کتاب پژوهشی «شیوه سنتی تقسیم آب در سمنان »در ۱۲ بخش به بیان کامل شیوه سنتی تقسیم آب پرداخته است و با بیان دیدگاه هایی که در آثار ادبی و پژوهشی مختلف در تاریخ به ارزش آب نزد مردم سمنان تاکید داشته است آغاز و با تصاویر و اسنادی از استخرها و آبراه های سمنان پایان می یابد.
سخنی در منابع و کتابشناسی، حکایت حسرت آب، چشم انداز تاریخی، جغرافیای تاریخی سمنان، تعاریف و اصطلاحات، گردش کار، سازمان اداری آب، آب و مالکیت، تقویم آب و گونه های آن، خیرات آب، نظام آبیاری در فرهنگ عامه سمنان و تصویرها و اسناد بخش های مختلف این اثر پژوهشی را شامل می شوند.
بخشی از کتاب
سازمان اداری مربوط به تقسیم سنتی آب سمنان نهادی خودجوش و مردم ساخته است که از درون تجربه تاریخی مردم این شهر برآمده است و هیچ گاه تحت کنترل و اداره دولت های وقت در نیامده است. در زمانی نیز که هیاتی برای اجرای قانون ملی شدن آب ها به سمنان آمد،مهندس بسام سرپرست آن هیات گفت: کاغذهایتان را جمع کنید،ما کاری در مورد آب سمنان نمی توانیم انجام دهیم، آب سمنان در واقع خود «ملی» است.
در مجموعه روشهای تقسیم آب سمنان، بخشی از آب به امور عام المنفعه اختصاص داشته است. و آب، از این طریق نیازهای عمومی را تامین می کرده و یا بازدهی مالی آن صرف رفاه نیازمندان می شده است.
پاره ای از این خیرات؛ مثل آب موقوفه، آب خالصه و آب سحر، از درون مالکیت خصوصی آب حاصل شده اند. به این معنا که افراد نیکوکار یا حکومت وقت آن را از مالکیت شخصی تامین و به عامه منحصر ساخته است.
بقیه آبهای خیراتی را نیازهای ناگزیر عامه مردم در نظام آب رسانی برقرار کرده است و مالکان آب- به میل یا اکراه - آن را پذیرفته اند. و از آنجا که شیوه استقرار آنها به گونه ای بوده که نه بر یک فرد؛ بلکه بر مجموعه حقابه داران تحمیل می شده لذا مدعی خصوصی و فردی نداشته است. از سوی دیگر حقابه داران خود نیز جزو عامه بوده اند.
برای مثال عمیدالملک سمنانی که رقبات پرشماری از املاک و حقابه استخرها و کاریزهای خود را در سال ۸۷۰ هجری قمری در سمنان وقف کرده است، حقوق و راتبعه های فراوانی را از محل درآمد وقف برای مصارف خانقاه ها، طلاب علوم دین حافظان قرآن و اقامه کنندگان آنان که باید خوش آواز باشند، خدام و خانقاه ها، امامان جماعت - مرشدان و رهبران عرفانی که به مرتبه ارشاد رسیده باشند و در اینجا (سمنان) ساکن شوند، دانشمندان پاک مذهب که از غبار بدعت و اباحت دور باشند، دراویش مسافر که از سمنان می گذرند و روزی یا روزهایی توقف می کنند، ابناء السبیل یا دیگر گذران غریب و بالاخره محتاجان و مستمندان اختصاص داده است.
حقوق و راتبه افرادی که بطور مستمر تکالیف یاد شده را عهده دار می شوند، با محصولات کشاورزی حاصل از موقوفات برقرار شده، داده می شده است. مثلا برای امام؛ یک نفر مرد متدین که در اوقات خمسه به جهت حاضران امامت کند و از صباح تا نماز پیشین به تعلیم صبیان مسلمانان مشغول باشد و از فرائض و واجبات و سنن آنچه لابد است در امور دین، وظیفه او هر سال بدین موجب بدو رسانند؛ این وظیفه عبارت است از مقدار معینی غله (گندم و جو)، پنبه محلوج، انگور و خربزه، که هر سال به او تحویل داده می شده است.
درباره نویسنده
محمد احمدپناهی سمنانی زاده ۱۳۱۳ در سمنان و تاریخ‌نگار و نویسنده ایرانی، پژوهشگر ادبیات فولکلور و کارشناس تاریخ از دانشگاه تربیت معلم بود که در سال ۱۳۹۵ در تورنتو کانادا در گذشت.
آثاری از جمله شاه عباس کبیر مرد هزار چهره، شاه اسماعیل صفوی مرشد سرخ کلاهان، حسن صباغ چهره شگفت انگیز تاریخ، امیرکبیر تجلی افتخارات ملی، ترانه‌های ملی ایران، سیری در ترانه و ترانه سرائی در ایران، فرهنگ سمنانی،شرح حال و نمونه آثار در گویش سمنانی، تنها بخشی از آثار وی است و اسامی مجموعه آثار او در پایگاه اینترنی وی به نشانی http://www.ahmadpanahi.com/panahisemnani قرار گرفته است.
نظر شما