سایه مرگ بر سر پرندگان میانکاله؛ شکار تا مسمومیت

سایه شوم مرگ، دست از سر پرندگان مهاجر میانکاله بر نمی‌دارد، شکار بی‌رویه و بی‌رحمانه به روش‌های مختلف از یک طرف و بیماری و مرگ یک شبه از سوی دیگر روزگار این پرندگان بخت‌برگشته را سیاه کرده است.

حدود دو هفته گذشته اخباری مبنی بر تلفات تعداد زیادی پرنده در تالاب میانکاله دست به دست شد که نگرانی زیادی به همراه داشت؛ بعد از آن سازمان‌های مربوطه از جمله حفاظت محیط زیست و دامپزشکی وارد عمل شدند و در اولین حرکت به جمع‌آوری لاشه‌ها اقدام کردند تا از تلف شدن پرندگان بیشتر بر اثر تغذیه از لاشه‌ها جلوگیری کنند، سازمان دامپزشکی هم‌زمان اقدام به نمونه‌برداری و آزمایش از لاشه‌ها کرد و در مراحل اولیه بیماری آنفلوآنزا و نیوکاسل را رد کردند که بعد از انجام آزمایشات تخصصی اعلام داشتند که علت تلف شدن پرندگان، سم بوتولیسم است.

بوتولیسم تیپ C نوعی بیماری برای پرندگان و آبزیان است که بر اثر میکروب کلوستریدیوم بوتولینوم ایجاد و به آن مسمومیت طبیعی هم گفته می‌شود.

اما مساله اینجاست که برخی پرنده‌شناسان و کارشناسان حیات وحش می‌گویند که این یک سم گرمادوست است و امکان رشد و نمو آن در فصل سرما وجود ندارد، بنابراین باید سازمان دامپزشکی مدارکی دال بر وجود این سم ارائه دهد.

کارشناس حیات وحش و عضو کمپین پرواز درباره آخرین وضعیت تلفات پرندگان در دو استان مازندران و گلستان به خبرنگار علمی ایرنا گفت: متاسفانه روند تلفات همچنان ادامه دارد و هنوز متوقف نشده است.

محمدعلی یکتا نیک درباره جواب سازمان دامپزشکی مبنی بر وجود سم بوتولیسم ناشی از باکتری کلستریدیوم و بوتولینوم در میانکاله افزود: تولید این سم عوامل مختلفی دارد از جمله اینکه اگر نیترات بیش از حد با فاضلاب وارد محیط شود و شرایط بی‌هوازی ایجاد کند در این شرایط باکتری بوتولینوم، تولید سم و در نهایت ایجاد بیماری بوتولیسم خواهد کرد، بنابراین یکی از عوامل آن این است که فاضلاب و مواد آلی وارد محیط می‌شوند و یا اینکه سطح آب کاهش می‌یابد و کاهش پیدا کردن سطح آب موجب تغلیظ مواد شده که شرایط بی‌هوازی ایجاد می‌کند.

وی اظهار داشت: با این حساب به نظر می‌رسد که می‌خواهند این مشکل را گردن تالاب بیاندازند در حالیکه درباره این باکتری یک نکته بسیار مهمی وجود دارد و آن اینکه یک باکتری گرمادوست است و اصلا موجودی نیست که در بهمن ماه فعالیت کند آن هم در میانکاله که در گرم‌ترین ساعت روز هم شرایط برای فعالیت این باکتری مساعد نیست، اما گفته می‌شود که عامل این مرگ و میر سم بوتولیسم بوده است؛ مگر اینکه این باکتری تابستان فعال شده و این سم را تولید کرده باشد که در این صورت همان موقع هم باید پرندگان زیادی تلف می‌شدند و آن سم در محیط مانده باشد و الان بنتس‌ها، نرم‌تنان و میگوهای ریز را آلوده کرده و پرندگان آنها را می‌خورند و تلف می‌شوند.

کارشناس حیات وحش تاکید کرد: در واقع این باکتری الان نباید فعال شده باشد چون از نظر علمی فعال شدن آن با این فصل تطابق ندارد.

