فعالیت‌های اجتماعی در دوران شیوع کرونا چه از نظر تعداد و چه در تنوع رشد چشمگیری داشتند. از نخستین روزهای درگیر شدن ایران با ویروس کوید ۱۹ تاکنون در سراسر کشور اقدامات اجتماعی گوناگونی انجام شده که به اعتقاد مسئولان اگر این اقدامات نبود، قطعا سطح و گستره بحران بسیار بیشتر از شرایطی کنونی می‌شد. در مازندران به عنوان یکی از استان‌های با میزان شیوع بالای کرونا و منطقه‌ای که در وضعیت قرمز این بیماری قرار داشت نیز گروه‌های مردمی دست به فعالیت‌های اجتماعی مختلفی زدند. از تهیه و تولید ماسک ، محلول و دستکش تا جمع‌آوری کمک‌های نقدی برای تجهیز مراکز درمانی و تأمین بسته‌های معیشتی نیازمندان و اقشار کم‌درآمد و آسیب‌پذیر و حتی اقدامات حمایتی از کادر درمانی مانند تهیه آبمیوههای طبیعی و بسیاری از اقدامات دیگر را می‌توان در فعالیت‌های مردمی مازندرانی‌ها برای مقابله با کرونا دید.
تنوع مشارکت‌ها
حتی در برخی موارد بعضی کمبودها و کاستی‌های مراکز درمانی استان که سال‌ها به خاطر کمبود اعتبار برطرف نشده بود، در همین روزها که نیاز به این تجهیزات بیشتر احساس می‌شد با کمک‌های مردمی تأمین شد. تأمین بسیاری از تجهیزات مورد نیاز بیمارستان عزیزی جویبار یکی از همین نمونه‌هاست که توسط مجمع خیرین سلامت جویبار و با جمع‌آوری کمک‌های مردمی انجام شد. فعالان اجتماعی این شهر از میانه‌های اسفند با استفاده از فرصت فضای مجازی ظرفیت‌های مردمی را برای تأمین نیازهای بیمارستان این شهر به کار گرفتند و توانستند در مجموع بیش از یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان اعتبار جمع‌آوری کنند که علاوه بر تأمین بسیاری از تجهیزات برای این بیمارستان، به برخی مراکز درمانی دیگر استان نیز کمک‌رسانی کردند.
آلاشتی‌ها با استفاده از فرصت فضای مجازی توانستند در اقدامی سازماندهی شده و هدفمند حدود ۵۰ میلیون تومان برای تجهیز درمانگاه شهر خود و تهیه و توزیع بسته‌های بهداشتی بین مردم این شهر کوهستانی و چند روستای اطراف اعتبار تأمین کنند.
فعالان اجتماعی آمل از نخستین روزهای شیوع کرونا پای کار آمدند و با تشکیل گروه‌های مختلف بخشی از نیازهای اجتماعی این شهر را تأمین کردند. تولید محلول‌های ضد عفونی کننده در روزهایی که این محلول‌ها نایاب شده بود و توزیع رایگان آن بین شهروندان محله‌های مختلف و همراهی با نیروهای شهرداری برای ارائه خدمات ویژه روزهای کرونایی توسط مردم این شهر جریان اجتماعی قابل توجهی را در این شهر رقم زد.
تعدادی از جوانان و فعالان اجتماعی شهر محمودآباد با جمع‌آوری کمک‌های مردمی و تهیه انواع میوه‌ها تهیه آبمیوههای طبیعی برای کادر درمانی بیمارستان این شهر را آغاز کردند تا گامی در زمینه سلامت پزشکان و پرستاران بردارند.
در تهیه اقلام بهداشتی ضروری مانند ماسک، دستکش، محلول ضدعفونی کننده، گان و شیلد برای مراکز درمانی هم مجموعه‌های زیادی از حوزه‌های فرهنگی و هنری گرفته تا مذهبی و ورزشی پای کار آمدند و کمک‌های زیادی داشتند. حتی خادمان بقاع متبرکه نیز در سراسر مازندران پای کار آمدند و برای تولید ماسک و گان وارد کار شدند.
بهره‌وری از ظرفیت‌های اجتماعی
این تعدد و تنوع کمک‌های مردمی در مازندران و گستردگی فعالیت‌های اجتماعی نشان می‌دهد که ظرفیت‌های اجتماعی در این استان بسیار بالاست و خود گروه‌های اجتماعی تا چه اندازه در مدیریت و برنامه‌ریزی برای فعالیت در این عرصه کارآمد و اثرگذار هستند. فقط کافی است که فضا برای آن‌ها فراهم باشد و نهادها و مدیران نیز با این گروه‌ها همراهی و به آن‌ها اعتماد کنند.
