تهدید میراث فرهنگی، تهدید هویت فرهنگی بشر است

نشست مراکز فرهنگی؛ میراث مشترک بشری، صبح امروز در تالار قلم سازمان اسناد و کتابخانه ملی، برگزار شد و در  پنل اول با موضوع چالش‌های میراث فرهنگی بشر در جهان امروز، با ریاست یونس شکرخواه، متفکران و فعالان حوزه میراث فرهنگی به گفت‌وگو نشستند.

میراث فرهنگی جان ماست که به نابودی آن تهدید می‌شویم

مهدی حجت، بنیانگذار سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ایران، میراث فرهنگی را نتیجه منحصر به فردترین لحظات انسانی دانست و گفت: میراث فرهنگی، مادی و معنوی انسانی، محصول نفیس‌ترین افراد در نفیس‌ترین زمان‌هاست. وقتی به میراث فرهنگی نگاه می‌کنیم چیزی را می‌بینیم که نماینده فرهنگ و ارزش‌های زیستی ماست، آن‌چه امروز به عنوان ثبت جهانی میراث فرهنگی از آن یاد می‌شود به آثاری تعلق دارد که در فرهنگ جهان اثرگذار است.

وی افزود: آثاری که از ایران ثبت جهانی شده‌اند نشان می‌دهند که تمدن ما چه اهمیتی دارد، من از سخنان رئیس جمهور آمریکا خوشحال شدم چرا که هر موجود را به عزیزترین چیزی که دارد تهدید می‌کنند و تهدید او نشان داد، میراث فرهنگی جان ماست که به نابودی آن تهدید می‌شویم. این جمله صرفاً یک تهدید نبود ما پیرامون این مسئله مباحث فرهنگی بسیاری داریم.

حجت در مورد اقدامات عملی در تقابل با این تهدید گفت: خود کنوانسیون‌ها و اسناد حقوقی هم جزو میراث فرهنگی بشری هستند و تخطی از آن‌ها پایمال کردن میراث فرهنگی است. پس از این تهدید، نامه‌ای به کمیسیون بین‌المللی موزه‌ها نوشتم، اولین کشورهایی که واکنش نشان دادند، ایرلند و اسپانیا بودند، آن‌چه اهمیت دارد واکنش ایکوموس آمریکاست که گفت حرف رئیس‌جمهوری ایالات متحده را قبول نداریم و هر اقدامی که برای حمایت از میراث فرهنگی ایران لازم باشد انجام می‌دهیم.

حجت اضافه کرد: من نگران تعرض نظامی به هیچ کشوری نیستم، چون این کار بی‌اندازه احمقانه است و امکان ندارد صورت بگیرد اما حرف زدن از آن و این رفتارها، شخصیت کشورها را نشان می‌دهد.​​

تخریب میراث فرهنگی جنایت جنگی است

احمد محیط طباطبایی، رییس ایکوم ایران گفت: موزه به معنای یک مکان و فضای فرهنگی ثبت شده است با این تعریف کتابخانه ملی هم شامل تعریف موزه می‌شود.

وی با اشاره به کنوانسیون‌هایی که بعد از جنگ جهانی تصویب شده‌اند، گفت: در این کنوانسیون‌ها تصمیم گرفته شده که نهادهای نظامی به میراث فرهنگی کشور متخاصم آسیب نزنند و این موضوع به همه نهادهای نظامی تدریس می‌شود، تخریب میراث فرهنگی مطابق کنوانسیون ۱۹۹۹ جنایت جنگی است.

برای حفاظت از میراث فرهنگی، همه نهادها باید اقدام کنند، تهدیدی که پیش آمده می‌تواند به فرصت تبدیل شود که بتوانیم از محیط‌های فرهنگی حفاظت بیشتری انجام دهیم، باید این محیط‌ها از سایت‌های نظامی دور شوند و امنیت بیشتری داشته باشند.

وی اظهار داشت: ما باید از توان نهادهای مهمی مثل یونسکو استفاده کنیم و تغییراتی در روند حفاظتی انجام دهیم، ما به نسل‌های آینده متعهد هستیم و بر اساس این تعهد بین‌المللی باید راه‌های حمایت از میراث فرهنگی را بشناسیم و معرفی کنیم.

محیط طباطبایی، مهم‌ترین اقدام عملی را برای مقابله با این تهدید حفاظت از میراث فرهنگی دانست و افزود: لکه‌گذاری و شماره‌بندی تمام بخش‌های میراث فرهنگی در هر نهادی که با تعریف موزه مطابقت دارد، حتی کتابخانه‌ها، تماشاخانه‌ها و میدان‌های شهر می‌تواند به حفاظت از آن‌ها کمک کند.

