تخریب فزاینده محیط زیست و مقابله با آثـار و پیـامدهای مـنفی آن به عنوان یکی از مهم‌ترین موضوع‌ها در آستانه هزاره سوم مطرح شده و در حال حاضر تمام توجهات جوامع مختلف به این مسأله اختصاص یافته است. رشد بی‌رویه جمعیت، توسعه شـهرنشینی، ظـهور فـناوری‌های جدید و تغییر در عادت‌ها و الگوهای مصرف از یک طرف و مـحدودیت‌های اسـتفاده از منابع طبیعی از سوی دیگر، افزون بر به وجود آوردن انواع معضلات پیچیده در کیفیت زندگی انسان، موجب بروز انواع ناسازگاری‌های زیـست مـحیطی شده است.
تنها در ۲ سده اخیر جمعیت بشر به علت پیشرفت بهداشت، تغذیه و اسـتفاده از رویـکردهای نوین پزشکی توانسته اسـت، بـسیاری از نـیروهای طبیعی را تحت کنترل خود قرار دهد و تغییرات گسترده‌ای را در محیط زیست ایجاد کـند. بـه مـوازات این تحولات و در آستانه هزاره سوم، جهان با چالش‌های گوناگونی در عرصه‌های مختلف به ویژه در حـوزه مـحیط زیـست مواجه شده و در حال حاضر ابعاد این مسایل، تمام ملت‌های جهان را تحت تـأثیر قـرار داده است. مسایلی نظیر تخریب فزاینده محیط زیست و زمین از جمله موضوع‌هایی هستند که جامعه جهانی را در معرض تـهدیدهای جـدی قرار داده و با شدت و ضعف‌هایی، تمام جوامع اعم از توسعه یافته و در حال توسعه را تـحت شـعاع قـرار داده است.
اکنون نشانه‌های محدودیت منابع زیست محیطی در اقصی نقاط کـره زمـین هـویدا شده است. زمین‌های کشاورزی به ندرت از امکان توسعه بیشتر برخوردار شده و اراضـی حـاصلخیز موجود نیز در نتیجه سوء مدیریت به طور مرتب حاصلخیزی و بهره دهی خود را از دست می‌دهند. در حال حاضر تخریب جنگل‌ها کـه در پایـداری آب و هوا و تنظیم جریان‌های آبی نقش اساسی ایفا می‌کنند، در بسیاری از جوامع به ویـژه جـوامع در حال توسعه به ابعاد نگران کـننده‌ای رسیده است.
مجموعه این مـسایل و مـشکلات باعث شده اسـت تـا مـقابله با آثار مـخرب فـعالیت‌های انسان بر روی زمین و محیط زیست از دغـدغه‌های مـهم جهانی به شمار آید. به طوری که یافتن راهکارهایی برای کاهش یا رفع ایـن خـسارت‌ها، بخش مهمی از گفت‌وگوها و مذاکره ها را میان دولت‌ها تشکیل می دهـد. نقطه عـطف ایـن گـفت‌وگوها این بود که سازمان ملل ۲۲ آوریل را به عنوان روز جهانی زمین پاک نامگذاری کرد. روزی که به همگان یادآوری می کند که بیشتر محافظ کره زمین باشند و برای پاکسازی محیط زندگی خود قدمی بردارند.
جایگاه انسان در جهان طبیعی
زمین زیستگاه انسان است و این زیست بوم در معرض خطرهای گوناگونی قرار دارد که هر یک از آنها، حیات بشر را تهدید مـی‌کند و هـرچه این تهدیدها فزونی یابند، توجه به بقای زمین اهمیت بیشتری می‌یابد. نگاه به زمـین، طـبیعت و محیط زیست همواره نـگاهی بیرونی و هم درونی را می طلبد. بی‌گمان زمین با آنکه وجودی مستقل از انسان دارد در خدمت اوسـت امـا بـرخورد انسان با زمین باید بر پایه درک نیاز او به زمـین و منابع گوناگون صورت گیرد و هرگونه بهره‌گیری نادرست از زمین می‌تواند تهدیدی برای زندگی بشریت باشد. انسان‌ها روی زمین با خطرات بزرگی از جمله انـفجار جـمعیت، فقر، کمبود انرژی، مصرف نادرست مـنابع زمـینی و آلوده سازی مـحیط زیـست روبه‌رو هستند. تـوجه بـه محیط زیست ابعاد گوناگونی دارد که همه افراد به صورت حقیقی و حقوقی و همچنین دولت‌ها و نهادهای فراملی و جهانی باید در قبال آنها احساس مسوولیت کنند. مهم‌ترین ایـن ابعاد پاکیزه نگه‌داشتن محیط زیست، توجه به صرفه‌جویی در مصرف منابع گوناگون زمین، استفاده بهینه از این منابع و تلاش برای تجدید منابع هستند.
