محیط‌زیست قربانی جدال برف و نمک

تردد از مسیرهای برفی و لغزنده بین‌شهری همواره یکی از مشکلات فصل زمستان بوده است و این سختی سفر برای استان چهارمحال و بختیاری که به طور تقریبی تمامی محورهای ارتباطی آن کوهستانی، سخت‌گذر و برف‌گیر است دوچندان می‌شود.

هرچند با وجود توصیه‌های پلیس‌راه و سازمان راهداری و حمل ونقل جاده‌ای مبنی بر تجهیز خودروها به زنجیرچرخ، بی‌توجهی برخی از رانندگان به این توصیه در کنار کولاک برف و یخبندان، سبب بی‌نظمی در ترددها، وقوع حوادث رانندگی و در راه ماندن برخی از مسافران می‌شود و این موضوع می‌طلبد تا برای مقابله با یخ‌زدگی جاده‌ها و تسهیل در ترددها تدبیری اندیشیده شود اما اقدامی که سالهاست از سوی متولیان امر انجام می‌گیرد مبتنی بر راهکار علمی و استاندارد نیست.

سالهاست که در معابر شهری و جاده‌های بین شهری برای آب کردن برف معابر، رفع یخ‌زدگی و جلوگیری از لغزندگی محورهای ارتباطی از مخلوطی از شن و نمک استفاده می‌شود اما این روش قدیمی و غیراستاندارد پیامدهای مخربی بر روی آسفالت، سازه‌های جاده‌ای، خودروها و از همه مهمتر محیط زیست دارد که دلیل ارزان بودن استفاده از نمک را غیرقابل توجیه می‌کند.

علاوه بر آن کارشناسان تاکید دارند که هزینه‌های پنهان نمک‌پاشی بیشتر از استفاده از روش‌های جدید است و باید استفاده از روش‌هایی که هم اکنون در کشورهای دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد را جایگزین شن و نمک‌پاشی کرد.

فساد تدریجی سطح جاده‌ها، آلودگی محیط‌زیست، شور شدن آب‌های زیرزمینی، زنگ‌زدگی پل‌ها و سازه‌های فولادی سطح جاده‌ها و پوسیدگی خودروهایی که در این محورها تردد می‌کنند بخشی از اثرات مخرب نمک‌پاشی در جاده‌ها است.

از بین رفتن تدریجی سطح جاده‌ها، آلودگی محیط‌زیست، شور شدن آب‌های زیرزمینی، زنگ‌زدگی پل‌ها و سازه‌های فولادی سطح جاده‌ها و پوسیدگی خودروهایی که در این محورها تردد می‌کنند بخشی از اثرات مخرب نمک‌پاشی در جاده‌ها است.

بی‌شک موقعیت کوهستانی و برف‌گیر بودن استان چهارمحال و بختیاری سبب شده است تا میزان استفاده شن و نمک در محورهای مواصلاتی این استان بیشتر از مناطق دیگر باشد و همین موضوع پیامدهای مخرب آن را بیش از نقاط دیگر متوجه این استان می‌کند.

توزیع ۳۰ هزار تن شن و نمک در چهارمحال و بختیاری

به گفته سرپرست راهداری و حمل و نقل جاده‌ای چهارمحال و بختیاری، از ابتدای طرح راهداری زمستانی در این استان تاکنون ۳۰ هزار تن شن و نمک در بین راهدارخانه‌های این استان توزیع شده است.

شهرام ندیمی در  گفت و گو با ایرنا افزود: با توجه به کم‌عرض بودن بسیاری از مسیرهای ارتباطی در استان، میزان استفاده شن و نمک در سال‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته است و همین موضوع تهدیدی برای سازه‌های جاده‌ای و محیط زیست پیرامون این محورها به شمار می‌رود.

وی با بیان اینکه ۶ هزار و ۴۰۰ آبراهه در طول محورهای ارتباطی این استان وجود دارد، تصریح کرد: استفاده از این میزان نمک سالانه به ۵درصد این آبراهه‌ها آسیب وارد می‌کند.

سرپرست راهداری و حمل و نقل جاده‌ای چهارمحال و بختیاری خاطرنشان کرد: بر اساس برآورد انجام شده، سالانه ۳۰۰ آبراهه در این استان از بین می‌رود که تا ۲ دهه آینده تمام این آبراهه‌ها تخریب خواهد شد.

آبراهه‌ها به مجراهایی گفته می‌شود که آب و برف مذاب را از سطح جاده به زمینه‌های اطراف آن هدایت می‌کند.

نمک‌پاشی برای خاک، آب، جانوران و حتی مبلمان شهری و جاده‌ای زیان‌آور است چراکه آلودگی حاصل از نمک به آب‌های زیرزمینی و سطحی نفوذ کرده و در نهایت منجر به شوری آب، سوختگی گیاهان و نابودی موجودات داخل خاک نیز می‌شود که در درازمدت اثرات مخرب خود را بیشتر نشان می‎دهد.