وی اضافه کرد: جنگ به هر حال روی می‌دهد و در تمام کشورها فهرستی به نام رد لیست یا فهرست قرمز وجود دارد که می‌گوید از این آثار چه در جنگ و چه در صلح باید حفاظت شود.

طباطبایی اجرای کنوانسیون ۱۹۵۴ لاهه را در آموزش مباحث فرهنگی به نظامیان و غیرنظامیان مهم دانست و گفت: در شرایط ملی و بین‌المللی می‌توان از این موقعیت بهره گرفت. تفکیک فضاهای فرهنگی بسیار مهم و بدیهی است که میراث فرهنگی باید حفاظت شود اما باید روش خوبی برای این حفاظت انتخاب کنیم. کشوری مثل ایران کشوری فرهنگی است با گنجینه هزاران ساله که دنیا به آن توجه می‌کند ما باید به عنوان الگو رفتاری را رقم بزنیم که دیگران هم در کشورهای خودشان به آن نگاه کنند.

حفاظت از میراث فرهنگی یک قانون بین‌المللی و حقوق بشر است

پوریا عسگری، حقوق دان و عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی، گفت: حقوق بین‌الملل حاصل تجربه زیست است ما آزمون و خطا می‌کنیم و بعد از اتفاقات تلخ و ناگوار به قانون‌گذاری می‌رسیم که دیگر شاهد این شرایط نباشیم. در بسیاری از جنگ‌ها نقاطی مورد حمله قرار گرفته‌اند که نابودی آن‌ها، هویت و فرهنگ یک سرزمین را تهدید کرده است. این کنوانسیون‌ها قوانینی را وضع می‌کنند که در جنگ و صلح از اموال فرهنگی ملت‌ها دفاع شود. آن‌چه امروز به عنوان اموال فرهنگی می‌شناسیم، بسیار بیشتر از آثاری است که ثبت ملی یا جهانی می‌شوند.

تجربه زیسته ما را به جایی رسانده که هر چیزی تأثیر فرهنگی دارد باید قابل احترام باشد. تجربه‌های جهان، ما را به سمتی سوق داده که باید از آثار میراث فرهنگی حمایت شود. اصل تمایز قائل شدن میان اموال فرهنگی و اهداف نظامی یکی از مهم‌ترین مباحثی است که باید رعایت شود. ما از یک قانون بین‌المللی حرف می‌زنیم که حقوق بشر دانسته شده، این حق می‌گوید که اصولاً فرهنگ‌ها محترم هستند، اموال فرهنگی هویت ما هستند و اگر نباشند هویت بشری تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

عسگری، مسئولیت هر گونه آسیب به اموال فرهنگی کشورها را متوجه دولت متخاصم دانست و اضافه کرد: هر تعرضی به فرهنگ و هویت، ایجاد مسئولیت بین‌المللی می‌کند، در قطعنامه‌های شورای امنیت، هر گونه تعرض به اهداف فرهنگی را مصداق جنگ علیه صلح بین‌المللی می‌دانند. اگر آسیب زدن به اموال فرهنگی منجر به نابودی آن شود، می‌تواند نسل‌زدایی فرهنگی معنا شود که برابر با نسل‌کشی انسانی است. این اتفاق همیشه با کشتن انسان‌ها نمی‌افتد و این نکته، همیشه مورد تاکید سازمان صلیب سرخ و هلال احمر و یونسکو بوده است.

 ما از یک ملت صحبت نمی‌کنیم ما از بشریت حرف می‌زنیم اگر کسی به اموال فرهنگی کشورها دست‌درازی کند، با بشریت دشمنی کرده است.

عسگری درباره اقدامات عملی در برابر این تهدیدها گفت: ما درباره تعهدات بومی سخن می‌گوییم اما برخی کنوانسیون‌ها روایت ثانوی دارد که تعهد به تضمین اجرای روایت است یعنی شما به عنوان یکی از متعهدها از دیگران می‌خواهید که این اقدامات حفاظتی را انجام بدهند و در برابر تهدیدها بایستند.

وی ادامه داد: این تعهدات مشمول تضمین روایت است، تعهدی است که جامعه بین‌المللی از نقض آن در کلیت آسیب می‌بیند وقتی حمله به میراث فرهنگی کشوری انجام می‌شود یا تهدیدی صورت می‌گیرد و نقض تعهد عام شمول کنوانسیون صورت گرفته است.

عسگری گفت: نه تنها دولتی که از تهدید و جنگ ضرر کرده بلکه همه کشورها و سازمان‌های مردم نهاد باید نسبت به آن واکنش نشان بدهند وقتی تهدید ایران انجام شد، بسیاری از افراد و دولت ها واکنش نشان دادند که این موضوع بیان می‌کند که این تعهد سختی است و جامعه بین‌المللی به راحتی از آن عبور نمی‌کند.