وی تصریح کرد: سازمان دامپزشکی کشور موظف است وقتی اعلام می‌کند که ما سم‌شناسی کردیم باید مدارک ارائه دهد چون این سم‌شناسی کردن، فرآیندی نیست که به این سرعت بتوانند بفهمند اصلا امکانات آن را ندارند، موسسه رازی و علوم پزشکی باید ورود کنند برای اینکه بتوانند تیپ سم را مشخص کنند الان می گویند توکسین تیپ سی باعث ایجاد این بیماری شده و نمونه‌هایی در جهان داشته است، آنها موظفند مستندات آزمایشگاهی را در اختیار متقاضیان قرار دهند و بعد توضیح دهند که چطور این باکتری بوتولینوم گرمادوست یک دفعه سرمادوست شده است.

یکتا نیک گفت: در واقع سم بوتولینوم تیپ سی به پرندگان آسیب می‌زند نه به ماهیان، یعنی پرندگان را و آن هم گونه‌های خاصی را درگیر می‌کند که نمونه‌های مشابه آن وجود داشته، مثلا در بسیاری از تالاب‌های دنیا یا همین حوضه خزر ۴۰ سال پیش این اتفاق در کشور قزاقستان رخ داد یا در برخی از تالاب‌های دنیا در کانادا، اروپا، امریکا و حتی استرالیا این بیماری شیوع یافت اما همه در تابستان بود. بنابراین این مساله عجیب است که  چرا در میانکاله در فصل زمستان آن هم در بهمن ماه رخ داده باشد.

وی درباره شرایط ورود فاضلاب به تالاب میانکاله توضیح داد: فاضلاب بخش زیادی از فعالیت‌های خانگی و صنعتی در مازندران و گلستان وارد تالاب میانکاله می‌شود، از سمت امیرآباد، زاغمرز و بهشهر که شهرک صنعتی دارد و کارخانه کنسروسازی در آن فعال است، به سمت شرق که حرکت کنیم به رستم کلا می‌رسیم که کارخانه پنبه پاک‌کنی دارد و پساب تمام آنها وارد تالاب می‌شود اینها به جز پساب خانگی و کشاورزی هستند، بعد از آن به سمت قلعه پایان می‌رویم بعد از گلوگاه هم کردکوی در گلستان؛ بعد از آن بندر گز در استان گلستان و سپس بندر ترکمن است که پساب خانگی، صنعتی و کشاورزی تمام آنها وارد میانکاله می‌شود؛ این وضعیت اسفناک است.

یکتا نیک تاکید کرد: در این مناطق حتی یک تصفیه‌خانه وجود ندارد که پساب‌ها را حتی در حد ساده تصفیه کند؛ تمام این فاضلاب‌ها در دو استان گلستان و مازندران وارد میانکاله می‌شود از طرف دیگر در شمال میانکاله یک وضعیت گردشگری ناپایدار ایجاد شده که علاوه بر ایجاد آلودگی، فاضلاب و پساب نیز تولید می‌کند؛ در آشوراده هم طرح گردشگری تعریف شده که این خود یک بار اضافی بر دوش منطقه است که فاضلاب و پساب ناشی از آن نصیب میانکاله می‌شود.

وی ادامه داد: در کنار تمام این فشارها شاهد شکار بی‌رویه پرندگان در تالاب میانکاله نیز هستیم و امسال محیط زیست هیچ اقدامی نکرد حتی همان تور جمع کردن نمادین را هم انجام نداد، حتی به شکارچیان یک تلنگر هم زده نشد؛ وقتی منطقه ناامن می‌شود تمام پرندگان جمع می‌شوند و روبه‌روی پاسگاه قلعه پایان و وسط خلیج میانکاله می‌نشینند در این شرایط مشخص است که وقتی تعداد بسیار زیاد پرنده در یک جا جمع می‌شود آن منطقه، ظرفیت پذیرش این تعداد را ندارد و احتمال شیوع یک ویروس و بیماری زیاد می‌شود؛ مگر یک بخش از تالاب چقدر غذا برای این همه پرنده دارد و تاب‌آوری آن برای این حجم از فضولات چقدر است؛ معلوم است وقتی چنین شرایط وحشتناکی ایجاد می‌کنیم این وضعیت را باید شاهد باشیم، این رخداد برون‌داد یک مساله نیست بلکه برون‌داد هزاران مصیبتی است که ما بر سر میانکاله آوردیم.