از نظر بسیاری از فعالان اجتماعی مسئولان باید از حالا به فکر برنامه‌ریزی برای از دست ندادن این ظرفیت‌های اجتماعی و حتی تشکیل ساختارهای جدید برای ساماندهی شدن این ظرفیت‌های اجتماعی باشند. چرا که در صورت برنامه‌ریزی درست و بهتر، میزان اثرگذاری کمک‌ها و فعالیت‌های مردمی طی روزهای شیوع کرونا بیشتر می‌شد. این گروه از فعالان اجتماعی معتقدند که کمک‌های مردمی در بسیاری از شهرها به خاطر نداشتن یک ساختار اجتماعی مدون و هدفمند به اندازه‌ای که می‌توانست سودمند باشد اثر نگذاشت و این ناشی از ضعف مدیران در برنامه‌ریزی برای هدایت این کمک‌ها و فرصت‌های اجتماعی است.
مدیر کل امور اجتماعی استانداری مازندران نیز معتقد است که فرصت‌های اجتماعی موجود در جامعه به واسطه شیوع کرونا به شکل پررنگی دیده شد و به چشم آمد و باید برای بهره‌گیری بهتر و درست‌تر از این ظرفیت‌ها لازم است که هماهنگی بیشتری بین خود فعالان اجتماعی ایجاد شود.
نیاز به ساختار در فعالیت‌های اجتماعی
«سعدیه سهرابی» در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا با بیان این که از نخستین روزهای شیوع کرونا پای کار آمدن نیروهای مردمی قابل پیش‌بینی بود، گفت: همواره همه مسئولان کشور تأکید دارند که نیروهای مردمی سرمایه‌های مهم اجتماعی هستند که در شرایط بحرانی به کمک دولت و حاکمیت می‌آیند. این بار نیز می‌دانستیم که خیلی از نیروهای داوطلبانه مردمی پای کار می‌آیند. توانمندی اجتماعی در شهرها و روستاهای مختلف مازندران همیشه دیده شد. اما این بار شاهد گسترده‌تر شدن فعالیت‌ها و گونه‌های مختلف مشارکت اجتماعی در استان بودیم که سرمایه مهم اجتماعی محسوب می‌شود.
وی درباره هماهنگی با گروه‌های مردمی برای فعالیت اجتماعی خاطرنشان کرد: مسئولان و بخش دولتی هرگز نگاه دستوری به این مجموعه‌ها ندارند و به همین دلیل برای آن‌ها باید و نباید در نظر نمی‌گیریم. اما معتقدیم که این جریان‌های اجتماعی باید دارای ساز و کار مستقل هدفمند باشند تا نتیجه بهتری در عملکرد داشته باشند.
این مسئول با اشاره به وجود ۴۷۰ سازمان مردم‌نهاد رسمی با مجوز استانداری، بهزیستی و اداره کل ورزش و جوانان در مازندران اظهار کرد: در استان حدود ۱۵۰ سمن فعالیت بیشتری دارند و از این تعداد هم سمن۸۰ به طور میدانی و بسیار پویا پای کار هستند. بسیاری از سمن‌های ما در فضای مجازی با بازنشر محتوای آموزشی و تولید محتوای امیدبخش و راه‌اندازی پویش‌ها برای مقابله با کرونا مشارکت کردند. اما ۸۰ سمن به طور میدانی به ماجرای مقابله با کرونا ورود کردند.
سمن‌ها در کنار مردم
مدیر کل امور اجتماعی مازندران با اشاره به نگاه جدی مسئولان به حضور سمن‌ها در مدیریت بحران یادآور شد: به محض آغاز بحران استاندار دستور داد نماینده سازمان‌های مردم‌نهاد در هر شهرستان عضو ستاد کرونا باشد. کمیته مشارکت‌های مردمی در فرمانداری‌ها تشکیل و پروتکل‌هایی برای استفاده از ظرفیت سمن‌ها در نظر گرفته شد. خیلی از فرمانداران توانستند این انسجام را ایجاد کنند و البته در برخی شهرستان‌ها هم به دلایل مختلف این اتفاق آن طور که باید نیفتاد.
