جایزه کتاب سال نیازمند دگرگونی است

نیکنام حسینی پور، امروز (یکشنبه) در نشست خبری جایزه کتاب سال افزود: آمار نشان می دهد، در حوزه علوم کاربردی بیشترین، برگزیده را داریم اما آیا وظیفه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و خانه کتاب بررسی کتاب های علمی است؟ باید راهی پیدا کنیم که بخش های تخصصی و علمی را  بتوان منفک کرد و از نهادهای دیگر، مثل وزارت علوم، تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت و آموزش پزشکی بخواهیم در حوزه کتاب‌های تخصص خود کاری کنند و خانه کتاب حوزه علوم انسانی را بر عهده بگیرد، یا دست کم همه نهادهای مربوط به موضوعات کتاب سال با خانه کتاب همکاری کنند و در مسیر داوری همراه شوند.
وی ادامه داد: در هیات علمی جایزه کتاب سال، سوالاتی مطرح می شود که باید پاسخ داده شوند. ما آیین نامه کتاب سال را امسال توانسته ایم تغییر بدهیم و متن آن به امضای وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، رسیده است.

جایزه کتاب سال، مهم‌ترین جایزه کتاب ایرانی است اما بخش مهمی از آن که رمان و داستان باشد، منفک شده و در جای دیگری (جایزه جلال) بررسی می شود. ادبیات و رمان موتور محرکه مطالعه است و بقیه گروه‌ها واگن آن به شمار می‌آیند که توسط این بخش کشیده می‌شوند.

مدیر عامل خانه کتاب افزود: ما در خانه کتاب و هیات علمی جایزه کتاب سال، فکر می کنیم این مطالبه وجود دارد که بخش رمان و ادبیات که جنبه عمومی کتابخوانی است با همه بخش‌ها یک جا بررسی شود و هیچ جایزه ای سایه بر کتاب سال نیاندازد. در دوره‌هایی تصمیماتی گرفته شده است که برخی جوایز برگزار شوند، اما جایزه کتاب سال نباید تحت شعاع قرار بگیرد.

حسینی‌پور درباره داوری سی و هفتمین دوره کتاب سال گفت: در این دوره ۱۳ اثر برگزیده و ۴۱ اثر شایسته تقدیر از سوی هیات داوران انتخاب شده‌اند، جوایز برگزیدگان مطابق سال‌های گذشته در مراسم اختتامیه اهدا , مراسم تقدیر از شایستگان تقدیر که در دو دوره گذشته جایزه کتاب سال برگزار نشده، احتمالا این دوره نیز برگزار نخواهد شد.

کل هزینه های جایزه کتاب سال به اندازه ۴ کیلومتر راه روستایی

وی هزینه‌های جایزه کتاب سال را برشمرد و گفت: مطالبه‌ای از سازمان برنامه‌ریزی و مجلس شورای اسلامی دارم که مگر هزینه تأمین جوایز شایستگان تقدیر جایزه کتاب‌سال چقدر است؟ من بررسی کرده‌ام مجموع هزینه برگزاری جایزه کتاب سال شامل برگزاری نشست‌های داوری، تشکیل دبیرخانه و سایر موارد به اندازه تأمین بودجه ساخت چهار کیلومتر راه روستایی است. همه می دانیم چقدر دانشمند و ادیب در کشور داریم، همیشه پز کتاب را می دهیم اما وقتی به پوشش هزینه های آن می رسیم دست‌مان می لرزد. هر کیلومتر راه روستایی ۵۰۰ میلیون تومان بودجه نیاز دارد؛ آیا جمع نخبگانی کشور اهمیتی بیش از این ندارد؟!
مدیرعامل خانه کتاب، گفت: کل هزینه جایزه کتاب سال، به اندازه ۴ کیلومتر جاده روستایی است، وقتی برگزیده ها را از سکه انداخته ایم و به هدیه نقدی بسنده می‌کنیم، باید مراقب باشیم که اصل جایزه را از سکه نیندازیم. من از شما اهالی رسانه می خواهم که این مساله را مطالبه کنید، بدانید ما نتوانستیم وظیفه خود را عمل کنیم و از کتاب های تقدیر شده در  سال ۹۶ و ۹۷عذر می خواهم.

او با تشریح جایزه جهانی کتاب سال افزود: ۶ اثر در جایزه جهانی کتاب سال برگزیده شده‌اند که از کشورهای چین، فنلاند، روسیه، آلمان هستند. با توجه به شرایط جهانی و شیوع بیماری کرونا امکان دارد که نتوانیم میزبان نویسنده برگزیده از کشور چین باشیم، امکان دارد جایزه وی همزمان با جایزه منطقه‌ای کتاب سال در چین به وی اهدا شود.