مقابله با خطرات زیست محیطی
مقابله بـا خـطرات زیست‌محیطی، پذیرش مسوولیت‌ها و وظایف خاصی را از سوی اشخاص حقیقی و حقوقی در همه سطوح ملی و جهانی می‌طلبد. در این زمینه ممکن است بحث درباره تغییر الگوهای رفتاری در حـوزه‌هایی چـون تولید، توزیع و مصرف کـالا لازم آیـد. ساماندهی اقتصادی ایجاب می کند که تغییراتی اساسی در شیوه تولید، روابط تولیدی، مالکیت ابزار تولید، کالاهای تولیدی، مواد اولیه لازم برای تولید، نحوه توزیع و الگوهای مصرف پدید آید. دولت و سازمان‌های جهانی ذیربط نیز باید در ایجاد چنین فضای پژوهشی و تضارب و تعامل افکار شرکت کنند.
گروه‌های سیاسی می‌توانند توجه به مسایل زیست‌محیطی را در برنامه‌های خود بگنجانند و تحقق آن برنامه‌ها را وعده دهند و بـکوشند تا با تمسک به شعارهای زیست‌محیطی در جهت توسعه کشورهایشان قدم های استواری بردارند. دولت‌ها باید بدانند که برای مشارکت هـرچه بـیشتر شهروندان در حفظ محیط زیست، رعایت حقوق شهروندی آنان و ایجاد زمینه مناسب برای همراهی دموکراتیک افراد در سرنوشت سیاسی لازم است. دولتمردان باید قوانین و مقررات آیین‌نامه‌های لازم را برای جلوگیری از آلوده‌کردن محیط زیست، ساماندهی امر بـازیافت مواد، دست‌یابی به انرژی مناسب، دست‌یابی به الگوی مناسب مصرف، چگونگی بهره‌گیری از مواد خام، تلاش برای تجدید منابع، جلوگیری از اجرای برنامه‌های نادرست توسعه یا توسعه‌های فاقد برنامه درست و... وضع کنند.
به سوی جهانی واحد
همگان موظف هستند تا در تبیین مبانی نظری حفظ محیط زیست، تدوین برنامه‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت و تحقق بخشیدن به آنها بکوشند. موفقیت جوامع با گـسترش نـهادهای مدنی دموکراتیک و نظام سیاسی ارتباط مستقیم دارد. افزون بر این، نهادهای بین‌المللی نقش بسیار مهمی در بسیج جهانی و جلب همکاری کشورها با درجات متفاوتی از جدیت و پی‌گیری دارنـد. شعار «زمـین ما، خانه ما» زمانی تحقق کامل خواهد یافت که جهان واحد تحقق یابد. مالکیت بر بخشی اندک یا زیاد از کـره زمـین، انسان‌ها را دچـار تشویش و سرانجام جنگ کرده است. احساس مالکیت راسـتین بـر کره زمین است که احساس مسوولیت همگانی را در برابر زمـین به خالصانه‌ترین وجه، پدید می‌آورد.
در اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می شود. از این رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است. حفاظت محیط زیست در میان تمام جوامع وظیفه ای همگانی محسوب می شود که تمامی افراد در برابر آن مسوول هستند و بدین صورت با کوشش مردم دنیا و مسوولان می توان از هرگونه تخریب این نعمت الهی جلوگیری کرد. در واقع حفظ محیط زیست بدون مشارکت مردم امکان پذیر نیست.
