الحشد الشعبی عراق در گذر زمان

آیت الله «سید علی سیستانی» از همان ابتدا با مرتبط کردن تشکیلاتی این نیروی مردم نهاد به فرماندهی کل نیروهای مسلح عراق، به باور کارشناسان، حکیمانه ترین تدبیر را برای حفظ و بقای این نیرو اندیشید.

شهید حاج ابومهدی المهندس درباره روزهای اولیه شکل گیری الحشد الشعبی گفته بود که پس از فتوای جهاد کفایی مرجعیت عالی دینی، به همراه تعدادی از رهبران گروه های مقاومت اسلامی عراق در منزل شخصی در منطقه «زیونه» بغداد، هسته اولیه شکل گیری الحشد الشعبی را بنا نهاد.

او افزود که با توجه به خیل میلیونی داوطلبان مبارزه با داعش بعد از صدور فتوای جهاد کفایی، ضروری بود که یک تشکیلات برای جذب و سازماندهی این خیل عظیم داوطلبان تشکیل شود و بر همین اساس الحشد الشعبی در تابستان ۲۰۱۴ متولد شد.

با وجود فشارهای مختلف داخلی و خارجی برای انحلال این نیروی نظامی اما هم نخست وزیر سابق «حیدر العبادی» و هم «عادل عبدالمهدی» نخست وزیر فعلی بارها تاکید کردند که الحشد الشعبی با فتوای مرجعیت ایجاد شده و فقط با فتوای مرجعیت قابل انحلال است.

مقامات عراقی و جریان های سیاسی مدافع الحشد الشعبی در عراق در طول شش سال گذشته با سازماندهی قانونی مرحله به مرحله این تشکیلات نظامی، در حفظ و تقویت آن نقش اساسی ایفا کرده اند.

«حیدر العبادی» نخست وزیر سابق با صدور دستورالعملی حکومتی در ۲۴ فوریه ۲۰۱۶ (۵ اسفند ۹۴) در کوران آخرین ماه های جنگ با گروه های تروریستی داعش از الحشد الشعبی به عنوان نیروی مستقل همانند سازمان مبارزه با تروریسم یاد که زیر امر مستقیم فرماندهی نیروهای مسلح عراق است.

این دستور العمل حکومتی به دنبال برخی صداها در داخل و خارج عراق مبنی بر ضرورت انحلال الحشد الشعبی بعد از پایان جنگ با داعش در اواخر ژولای ۲۰۱۶ رسانه ای شد.

جریان های سیاسی حامی الحشد الشعبی نیز در ۲۶ نوامبر ۲۰۱۶ (ششم آذر ۹۵) در ادامه سازماندهی و ضابطه مند کردن این تشکیلات نظامی در چارچوب قوانین عراق، با اکثریت آرا، «قانون الحشد الشعبی» را در پارلمان تصویب کردند.

بعد از صدور این قانون در عمل این تشکیلات نظامی مردمی از حیث حقوقی، تمامی توصیف های قانونی لازم را در عراق به دست آورد.

به حکم اینکه شیعیان ۶۰ تا ۶۵ درصد جمعیت 35 میلیونی عراق را تشکیل می دهند، شکل گیری هسته اولیه الحشد الشعبی در میان جامعه شیعه صورت گرفت و گروه های مقاومت اسلامی که از آموزش نظامی و نیروی آموزش دیده بهره مند بودند، نیز ستون فقرات این تشکیلات را تشکیل دادند.

با وجود اینها، در میان یگان ها و نیروهای الحشد الشعبی از دیگر گروه های قومی و اجتماعی عراق از جمله اهل سنت، کردها و مسیحیان و حتی ایزدی ها نیز حضور دارند.

شهید حاج «ابومهدی المهندس» بنیانگذار و رییس ستاد نیروهای الحشد الشعبی در یکی از مصاحبه های خود گفته بود که اهل سنت ۴۰ درصد الحشد الشعبی را تشکیل می دهند.

«الحشد العشائری» که عموما از اهل سنت هستند از یگان های مهم این تشکیلات به شمار می رود که در حال حاضر در استان های سنی نشین الانبار، نینوا، صلاح الدین حضور قوی و موثر در حفظ امنیت دارد.