عضو کمپین پرواز تصریح کرد: این مساله یک عامل انسانی دارد اما برون‌داد یک فاجعه بزرگتر است که به دلایل مختلف ایجاد می‌شود، می‌توان این طور نتیجه گرفت که اگر هم تولید سم بوتولیسم یک فرایند طبیعی باشد باز نتیجه فعالیت‌های انسانی است اما مسوولان دارند آن را به گردن تالاب می‌اندازند؛ نزدیک به سه هزار هکتار از جنوب تالاب میانکاله که اراضی ملی تصرف شده و تغییر کاربری داده است، در آن جو می‌کارند، آن بخش از تالاب را خشک کردند، از طرفی هم هر چه فاضلاب است وارد میانکاله می‌کنیم.

وی درباره آمار تلفات پرندگان در میانکاله گفت: آمار تلفات زیاد است اما نمی‌توان برآورد دقیق داشت چون در محدوده وسیعی اتفاق افتاده، در واقع در منطقه‌ای رو به جنوب خلیج است که از نزدیکی پاسگاه محیط زیست قلعه پایان شروع می‌شود تا بعد از گلوگاه؛ که در واقع اوج تلفات در این محدوده است، محدوده‌ای به عرض حدود ۴ کیلومتر در یک طول ۱۵ کیلومتری وسط خلیج میانکاله است، تلفات در اطراف این محدوده نیز دیده شده؛ در کانونی به این وسعت که عمق آب هم متفاوت است برخی جاها می‌شود پیاده پیمایش کرد برخی جاها حتما باید با قایق رفت و عمق آب ۵ تا ۶ متر می‌رسد و در نتیجه، ارائه آمار کار آسانی نیست.

یکتا نیک افزود: آمارها از تلفات متفاوت است، آخرین آمار را حدود ۱۲ هزار قطعه اعلام کردند، باید لاشه‌ها کاملا جمع شوند تا آمار واقعی به دست آید؛ ضمن اینکه اگر هر کدام از لاشه‌ها در طبیعت بماند می‌تواند منشاء شیوع دوباره این تلفات باشد و این سیکل را ادامه دهد، پرندگان شکاری مانند سنقرها، عقاب‌ها و سارگپه‌ها را درگیر کند کما اینکه کرده؛ کاکایی‌ها که از لاشه پرندگان دیگر تغذیه می‌کنند را گرفتار کند که به نظر می‌رسد گرفتار شده‌اند.

وی تصریح کرد: اگر هم علت این تلفات سم بوتولیسم باشد بر اساس پروتکل‌های بین‌المللی بیماری بوتولیسم گفته شده که باید تالاب آلوده دقیق پایش و تمام لاشه‌ها جمع‌آوری شود و تمام پرندگانی که هنوز زنده هستند را بستری کنند تا اقدامات درمانی روی آنها انجام شود؛ حتی به وضوح این مساله ذکر شده که اگر توان مالی درمان تمام پرندگان بیمار وجود ندارد آن بخش در خطر انقراض و تهدید را حتما پیدا و درمان کنند که در این زمینه سازمان حفاظت محیط زیست کاری انجام نداده است تنها کاری که محیط زیست کرده این است که لاشه‌ها را تا جایی که توانستند جمع کردند، حال اگر هم بوتولیسم باشد قطعا تالاب را برای سال‌های آینده درگیر می‌کند پس باید چاره‌اندیشی کنند. 

وی درباره گونه‌های درگیر با این سم خطرناک گفت: چنگر و فلامینگو بیشترین تلفات را داشتند، اما در کنار این دو گونه هر آنچه پرنده آبزی و کنار آبزی در این تالاب است تلف شدند، از پلیکان تا کشیم‌ها که پرندگانی کاملا ماهیخوار هستند نه جلبک، نه سخت‌پوست و نه نرم‌تن می‌خورند در واقع گونه‌هایی با رژیم‌های غذایی متفاوت هستند برای همین باید بیشتر روی بوتولیسم بودن تحقیق کرد، همچنین اردک‌های غواص، اردک‌های آبچر و حواصیل‌ها نیز درگیر شده‌اند.

