌رود یک قدم به عقب برمی‌گردد؛ در حال حاضر دیدارها در سطوح مختلف از جمله در سطح وزرا بین دو کشور جریان دارد و برخی از آن در پایتخت‌های اروپایی انجام می‌شود.

القبس تاکید کرد که مذاکرات درباره حل اختلاف ها همچنان ادامه دارد و ممکن است در روزها و هفته ها آینده شاهد اعلام مستقیم یا غیر مستقیم نتیجه این مذاکرات باشیم.

"محمد عبد الرحمن آل ثانی" وزیر امور خارجه قطر نیز در خصوص نتایج دیدارهای مشترک با مقامات ریاض اعلام کرده که سخن گفتن از پیشرفت واقعی در گفت وگو با عربستان هنوز زود است و آنچه تاکنون رخ داده، فقط فتح بابی بین دوحه و ریاض بوده است.

وزیر خارجه قطر همچنین گفت که کشورش در حال حاضر مذاکره ای با امارات انجام نداده و گفت وگو تنها با عربستان در جریان است.

رایزنی‌ میان عربستان و قطر برای حل بحران شورای همکاری خلیج فارس از دو سال و نیم پیش کماکان جریان دارد؛ چندی پیش شاه سعودی از امیر قطر برای حضور در چهلمین نشست سران شورای همکاری خلیج فارس که نوزدهم آذر ماه در ریاض برگزار شد، دعوت کرد، اما امیر قطر سفر به کشور آفریقایی رواندا را به اجلاس ریاض که برای حل بحران قطر امید زیادی به آن بسته شده بود، ترجیح داد و به نمایندگی از خود، «عبدالله بن ناصر بن خلیفه آل ثانی» نخست‌وزیر و وزیر کشور قطر را راهی اجلاس ریاض کرد.

حضور تیم های ملی فوتبال عربستان، امارات، بحرین و دیگر کشورهای عربی به دوحه که با سفر هوایی انجام شد عملا تحریم هوایی این کشور را لغو کرد، هرچند پس از سفر این تیم های فوتبال به قطر و بازگشت آنها به کشورهایشان هنوز پرواز دیگری از سوی کشورهای یاد شده به دوحه انجام نشده، ولی همین چند پرواز حکایت از لغو تحریم هوایی قطر دارد.

در حالی که مذاکرات میان مقامات سعودی و قطری در خصوص حل اختلافات در جریان است و همانگونه که رسانه های منطقه اعلام کرده اند که در سه موضوع توافقاتی حاصل شده، اما به رغم این توافقات، حمله اخیر ترکی الفیصل شاهزاده سعودی به قطر امکان دارد دوباره آتش اختلافات میان دوحه – ریاض را شعله ور کند.

 الفیصل در گفت وگو با روسیه الیوم با تکرار ادعاهای ریاض علیه قطر، گفته که طی دو دهه گذشته مقامات سعودی تلاش کردند تا قطر را از راهی که در پیش گرفته، منصرف کنند، اما این تلاش ها موفقت آمیز نبود، زیرا دوحه به توافق ریاض که در سال ۲۰۱۴ امضا کرده بود، متعهد نماند.

رئیس سابق سازمان امنیت عربستان با بیان اینکه اکنون حل بحران خلیج فارس در دست قطری ها است، ادعا کرد که ریشه اختلاف ها به جاه طلبی های مقامات قطر برای تغییر اوضاع منطقه بر اساس آنچه تصور می کنند، مصلحتشان می باشد، بر می گردد.

وی همچنین قطر را به ایجاد ناآرامی در کشورهای بحرین، امارات و عربستان از طریق حمایت مالی از گروههای معارض متهم کرد.

این اظهارات درحالی عنوان می شود که براساس اخبار رسانه های منطقه، ریاض و دوحه عزم خود را برای حل اختلافات جزم کرده و نشانه های آن هم شرکت نخست وزیر قطر در چهلمین نشست سران شورای همکاری خلیج فارس در ریاض پایتخت عربستان و برگزاری اخیر مسابقات فوتبال کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در قطر است که کارشناسان از آن به عنوان "دیپلماسی فوتبالی" یاد کرده اند.

عربستان هم اکنون با سه مشکل بین المللی تجاوز به یمن، قطع رابطه با ایران و قطر مواجه است که این کشور را در شرایط دشواری قرار داده و هزینه های منطقه ای آن را افزایش داده است، این درحالی است که به اعتقاد قاطبه کارشناسان مستقل منطقه، سود تنش های منطقه را قدرت های خارج از منطقه به جیب می زنند. حال سوال این است که آیا عربستان به این جمع بندی رسیده و به دنبال حل مشکلات منطقه ای و تغییر جهت به سمت همکاری های دسته جمعی برای تامین امنیت منطقه است و آیا آمادگی آن را پیدا کرده است؟

هرچند هنوز قضاوت درباره نتایج دیدار مقامات سعودی و قطری برای حل اختلافات زود است، اما نشانه های بروز داده شده حکایت از عزم ریاض دارد؛ هرچند کم رمق و کند.