تیپ ۱۱۰ نیز از یگان های مهم الحشد الشعبی است که توسط کردهای فیلی (کردهای شیعه) عراق ایجاد شده و اکنون در استان دیاله در حفظ امنیت این استان انجام وظیفه می کند و ده ها شهید در مبارزه با داعش تقدیم کرده است.

تیپ «بابلیون» به فرماندهی «ریان الکلدانی» یکی از تیپ های مهم در الحشد الشعبی است که از مسیحیان تشکیل شده و در حال حاضر در استان نینوا در مناطق و شهرهای مسیحی نشین حضور دارد.

بخشی از مبارزان مسیحی همچنین در تیپ «اباعبدالله الحسین (ع)» وابسته به الحشد الشعبی حضور دارند که این تیپ نیز در استان نینوا بخشی از امنیت مناطق مسیحی نشین را برعهده گرفته است.

ایزدی ها، شبک ها، ترکمن ها هم دارای چند تیپ در داخل الحشد الشعبی هستند و هم اینک در «سنجار» - شنگال - (سکونتگاه ایزدی ها) و مناطق همواره نینوا که در عراق به «سهل نینوا» (سکونتگاه شبک ها) مشهور است و همچنین مناطق جنوبی استان کرکوک که ترکمن های عراق حضور دارند، امنیت این مناطق را به دست گرفته اند.

تازه ترین گزارش ها تعداد کل نیروهای الحشد الشعبی را ۱۴۰ هزار تا ۱۶۰ هزار نفر عنوان کرده این در حالی است که در جنگ با داعش تعداد این نیروها بین ۱۰۰ تا ۱۱۰ هزار نیرو برآورد شده بود.

گروه های مقاومت اسلامی عراق که در کارنامه خود تجربه گراسنگ ۲۳ ساله جنگ با رژیم صدام در ایام معارضه (۱۹۸۰  - ۲۰۰۳) و همچنین مقاومت ۹ ساله در برابر نیروهای اشغالگر آمریکایی (۲۰۰۳ – ۲۰۱۱) را دارند، ستون اساسی این تشکیلات را تشکیل می دهند.

مرکز پژوهش ها و تحقیقات عراق، پیشتر تعداد گروه های مقاومت اسلامی وابسته به الحشد الشعبی را  ۶۷ گروه برشمرده بود.

مهم ترین این گروه ها سازمان بدر شاخه نظامی (هادی العامری)، عصائب اهل الحق (قیس الخزعلی)، سرایا السلام (مقتدا صدر)، کتائب حزب الله (ابومهدی المهندس)، جنبش النجباء (اکرم الکعبی)، کتائب سید الشهداء (ابوآلاء الولائی)، سرایا الخراسانی (علی الیاسری) و جند الامام (احمد الاسدی) و مجموعه های مرتبط با مجلس اعلا و جریان حکمت ملی مانند الجهاد و البناء (حسن الساری)، انصار العقیده (شیخ جلال الدین صغیر) و سرایا عاشوراء( ابواحمد الجابری) تشکیل می دهند.

تیپ «علی اکبر (ع)» (تولیت مقدس آستان اباعبدالله الحسین (ع))، تیپ رزمی «ابوالفضل عباس (ع)» (تولیت مقدس ابوالفضل عباس (ع)) دو یگان مهم دیگر وابسته به الحشد الشعبی به شمار می روند که در ایام زیارت های میلیونی در کربلا و دیگر عتبات مقدسه عراق، در حفاظت از زائران و شهرهای مقدس نقش ایفا می کنند.

نیروی ضد تروریستی الحشد الشعبی، طبق گزارش تبلیغات جنگ فرماندهی مشترک عملیات نینوا، طی دو ماه از شروع عملیات موصل توانسته بود بالغ بر دو هزار و ۶۰۰ کیلومتر مربع از زمین های غرب موصل را آزاد و شهر راهبردی تلعفر را محاصره و در نهایت آزاد کند.

این در حالی است که حجم کل اراضی شرق موصل که با مشارکت نیروهای پیشمرگ کرد، ارتش، سازمان مبارزه با تروریسم و پشتیبانی هوایی آمریکایی ها آزاد شد، یک هزار و ۸۳۱ کیلومتر مربع و اراضی آزاد شده در از سوی پلیس مرکزی عراق نیز در جنوب موصل ۹۶۰ کیلومتر مربع برآورد شده بود.