آب شور قابلیت مصرف ندارد

یک کارشناس حوزه آب نیز در خصوص تاثیر منفی نمک پاشی و نفوذ آن به آب‌های زیرزمینی به خبرنگار ایرنا گفت: نمک‌پاشی برای خاک، آب، جانوران و حتی مبلمان شهری و جاده‌ای زیان‌آور است چرا که آلودگی حاصل از نمک به آب‌های زیرزمینی و سطحی نفوذ کرده و در نهایت منجر به شوری آب، سوختگی گیاهان و نابودی موجودات داخل خاک نیز می‌شود که در درازمدت اثرات مخرب خود را بیشتر نشان می‎دهد.

سیدهاشم فاطمی افزود: نمک به واسطه خوردندگی بالا علاوه‌ بر اینکه از نظر فیزیکی بر محیط زیست تاثیر مخربی دارد بلکه از آنجا که بیشترین انحلال را در بین عناصر دارد و سریع در آب حل می‌شود ، سبب شور شدن آب‌های زیرزمینی می‌شود و این آب‌ها قابلیت مصرفی خود را از دست می‌دهند و بحران تامین آب را تشدید می‌کند.

وی تصریح کرد: همچنین نفوذ نمک در خاک ریشه گیاهان را می‌سوزاند، موجودات ریز زنده در خاک را از بین می‌برد و از جهات بسیاری بر کیفیت آب و محیط زیست اطراف جاده‌ها تاثیر منفی می‌گذارد.

این کارشناس حوزه آب توصیه کرد از روش‌های جایگزین برای یخ‌زدایی جاده‌ها استفاده شود و چنانچه این امکان وجود نداشت در مخلوط بین شن و نمک از شن بیشتری استفاده شود و درصد استفاده از نمک  به کمترین میزان ممکن کاهش داده شود.

ضرورت استفاده از روش‌های نوین یخ‌زدایی

رییس اداره نگهداری ابنیه فنی راه‌های اداره‌کل حمل و نقل و راهداری جاده‌ای چهارمحال و بختیاری نیز به تاثیر مخرب نمک بر جاده‌ها و سازه‌های آن اشاره کرد و گفت: اگر چه با توجه به ارزان بودن و نیاز نداشتن به فناوری خاصی در نمک‌پاشی جاده‎ها، هم اینک از این روش در استان و کشور استفاده می‎شود اما این روش مطلوبی به شمار نمی‌رود.

حامد ایرج‌پور افزود: نمک یا سدیم کلرید از مخرب‌ترین عناصر طبیعی بر روی فولاد است و نه تنها بر پوسیدگی قطعات زیرین خودروها اثر دارد بلکه روی سازه‌های جاده‌ای نظیر پل‎ها، پایه‌های فلزی و آسفالت جاده نیز اثر مخربی می‌گذارد.

وی با تاکید بر جایگزین کردن روش‌های نوین به جای نمک‌پاشی در جاده‌ها، تصریح کرد: در روش‌های جایگزین می‌توان به جای نمک از موادی نظیر «کلرید منیزیم» و «کلرید پتاسیم» و یا «استات منیزیم» استفاده کرد که نه تنها اثر مخربی بر محیط‌زیست ندارد بلکه نوعی کود نیز برای گیاهان به شمار می‌رود.

ایرج‌پور، استفاده از روش‌های نوین مقابله با یخ‌زدگی جاده‌ها را نیازمند اعتبارات قابل توجهی دانست و گفت: بالا بودن هزینه استفاده از این روش‌ها و در اختیار نداشتن دانش بومی این روش‌ها، هزینه زیادی بر دولت تحمیل می‌کند از همین رو همان روش نمک‌پاشی همچنان در دستورکار قرار دارد.

رییس اداره نگهداری ابنیه فنی راه‌های اداره‌کل حمل و نقل و راهداری جاده‌ای چهارمحال و بختیاری با اشاره به استفاده آزمایشی «استات منیزیم» در شهرستان شهرکرد، اظهار داشت: امسال و سال گذشته بخشی از جاده‌های شهرستان شهرکرد با محلول استات منیزیم یخ‌زدایی شد که نتیجه خوبی به همراه داشت اما استفاده از آن در تمامی محورهای ارتباطی استان نیاز به اعتبار قابل توجهی دارد که در حال حاضر امکانپذیر نیست.

با توجه به هزینه‌های بالای محصولات جایگزین، اگر شرکت‌های دانش‌بنیان بتوانند چنین محصولاتی تولید کنند می‌توان با محدودکردن استفاده از نمک نقش موثری در حفظ محیط‌زیست و جلوگیری از هزینه‌های پنهان استفاده از نمک در جاده‌ها ایفا کرد.

ایرج‌پور افزود: با توجه به هزینه‌های بالای محصولات جایگزین،اگر شرکت‌های دانش‌بنیان بتوانند چنین محصولاتی تولید کنند می‌توان با محدودکردن استفاده از نمک نقش موثری در حفظ محیط‌زیست و جلوگیری از هزینه‌های پنهان استفاده از نمک در جاده‌ها ایفا کرد.