چند روز پیش سیدحسین رضوانی مدیرکل دامپزشکی مازندران اعلام کرده بود که تلفات پرندگان متوقف شده و به استناد گزارش یگان حفاظت محیط زیست و کارشناسان دامپزشکی حاضر در منطقه تلفات به صفر رسیده است، همچنین پاکسازی منطقه از لاشه پرندگان تلف شده در اکثر نقاط تالاب بین‌المللی میانکاله به پایان رسیده و پیش‌بینی می‌شود بقیه لاشه‌های احتمالی باقی‌مانده که نمی‌تواند زیاد باشد هر چه زودتر جمع‌آوری و تالاب به طور کامل از لاشه پرندگان پاکسازی شود.

این در حالی است که یکتا نیک معتقد است حجم تلفات بسیار زیاد است و همچنین برخی نقاطی وجود دارد که باید برای رفتن به آنجا از قایق استفاده کرد بنابراین کار دشواری است که باید با جدیت انجام شود.

جمع‌آوری پرندگان تلف شده کاملا بهداشتی انجام می‌شود

مدیرکل دفتر حفاظت و حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست نیز به خبرنگار علمی ایرنا درباره نقش سازمان در این وقایع گفت: جمعیت تلفات پرندگان بسیار بالاست اصلی‌ترین کار در چنین وقایعی بحث مدیریت است که مهم‌ترین بخش آن جمع‌آوری و دفن صحیح و بهداشتی لاشه‌ها است، این روند یک راهکار کاملا مدیریتی می‌خواهد چون برخی از لاشه ها می‌توانند خودشان به عنوان غذا و طعمه برای سایر پرندگان باشند یا موجب گندیدگی آب شوند بنابراین اکنون اصلی‌ترین موضوع بحث مدیریت است که همکاران شبانه‌روزی تلاش کردند تا لاشه‌ها سریع جمع‌آوری شود.

شهاب الدین منتظمی اظهار داشت: دو روز قبل، جلسه‌ای با حضور نمایندگانی از سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در سازمان دامپزشکی برگزار شد و مستندات مبنی بر علت سم بوتولیسم ارائه و جزییات کار تشریح شد، البته کار همچنان ادامه دارد و آنالیزهای متعددی از شرایط آب و محیط در حال انجام است.

تالاب میانکله در تصرف زمین‌خواران 

تالاب بین‌المللی میانکاله در شرق مازندران دارای ۴۰ هزار هکتار مساحت آبی است که از دهستان میانکاله در شهرستان بهشهر تا آشوراده در استان گلستان گسترده است. این منطقه به دلیل داشتن پهنه آبی مناسب با ذخایر غذایی غنی و آبزیان همه ساله پذیرای بیش از ۳۰ تا ۴۰ گونه از پرندگان مهاجر زمستان‌گذران و بیش از ۱۰۰ گونه از پرندگان بومی آبزی و کنارآبزی است.

این تالاب با داشتن پناهگاه حیات وحش به مساحت حدود  ۲۸ هزار هکتار و تنوع گیاهی از جمله درختان سازیل و انار وحشی که منبع تغذیه برخی پرندگان را تشکیل می‌دهد توانست بیش از ۵۰۰ گونه جانوری را در خود جای دهد و به نوعی بهشت پرندگان استان مشهور شود و با این تنوع زیستی به عنوان یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره جهان از سوی سازمان‌های جهانی حفاظت از محیط زیست قرار بگیرد.

نبود مدیریت جامع در سال‌های گذشته این منطقه حیاتی زیست محیطی برای ایران و جهان را دستخوش دستیازی زمین‌خواران و تالاب‌خواران قرار داد به گونه‌ای که حدود ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی این تالاب و پناهگاه حیات وحش طی حدود دو دهه گذشته از سوی برخی زمین‌خواران تصاحب غیر قانونی شد و با وجود تلاشی که در سال‌های اخیر از سوی محیط زیست برای بازپس‌گیری این اراضی انجام شد، هنوز بازگشت این اراضی امکان‌پذیر نشده است.