خسارات نمک‌پاشی بر محیط‌زیست/ دانش‌بنیان‌ها می‌توانند کمک کنند؟

زمستان امسال روزهای برفی و بارانی خوبی برای تمام کشور به همراه داشت، به طوری که تهران بعد از مدتها چندین مرتبه بارش برف را تجربه کرد و خاطرات روزهای خوش گذشته که تمام شهر سفیدپوش و در محاصره برف قرار می گرفت دوباره زنده شد، بازار ساخت آدم برفی داغ شد، سرسره بازی روی برف جان دوباره ای گرفت، پرتاب گلوله های برفی دل هر آدمی که شاید پا به سن هم گذاشته را دوباره جوان کرد، شادی و غلغله در شهر پیچید و زندگی رنگ و بوی دیگری به خود گرفت.

بارش ها علاوه بر ایجاد شادی و سرزندگی، موجب شده کمبود آب در مخازن سدها تا حدودی جبران شود به طوری که بر اساس گزارش دفتر اطلاعات و داده‌های آب شرکت مدیریت منابع آب ایران، حجم آب موجود در سدهای کشور از ابتدای سال آبی جاری (ابتدای مهر ماه) تا ۲۹ بهمن ماه با رشد سه درصدی نسبت به سال گذشته همراه شد، همچنین در این گزارش تاکید شده که از اواسط اسفندماه فرایند ذوب شدن برف‌ها سبب تغییر در ورودی سدها خواهد شد.

این خبر خوشحال کننده ای است که موجب شده تا نگرانی از کمبود آب تا حدودی کاهش یابد، اما مساله مورد توجه در اینجا این است که مدیریت در زمان بارش برف چگونه انجام می شود؟ چه اقداماتی صورت می گیرد تا برف و باران موجب گرفتاری مردم و در نهایت خسارت به محیط زیست نشود؟ معمولا بارش برف به ویژه در کلانشهرها موجب مسدود شدن معابر و کند شدن تردد خودروها و حتی عابران می شود در این میان نهاد متولی ( شهرداری ) برای رفع این مشکل اقدام به شن پاشی می کند، البته اینکه این اقدام تا چه حد به موقع انجام می شود مقوله جداگانه ای است که مورد بحث این گزارش نیست، در این میان کارشناسان محیط زیست معتقدند پاشیدن شن موجب آسیب زدن به محیط زیست و در نهایت شور شدن منابع آبی و خشک شدن تدریجی گیاهان می شود.

اما مساله این است که نمک پاشی در کشور از رایج ترین روش های برف‌روبی معابر است که عده ای معتقدند به علت ارزان و در دسترس بودن نمک تمایل به این روش در کشور زیاد است از این رو دستگاه های متولی در صدد یافتن راه های جایگزین نیستند این در حالی است که به مرور موجب آسیب به محیط زیست می شود بنابراین کشورهای زیادی به فکر یافتن راه حل های جایگزین افتادند که تعداد زیادی از آنها هم موفق بوده اند.

به عنوان مثال استفاده از منیزیم استات، استات پتاسیم، محلول‌های طبیعی مانند محلول‌های مایع چغندر و ذرت که توسط وسایل جانبی تقطیر می‌شوند، تشک ذوب برف و برف‌روب‌ها برخی از راه ها و وسایل جایگزین نمک هستند که در برخی کشورها سالهاست مورد استفاده قرار می گیرند، اما در کشور ما همچنان اصرار بر استفاده از نمک است در حالی که بسیاری از شرکت های دانش بنیان می توانند به راحتی جایگزینی برای نمک پیدا کنند که آسیبی و یا حداقل کمترین آسیب را به محیط زیست وارد کند.

مدیر گروه محیط زیست دانشگاه شهید بهشتی در این باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: در کشور ما رایج است که برای برف روبی از نمک استفاده می شود این ماده به مرور برای محیط زیست آسیب زا خواهد بود چون با آب شدن نمک، شوری آن وارد خاک و منابع آبی و حتی کانال ها و جوی های کنار جاده ها می شود که علاوه بر اینکه به محیط زیست آن منطقه آسیب وارد می کند؛ موجب آسیب به اکوسیستم های پایین دست کلانشهری مانند تهران می شود.

علی مریدی افزود: زمانی که نمک آب می شود مانند زهاب وارد کانال ها و جوی های آب شهری می شود که در بلند مدت گیاهان و درختان اطراف این جوی ها و در مجموع فضای شهری را تحت تاثیر قرار می دهد که شوری خاک و خسارت به خاک و گیاهان را به دنبال خواهد داشت، حال اگر حد شوری بالا برود به گیاهان آسیب وارد می کند چون با نمک پاشی آلودگی را وارد محیط می کنیم.