وی با بیان اینکه در برخی از شهرهای کشور از روش‌های جایگزین به جای نمک‌پاشی استفاده می‌شود، تصریح کرد: در برخی از شهرها، شهرداری‌ها از ماده استات منیزیم استفاده می‌کنند اما می‌طلبد که استفاده از روش‌های جایگزین تبدیل به یک الزام شود و برای آن یک برنامه‌ریزی کلان در نظر گرفته شود.

ایرج‌پور نمونه موفق استفاده از روش‌های جایگزین در سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای را استفاده از «قیرهای امولسیون» به جای «قیرهای ام سی(MC)» دانست و گفت: قیر ام سی از آنجا که با نفت سفید مخلوط می‌شود آثار مخرب زیست محیطی بسیاری دارد اما قیر امولسیون مخلوط با آب است و خطری برای محیط‌زیست ندارد.

وی خاطرنشان کرد: در خصوص حذف استفاده از نمک در جاده‌ها و معابر شهری نیز اگر چنین تصمیمی گرفته شود و منابع مالی آن تامین شود اقدام ارزشمندی در این حوزه شکل می‌گیرد.

تماس با نمک عامل فرسودگی خودروها

علاوه بر این نمک دشمن خودروهاست و نه تنها عاملی برای تخریب جاده‌ها و محیط‌زیست به شمار می‌رود بلکه منجر به زنگ‌زدگی و فرسودگی خودروها نیز می‌شود.

یک تکنسین خودرو و مکانیک شهرکرد نیز در همین خصوص گفت: نمک حل شده در آب، نقش کاتالیزور در فرایند اکسیداسیون را ایفا می‌کند و سرعت این فرایند را افزایش می‌دهد، در واقع نمک پس از حل شدن در آب تبدیل به الکترولیت می‌شود و زمانی که خودروی با آب و یخ به همراه نمک تماس پیدا کند، فرایند انتقال الکترون بسیار سریع شکل می‌گیرد و منجر به پوسیدگی خودرو می‌شود.

علی قانی افزود: فلز موجود در شاسی و اگزوز از مهمترین بخش‌های یک خودرو است که به راحتی دچار زنگ‌زدگی می‌شود و البته ممکن است در طول زمان نمک حتی در لایه‌های محافظتی خودرو نیز منفذهایی به وجود آورد و پوسیدگی متوجه دیگر قطعات خودرو نیز بشود.

وی با توصیه نسبت به خودداری از تردد در محورهایی که نمک‌پاشی شده است، تصریح کرد: در صورتی که راننده‌ای مجبور به عبور از محوری که نمک در آن پاشیده شده بود، بشود باید هر چه سریع‌تر خودروی خود به خصوص شاسی آن را بشوید و رنگ‌پریدگی خودرو را ترمیم کند.

قانی خاطر نشان کرد: با توجه به اوضاع اقتصادی و گران شدن وسایلی همچون لاستیک خودرو، استفاده از زنجیرچرخ برای تردد در جاده‌های برفی و یخبندان ضروری است و می‌تواند از آسیب زدن برف و یخ به لاستیک خودروها جلوگیری کند.

اگرچه در کشور ما با توجه به شرایط اقتصادی کنونی و هزینه‌های بالای این روش‌ها امکان استفاده‌ها از این روش‌ها وجود ندارد اما می‌توان با کاهش درصد نمک و استفاده از ماشین‌های مخصوص نمک‌پاش و آموزش صحیح و استاندارد نمک پاشیدن در معابر و جاده‌ها، بخشی از زیان‌های استفاده از این روش را کاهش داد.برف‌روبی به تنهایی، استفاده از محلول‌های شیمیایی بی‌خطر و پیشگیری از ایجاد لایه برف و یخ در جاده‌ها به وسیله سامانه‌های هوشمند از جمله راهکارهایی است که کشورهای پیشرفته برای جلوگیری از یخ‌زدگی و لغزندگی جاده‌ها در زمان بارش برف استفاده می‌کنند اما اگر چه در کشور ما با توجه به شرایط اقتصادی کنونی و هزینه‌های بالای این روش‌ها امکان استفاده‌ها از این روش‌ها وجود ندارد اما می‌توان با کاهش درصد نمک و استفاده از ماشین‌های مخصوص نمک‌پاش و آموزش صحیح و استاندارد نمک پاشیدن در معابر و جاده‌ها، بخشی از زیان‌های استفاده از این روش را کاهش داد.

با این وجود امید می‌رود سیاستگذاران و تصمیم‌گیرندگان مربوطه بتوانند زمینه‌ای را از قبیل حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان برای بومی‌سازی روش‌های جدید یخ‌زدایی و برف‌روبی و یا تخصیص ردیف اعتباری برای تامین محلول‌های بی‌خطر، فراهم کنند.

به گزارش ایرنا، در روزهای برفی در برخی از نقاط چهارمحال و بختیاری ارتفاع برف بین ۲۰ تا ۷۵ سانتیمتر نیز گزارش شده است.