تشکیلات نیروی مردمی الحشد الشعبی تنها نیروی مسلح عراقی است که تمام عملیات خود را بدون کمک گرفتن از نیروهای آمریکایی اجرا کرده است و در همه آنها با کم ترین آسیب به زیرساخت ها و غیرنظامیان، مناطق را آزاد کرده است.

شهر تکریت مرکز استان صلاح الدین که به دست الحشد الشعبی در بهار ۲۰۱۵ آزاد شد، بر اساس گزارش سازمان ملل، حجم خسارت های زیربنایی در آن فقط سه درصد بوده در حالی که «الرمادی» مرکز استان الانبار که اواخر ۲۰۱۵ بدون مشارکت الحشد و با همکاری هوایی آمریکایی ها آزاد شد، حجم ویرانی شهر بیش از ۸۰ درصد برآورد شد.

برخلاف باور غلط، همه جریان های کرد مخالف الحشد الشعبی نیستند و «انوشیروان مصطفی» رهبر فقید و موسس جنبش تغییر و رهبری جدید این جریان سیاسی کرد با این تشکیلات ارتباط حسنه دارند.

«فواد معصوم» رییس جمهوری کردتبار عراق و از اعضای شورای مرکزی حزب اتحادیه میهنی کردستان عراق بعد از تصویب قانون الحشد الشعبی در پارلمان، آن را تایید کرد.

همکاری بخشی از نیروهای پیشمرگ کرد (وابسته به حزب اتحادیه میهنی) با نیروهای پلیس، ارتش و الحشد الشعبی منجر به بازپس گیری کرکوک از نیروهای وابسته به حزب دمکرات در ۲۵ مهر ماه ۹۶ و بازگشت مجدد کرکوک غنی از نفت به زیر سلطه دولت مرکزی عراق شد.

به دنبال اعلام پیروزی نظامی بر گروه تروریستی داعش در دهم دسامبر ۲۰۱۷ (پنجم دی ماه ۹۶) زمزمه ها در داخل عراق و خارج آن دوباره مبنی بر سرنوشت و آینده الحشد الشعبی آغاز شد.

برخی در داخل و خارج عراق بر ضرورت انحلال یا ادغام الحشد الشعبی در دیگر نیروهای مسلح عراق تاکید کردند اما همواره با این پاسخ فرماندهی نیروهای مسلح عراق مواجه می شدند که تصمیم گیرنده نهایی درباره آینده الحشد الشعبی فقط موسس آن مرجعیت عالی دینی عراق است.

به دلیل درگیر شدن عراق در بحث انتخابات مهم و سرنوشت ساز ۲۰۱۸ که مصادف با ۲۲ اردیبهشت ماه ۹۷ بود، قضیه آینده الحشد الشعبی به بعد از این انتخابات موکول شد.

بعد از برگزاری انتخابات، جریان های نزدیک به الحشد الشعبی بیشترین آرا را به دست آوردند و این خبر خوب و شادی بخشی برای آمریکا و همپیمانان منطقه ای و داخلی او در عراق نبود.

گروه انتخابی الفتح به رهبری «هادی العامری» معروف به شیخ مجاهدین عراق، ۴۷ کرسی به دست آورد و سائرون مورد حمایت مقتدا صدر که سرایا السلام یکی از گروه های زیر مجموعه الحشد الشعبی است، ۵۴ کرسی تصاحب کرد.

این دو گروه با هم توافق کرده و با ایجاد بزرگ ترین فراکسیون پارلمان، «عادل عبدالمهدی» عضو سابق مجلس اعلای اسلامی عراق را در دهم مهر ماه ۹۷ به عنوان نخست وزیر جدید برگزیدند.

عبدالمهدی بعد از گرفتن رای اعتماد از پارلمان برای کابینه خود بر خلاف انتظار و فشارهای آمریکا به جای انحلال الحشد الشعبی، دستور العمل ۱۰ ماده ای در ۱۰ تیر ماه ۹۸ صادر کرده که به موجب آن نه تنها الحشد الشعبی منحل نمی شود بلکه بیش از گذشته ساختارش تقویب شده است.