سهرابی با اشاره به فعالیت سمن‌ها طی این مدت در استان گفت: سازمان‌های مردم‌نهاد مازندران طی این روزهای خاص و بحرانی در ۱۷ محور فعال بودند که کماکان نیز فعالیت دارند. فردا قرار است در آمل ۵ هزار بسته معیشتی بین خانواده‌های نیازمند توزیع شود که توسط نیکوکاران و با نظارت فعالان اجتماعی تهیه شده است. در قائمشهر نیز این هفته ۳ هزار بسته معیشتی توسط همین گروه‌های مردمی توزیع شد.
البته علاوه بر سمن‌ها که دارای ساختاری ثبت شده هستند، گروه‌های مردمی متعددی نیز با استفاده از اعتبار اجتماعی برخی افراد یا فعالیت در فضای مجازی توانستند کمک‌های چشمگیری داشته باشند. کمک به بیمارستان عزیزی جویبار که پیش‌تر عنوان شد یکی از همین نمونه‌هاست و به نظر می‌رسد مسئولان باید برای حفظ این ساختارهای ایجاد شده و هدایت آن‌ها به حضور در عرصه‌های دیگر جامعه برنامه‌ریزی داشته باشند. موضوعی که مدیر کل امور اجتماعی مازندران نیز از برنامه‌ریزی وزارت کشور برای آن خبر می‌دهد.
شبکه مدیریت بحران سازمان‌های مردم‌نهاد
به گفته سهرابی برنامه وزارت کشور این است که شبکه مدیریت بحران سازمان‌های مردم‌نهاد را تشکیل دهد.
وی افزود: اساسنامه‌ها برای تشکیل این شبکه تدوین شده و پس از بهبود وضعیت کشور شبکه مدیریت بحران سازمان‌های مردم‌نهاد تشکیل می‌شود تا انسجام درونی بیشتری بین نیروهای اجتماعی ایجاد کنند که در موارد بحرانی با آزمون و خطا پیش نروند و فعالیت‌شان اثرگذاری بیشتری داشته باشد.
این مسئول درباره برنامه‌ریزی برای بهره‌برداری بهتر از کمک‌های مردمی در مازندران طی روزهای شیوع کرونا گفت: یکی از اقداماتی که با هماهنگی و کمک دانشگاه علوم پزشکی انجام شد، تدوین طرح اقدامات محله‌محور بود. در این طرح پزشک خانواده یا کارکنان شبکه بهداشت هر محله بیماران نیازمند کرونایی را شناسایی و در سامانه‌ای که یک نفر از پایگاه بسیج به آن دسترسی دارد ثبت می‌کنند. پایگاه بسیج نیز بیماران نیازمند مبتلا به کرونایی و اقشار آسیب‌پذیر از کرونا را شناسایی می‌کند و پس از شناسایی نیاز این افراد، با کمک نیروهای مردمی یا نهادهای دولتی برای کمک به آن خانواده اقدام می‌شود.
سهرابی درباره آخرین وضعیت اجرای این طرح در استان گفت: از فرمانداران خواسته شد که تا سوم اردیبهشت گزارش اقدامات انجام شده در این زمینه را به این اداره کل تحویل دهند تا پس از بررسی داده‌ها هم نتیجه اقدامات محله‌محور اطلاع‌رسانی شود و هم برای تقویت این جریان گام برداریم.
مدیر کل امور اجتماعی استانداری مازندران متصل شدن گروه‌های مردمی به واحد مشارکت‌های مردمی دانشگاه علوم پزشکی را یکی از راه‌های کسب اطلاع از مهم‌ترین نیازهای گروه‌های مختلف برشمرد و گفت: این اتفاق در بابل بیشتر از سایر شهرستان‌های استان افتاد و به همین دلیل فعالیت‌های مردمی در این شهرستان انسجام قابل قبولی داشت.
سهرابی با بیان این که کرونا باعث ترمیم سرمایه اجتماعی در جامعه شد، گفت: این شرایط بحرانی با همه خساراتی که به جامعه وارد کرد نشان داد که در لایه‌های مختلف جامعه چه توانمندی‌هایی برای حل مشکلات وجود دارد. ما و همه مسئولان نیز تلاش می‌کنیم با فراهم کردن شرایط از این فرصت‌ها برای بهتر شدن جامعه در همه حوزه‌های استفاده کنیم. با تشکیل شبکه مدیریت بحران سازمان‌های مردم‌نهاد کشور قطعا این ظرفیت‌های اجتماعی بهتر و بیشتر از قبل اثرگذار خواهند بود.
نظر شما