وی درباره میزان و سطح عمق ورودی نمک به منابع آب و خاک اظهار داشت: چون هیچ وقت پایشی در این زمینه صورت نگرفته از این رو مدارک و مستندات قوی درباره میزان و عمق نفوذ نمک به آب و خاک در دست نیست، مثلا تاکنون نهادی اقدام به اندازه گیری میزان شوری آب در کانال های تهران نکرده است که قبل از نمک پاشی چقدر بوده و بعد از آن چقدر شده است یا بعد از این فرایند شوری خاک چقدر افزایش یافته است و در مجموع تا چه میزان به محیط زیست خسارت وارد آمده است.

مدیر کل سابق دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: بنابراین اینکه نمک به مرور خسارت وارد می کند از نظر علمی درست است اما اینکه باید چقدر نگران این مساله باشیم و اینکه تا چه میزان باعث آلودگی آب و خاک شده دقیق نمی دانیم چون هیچ مطالعه ای در این زمینه صورت نگرفته بنابراین نسبت به عمق حادثه آگاهی نداریم.

تاکنون پایشی درباره میزان نفوذ نمک به منابع آب و خاک در کشور صورت نگرفته بنابراین اطلاعاتی در این زمینه وجود ندارد اما می دانیم که باید نگران این مساله باشیم چون در بلند مدت مشکل ساز خواهد شد.وی گفت: نمک پاشی علاوه بر اینکه به محیط زیست خسارت وارد می کند موجب آسیب به سازه های فلزی و بتنی مانند پل ها و آسفالت جاده ها نیز می شود، عمر مفید این سازه ها را کاهش می دهد که این بخش نیز تاکنون مورد بررسی قرار نگرفته است، بررسی تاثیرات نمک بر آب و خاک بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت نیرو و تاثیر آن بر زیرساخت ها بر عهده وزارت راه و شهرسازی است.

مریدی درباره راهکارهای جایگزین اظهار داشت: زمانی که در سازمان حفاظت محیط زیست مسوولیت دفتر آب و خاک سازمان را بر عهده داشتم چند شرکت دانش بنیان اعلام کردند که می توانند موادی تهیه و ارائه کنند که در روند تسریع آب شدن برف جایگزین نمک شود، اما کار به جایی نرسید چون شهرداری و وزارت کشور به عنوان نهادهای متولی این امر از این پیشنهاد استقبال نکردند تا جایگزین نمک شوند و به تولید انبوه برسند شاید علت آن ارزان و در دسترس بودن نمک باشد از این رو به فکر راه های جایگزین نیستند، از سوی دیگر ظاهرا خسارت به محیط زیست چندان مورد توجه نیست و گویی اهمیتی ندارد که چه بلایی بر سر آب و خاک و گیاهان می آید از این رو توجهی به این مقوله نمی شود.

استاد دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: دانش بنیان ها آن زمان اعلام کرده بودند که می توانند از پساب کارخانه های شیشه سازی مواد جایگزین نمک تهیه کنند که دو مزیت داشت یکی اینکه دانش بنیان ها پسماند را به ماده ای تبدیل می کردند که می توانست جایگزین نمک شود که کمکی به محیط زیست بود و اینکه ماده ای که به عنوان پسماند وارد محیط زیست می شد را به ماده ای قابل استفاده تبدیل می کردند، اما به نظر می رسد چون قیمت نمک ارزان است از این رو هیچ وقت شهرداری و وزارت کشور تمایلی به این کار نشان ندادند، در حالی که اثرات محیط زیستی این ماده به دست آمده از زهاب و پساب کارخانه های شیشه سازی به مراتب بسیار کمتر از نمک اعلام شده بود.

مریدی گفت: بنابراین راه حل های جایگزین زیادی وجود دارد اما برای اینکه به تولید انبوه برسند نیاز به برنامه ریزی و حمایت دارند، با توجه به توان دانش بنیان ها در کشور اگر شهرداری در این زمینه یک فراخوان بدهد مجموعه های زیادی دانش بنیان وارد عرصه می شوند اما در مجموعه نهادهای متولی گرایشی در این زمینه دیده نمی شود که شاید به همان ارزان بودن نمک در کشور برمی گردد.

وی افزود: البته راهکارها در کشورهای مختلف متفاوت است خیلی از کشورها به نمک زدایی اعتقادی ندارند و خود را با اقلیم سازگار کرده اند، امکاناتشان برای تردد متناسب با اقلیم کشورشان است، خیلی از کشورها در دنیا هستند که کف زمین در آنجاها تمام زمستان یخ زده است و مردم هم به راحتی روی همان زمین تردد می کنند چون امکانات و خودروهای آنها متناسب با آن شرایط است بنابراین مشکلی هم برایشان پیش نمی آید، اینطور نیست که تمام دنیا با یک الگو کارشان را پیش ببرند، هر کشوری باید به دنبال الگوی خاص خودش باشد.

9014