پس از بحث و جدل و تفسیرهای متفاوت، سرانجام ساختار سازمانی جدید الحشد الشعبی بعد از کمتر از سه ماه از صدور دستور العمل نخست وزیر عراق برای تحول سازمانی در این نیروی مسلح عراقی، در ۳۰ شهریور ماه ۹۸ به شکل گرفت.

نخست وزیر به عنوان فرمانده کل نیروهای مسلح عراق در همان روز با این ساختار جدید سازمانی موافقت کرد.

بر اساس این ساختار سازمانی جدید، الحشد الشعبی دارای یک رییس و دو نایب رییس یکی در امور ستاد کل و دیگری در امور اداری است.

«فالح الفیاض» که از قبل ریاست این تشکیلات را داشت، در منصب خود ابقا شد و «ابومهدی المهندس» به عنوان معاون سابق، مسوولیت رییس ستاد کل نیروهای الحشد الشعبی را برعهده گرفت.

مدیریت های بازرس کل، رسانه، روابط عمومی، برنامه ریزی، توجیه و ارشاد دینی، بازرسی و نظارت، امنیت، امور مالی، امور اداری و امور قانونی به صورت مستقیم مرتبط با رییس الحشد الشعبی شده اند. 

در ساختار جدید چهار فرماندهی در مناطق مختلف عراق شامل «فرمانده مناطق شمالی»، «مناطق غربی»، «مناطق میانی» و «فرماندهی کل» تعریف شده و مناطق استان نینوا، کرکوک و شرق دجله، سامرا، بغداد، الجزیره ( در حدفاصل استان های الانبار، صلاح الدین و نینوا)، الرمادی (مرکز استان الانبار) به علاوه منطقه فرات میانی (استان های کربلا، نجف، بابل، دیوانیه و سماوه) به عنوان حوزه های حضور و پایگاه های الحشد الشعبی عنوان شده اند.

بر اساس این ساختار جدید، الحشد الشعبی برای مناطق جنوب از جمله استان بصره، ذیقار، میسان و واسط که بخش اعظم آن در جوار کشورهای عربستان سعودی و کویت و دهانه خلیج فارس است، هیچ گونه حضور و پایگاهی تعریف نکرده است.

نخست وزیر عراق در نامه ای مصادف با ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۹ (۲۵ شهریور ماه ۹۸) موافقت خود را با ساختار سازمانی جدید الحشد الشعبی اعلام کرد.

آمریکا و هم پیمانان منطقه ای و داخلی اش در عراق بعد از مایوس شدن از انحلال و برچیدن الحشد الشعبی، جنگ همه جانبه با این تشکیلات را آغاز کرده اند.

این جنگ با بمباران مواضع «کتائب حزب الله عراق» به عنوان یکی از مهم ترین گروه های آموزش دیده وابسته به الحشد الشعبی در هشتم دی ماه آغاز شد که منجر به شهادت ۲۵ نیروی کتائب و زخمی شدن بیش از ۵۰ نفر دیگر شد.

نیروهای آمریکایی سپس راس هرم الحشد الشعبی و موسس میدانی آن، حاج ابومهدی المهندس را در پنجشنبه شب گذشته (۱۲دیماه ) به همراه سردار شهید حاج قاسم سلیمانی فرمانده نیروهای سپاه قدس و یکی از حامیان مهم منطقه ای الحشد الشعبی، هدف قرار داده و به شهادت رساندند.

همزمان جنگ روانی گسترده ای علیه دیگر فرماندهان الحشد الشعبی در سطح رسانه ها و شبکه های اجتماعی به راه انداخته به امید اینکه با این برخورد مستقیم نظامی، این تشکیلات مردم نهاد نظامی را تضعیف و از دایره اثرگذاری در مبارزه با تروریسم خارج کنند.

با وجود این فشارها، فرماندهان الحشد الشعبی که ایمان و عقیده راسخ از مهم ترین ویژگی های آنها است، با آرامش و حوصله بر ادامه راه ابومهدی مهندس و یار هم رزمش سردار شهید قاسم سلیمانی تاکید کرده اند.

به اعتقاد این فرماندهان که خبرنگار ایرنا با برخی از آنان گفت وگو کرده، خون ابومهدی المهندس و سردار سلیمانی و همراهانشان، درخت الحشد الشعبی را تنومندتر و ریشه های آن را در خاک عراق عمیق تر خواهد کرد.