حسینی‌پور اظهار داشت: در زمانهای زندگی می‌کنیم که افراد مدعی فرهنگ جهانی و تبدیل کردن جهان به مهد تمدن خودشان، اما بی‌فرهنگ‌ترین کارها را انجام می‌دهند. دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، در سلسله اظهارات و توئیت‌هایش تهدیدات متعددی علیه ایران عنوان کرده که بخشی از آن‌ها به حوزه فرهنگ برمی‌گردد؛ آنچنانکه تهدید کرده بود ۵۲ نقطه فرهنگی ایران را مورد هدف قرار خواهد داد.

عمر برخی کتابخانه‌های ایران از قدمت کشور آمریکا بیشتر است و این مساله نشان از ریشه‌های تمدن و فرهنگ در کشور ایران دارد. فرهنگ و تمدن ایران همیشه ققنوس‌وار در زمانه‌های مختلف سر برآورده و کسی را یارای رقابت با این تمدن و این فرهنگ نیست؛ زیرا همیشه این فرهنگ با این مردمش زایش داشته است و ایران و ایرانی فرهنگ خود را همیشه قدر می‌نهد.

وی گفت: همانگونه که وزیر امور خارجه بیان کردند؛ تهدید رئیس جمهور امریکا برای نابودی مراکز فرهنگی مصداق بارز تروریسم فرهنگی و بین‌المللی است که محکوم است و اتفاقا باعث زایش¬های بیشتر در این حوزه شده است. تهدیدات ترامپ ناشی از نفرت همراه با حقارت است.

حسینی‌پور کتاب‌سوزی را در سراسر جهان محکوم کرد و گفت: پیش‌تر دیده‌ایم برخی از جهانیان طی اقدامات ضد فرهنگی اقدام به سوزاندن قرآن کریم کرده‌اند؛ کتابی که در قلم ما ایرانیان و مسلمانان جهان جای دارد. همانطور که چنین اقداماتی در جهان محکوم است، کتاب‌سوزی در ایران هم قابل دفاع نیست.

آماری از برگزاری سی و هفت دوره جایزه کتاب سال
 
وی فرآیند برگزاری سی‌وهفتمین دوره جایزه کتاب سال را این‌گونه شرح داد: بزرگ‌ترین رویداد کتاب‌محور کشور حتی با آمد و رفت دولت‌ها به کار خود ادامه داده است، طی سی‌و شش دوره برگزاری ۳۰۰هزار و ۱۵۷ عنوان کتاب را مورد داوری قرار داده‌است که ۱۶۴۲ عنوان طی این مدت به‌عنوان آثار برگزیده و شایسته تقدیر معرفی شدند. طی سی‌وشش دوره برگزاری جایزه کتاب سال ۶۴۶ عنوان اثر برگزیده، ۹۹۶ اثر شایسته تقدیر معرفی شده‌اند و صاحبان این آثار مورد تقدیر قرار گرفته‌اند.
 
حسینی پور موضوعات برگزیده در جایزه کتاب سال را چنین برشمرد: ۴۰۷هزار و ۶۴ عنوان در موضوع ادبیات، بیشترین آثار برگزیده جایزه کتاب‌سال هستند. کتاب‌های گروه کودک، دین، علوم کاربردی، علوم اجتماعی، تاریخ و جغرافیا، فلسفه، روانشناسی، علوم خاص و کلیات در ردیف‌های بعدی قرار دارند. از ۶۴۶ اثر برگزیده ۱۲۱ عنوان در حوزه علوم کاربردی بودند. کتاب‌های حوزه دین و ادبیات با ۶۴ عنوان در ردیف‌های بعدی قرار دارند.
 
مدیرعامل خانه کتاب، آمار کتاب‌های تقدیرشده در دوره‌های مختلف کتاب سال را چنین بازگو کرد: در مجموع ۹۹۶ عنوان کتاب در این سال‌ها به‌عنوان آثار تقدیری معرفی شدند که در حوزه علوم کاربردی ۲۳۳ عنوان، در حوزه دین ۱۴۰ عنوان و در حوزه علوم اجتماعی ۱۰۸ عنوان کتاب قرار دارد. در طول ادوار جایزه کتاب سال، در بخش تألیف غلامحسین ابراهیمی‌دینانی با چهار کتاب، حسن ابراهیم‌زاده با سه کتاب و محمدباقر وثوقی، محمد حسن‌دوست، امیرمحمد طباطبایی، شاپور طاحونی با ۲ کتاب در رتبه‌های اول تا سوم قرار گرفته‌اند. در بخش ترجمه نیز آذرتاش آذرنوش، عبدالله کوثری و حسین ابراهیمی‌اِلوند با ۳ کتاب بیشترین کتاب برگزیده را داشته‌اند. در بخش تصحیح و تحقیق مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث با ۶ کتاب، رضا مختاری با ۳ کتاب، و نجفقلی حبیبی و علی‌اوسط ناطقی با ۲ کتاب، بیشترین آثار برگزیده را در این بخش دارا هستند.