همه ساله اقدام هایی به صورت نمادین در راستای آگاه سازی، حساس سازی و حفظ ارزش های زمین به وسیله سازمان های حفاظت محیط زیست در تمامی جوامع صورت می پذیرد. در این راستا معاونت محیط زیست انسانی ایران نیز برنامه هایی در این زمینه دارد، این سازمان این برنامه ها را در قالب پاکسازی منطقه هایی از کشور از زباله ها و پسماندها، دعوت از ان جی اوها و مشارکت های مردمی در راستای فرهنگ سازی محیط زیست با برگزاری برنامه های آموزشی، اطلاع رسانی و استفاده نکردن از پلاستیک و به کارگیری کیسه های تجزیه پذیر در طبیعت انجام می دهد. روز زمین پاک فرصتی است تا تمامی مردم کشورها بدانند، حق ندارند زمین را با زباله و پسماندها آلوده کنند. آنچه که امروزه نه تنها در جامعه ایران بلکه های کشورهای دیگر نیز با آن رو به رو شده اند، بی توجهی به عناصر تشکیل دهنده محیط زیست است که به استنشاق هوا و آب آلوده و تولید محصولات از خاک آلوده منجر می شود.
تولید پسماند، تخریب زمین
تولیدکنندگان مسوولیت سنگینی در این زمینه برعهده دارند و باید محصولاتی را تولید کنند تا کمترین پسماند را به طبیعت برگرداند و مصرف کننده هم فرهنگ صرفه جویی را به یاد بیاورد. امروزه همه از ظرف های یک بار مصرف و پلاستیک ها استفاده می کنند که علاوه بر آنکه منابع اقتصادی و مالی کشور را هدر می دهد. بنابراین شایسته است این فرهنگ در کشورها بازسازی شود و روز زمین پاک فرصتی برای آگاه سازی، جلب مشارکت و هشدار به برنامه ریزان و تصمیم گیران تمامی کشورها است که تنها یک زمین وجود دارد و باید هر فردی در هر جایی که زندگی می کند، نسبت به زمین احساس مسوولیت کند و همچنین رسانه ها نیز می توانند، نقش موثری را در آگاه سازی نسبت به نگاهداری از زمین و محیط زیست ایفا کنند و از مردم بخواهند تا در حفظ منابع طبیعی زمین مشارکت و مسوولیت پذیرتر باشند.
آموزش کودکان و نوجوانان در سنین پایین و نهادینه کردن فرهنگ حفاظت از محیط زیست، پیشگیری از تخریب طبیعت و ایجاد حساسیت در میان مردم که از کارآمدی زیاد برخوردار است، تغییر رفتار، سبک زندگی و تغییر نگرش انسان ها در جهت نگهداری بهینه از محیط زیست، آموزش مبانی گردشگری توسط رسانه ها در جهت آگاهی از محافظت محیط زیست زیبا، تصویب قوانینی در مجلس برای آلوده کنندگان محیط زیست، دعوت مردم در یک روز خاص از ماه برای پاکیزگی محیط زیست به طور هم زمان در کشور و تداوم آن هر ماه یکبار، قوانین سخت گیرانه تر برای خودروهای آلود کننده محیط زیست و تولید مستندهای آموزشی و پخش مجموعه داستانی برای آگاهی در جهت حفاظت از محیط زیست از جمله راهکارهایی به شمار می رود که می تواند در حفاظت از محیط زیست نقشی موثر داشته باشند. رسیدن به توسعه پایدار نه تنها متکی بر رفاه اجتماعی و اقتصاد پایدار است، بلکه نیازمند داشتن یک فرهنگ زیست محیطی در میان جامعه های انسانی است.
محیط زیست، سامانه ای تعریف می‌شود که انسان، طبیعت و فرهنگ، عنصرهای تشکیل دهنده آن به حساب می‌آیند، بنابراین تغییر نگرش و رفتار جامعه در ارتباط با ارزش و اهمیت محیط زیست برای ادامه حیات بشر، امری ضروری است. توسعه پایدار، توسعه ای است که نیازهای نسل کنونی را بدون خدشه آوردن بر توانایی نسل های آینده تامین کند و هدف توسعه پایدار، حفظ جامعه های انسانی از طریق نوعی توسعه است که سیستم های پایه ای پشتیبان زندگی محیط زیستی را از میان نبرد. فرهنگ و اجتماع، زمین پاک، محیط زیست و اقتصاد، رکن های اساسی توسعه پایدار هستند که نشان از همبستگی فرهنگ محیط زیستی و توسعه پایدار دارد. از این رو حفاظت از محیط زیست باید به صورت یک گفتمان غالب درآید و آگاهی های زیست محیطی به یک فرهنگ عمومی‌مبدل شود.
نظر شما