وی افزود: از نظر جنسیت پدیدآورندگان آثار برگزیده نیز این آمار قابل تأمل است که هزار و ۳۵۴ تن از آنها مرد و ۲۳۸ تن از آنها زن، درمجموع کل پدیدآورندگان هزار و ۵۹۲ نفر هستند. ناشران دولتی طی این سی‌وشش دوره پیشتاز بودند، مرکز نشر دانشگاهی با ۵۶ عنوان کتاب، دانشگاه تهران با ۵۰ عنوان، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی با ۱۹ عنوان در این حوزه برترین ناشران دولتی هستند. علاوه بر این انتشارات خصوصی فرهنگ معاصر و سخن با ۷ عنوان، همچنین انتشارات طرح نو، فاطمی، قدیانی و همچنین مروارید در ردیف‌های بعدی قرار دارند. نشر نی با ۱۳ عنوان، افق با ۹ عنوان، سخن با ۸ عنوان در رتبه‌های اول تا سوم ناشران شایسته تقدیر بخش خصوصی قرار دارند. امیدواریم در دوره‌های آینده این وضعیت به سمت ناشران خصوصی تغییر کند.

شفافیت سرلوحه داوری‌هاست
 
حسینی‌پور گفت: به نظر می‌رسد ناشران دولتی بیشترین کتاب‌های برگزیده و شایسته تقدیر را در جایزه کتاب‌سال دارند؛ اما بررسی‌ها نشان می‌دهد طی این مدت به‌مرور جایگاه این دو دسته از ناشران در حال جابه‌جا شدن است. حوزه فعالیت ناشران دولتی در کتاب سال بیشتر حول محور کتاب‌های اندیشه‌ای است در حالی که ناشران خصوصی با توجه به اهداف اقتصادی نگاهشان بیشتر به سمت کتاب‌هایی است که قابلیت سرمایه‌گذاری افزون‌تری دارند.

مدیرعامل موسسه خانه کتاب درباره جریان داوری سی و هفتمین دوره جایزه کتاب‌سال بیان کرد: فضای داوری جایزه کتاب سال باز است تا از ظرفیت‌های دانشگاهی، دیدگاه کتاب‌شناسان استفاده شود به‌عبارت دیگر در جریان داوری این رویداد به دنبال گردش نخبگانی هستیم تا همه ظرفیت‌ها مورد استفاده قرار گیرد.
 
حسینی‌پور با اشاره به اهمیت توجه به ظرفیت بانوان هیأت علمی دانشگاه‌ها در جریان داوری جایزه کتاب سال گفت: با توجه به رشد قابل توجه تحصیلات دانشگاهی بین جمعیت خانم‌ها می‌توان از این ظرفیت نیز در جریان داوری کتاب سال به خوبی استفاده کرد. البته داوران باید مسئولیت داوری را بپذیرند اسامی داوران پس از مراسم اختتامیه در قالب ویژه‌نامه کتاب‌سال منتشر می‌شود و از سوی اصحاب رسانه و کارشناسان و صاحبنظران قابل رصد و پیگیری است.
 
وی ادامه داد: اصل شفافیت را در جریان داوری سرلوحه کار خود قرار داده‌ایم بنابراین از دی‌ماه انتشار اسامی نامزدهای جایزه کتاب سال آغاز شده است و آخرین گروه نیز روز گذشته اعلام شد. بنابراین انتظار می‌رود تا این فهرست‌ها مورد نقد و ارزیابی قرار بگیرند.
 
مدیرعامل خانه کتاب ادامه داد: امیدواریم جایزه کتاب سال هر سال پویاتر شود و این شایستگی را دارد، امیدواریم با همکاری و همفکری همه دانشگاهیان و اصحاب رسانه جایره مسیر تازه ای را طی کند و نقد شود تا ما از واکنش ها و نقدها، در دوره های بعدی استفاده کنیم.

 سی و هفتمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران با هدف شناسایی و معرفی کتاب‌های برتر، حمایت و تشویق مؤلفان، مترجمان، مصححان و ناشران سراسر کشور و ارتقای فرهنگ جامعه اسلامی، حفظ استقلال و هویت فرهنگی در بهمن ماه ۱۳۹۸ برگزار می‌شود. آثار برای شرکت در این جایزه باید برای نخستین‌بار در سال ۱۳۹۷ منتشر شده باشند و جزو کتاب‌های کمک درسی و عکس برداری شده نباشد. علاوه بر این، کتاب باید دارای برگه اعلام وصول باشد. 

این جایزه همچنین شامل بخش های مختلفی از جمله کلیات، علوم کاربردی، دین، هنر، تاریخ و جغرافیاست اما کتاب‌های داستان کوتاه، داستان بلند و رمان بزرگسال، نقد ادبی (تالیف)، مستند نگاری، شعر بزرگسال و شعر کودک و نوجوان به دلیل همپوشانی با جایزه جلال آل احمد و جشنواره شعر فجر در جایزه کتاب سال داوری و بررسی نمی‌شوند. 

اختتامیه جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی؛ روز چهارشنبه ۱۶ بهمن، ساعت ۱۵ تا ۱۷، در تالار وحدت برگزار خواهد شد.