عراق و آمریکا در جست و جوی توافق جدید در سایه انتظارات مبهم

بغداد در حالی می خواهد پا به این دور از مذاکرات بگذارد که در پیش زمینه ذهنی خود مذاکرات ۲۰۰۸ را دارد که منجر به دو توافقنامه مهم شد؛ یکی توافقنامه نظامی که به خروج ارتش اشغالگر آمریکا از عراق در اواخر ۲۰۱۱ انجامید و دیگری، توافقنامه راهبردی.

توافقنامه ۲۰۰۸؛ عراق صفر - آمریکا...؟

ارتش آمریکا در حالی خاک عراق را در ۲۰۱۱ ترک کرد که این کشور در نتیجه سیاست های واشنگتن در کورانی از مشکلات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی دست و پا می زد و حاصل آن هجوم داعش و اشغال یک سوم اراضی این کشور به دست تروریسمی بود که «هیلاری کلینتون» وزیر امور خارجه وقت آمریکا و «دونالد ترامپ» رییس جمهوری فعلی آمریکا اذعان کرده اند، ساخت واشنگتن بوده است.

عراق در طول ۱۲ سال از امضای توافقنامه راهبردی با آمریکا تاکنون هیچ بهره اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی از این توافقنامه نبرده جز اینکه منجر به ناپایداری بیشتر سیاسی و نقض مکرر حاکمیت ملی عراق توسط آمریکایی ها شده است.

در حیطه فرهنگی مهمترین بهره عراق، نشر الحاد و حمایت آمریکا از همجنسگرایان و برگزاری دوره های مستهجن فرهنگی مانند پروژه «ایلپ» برای انحراف نوجوانان و جوانان عراق بوده است.

در عرصه اجتماعی، دستاورد عراق از رابطه با آمریکا نیز اعتراضاتی بود که پنج ماه عراق را از اول اکتبر ۲۰۱۹ تا فوریه ۲۰۱۵ درگیر و فلج کرد و قرار بود این اعتراضات، چهره عراق را متحول کند اما حاصل آن فقط کنار گذاشتن دولت «عادل عبدالمهدی» بود که طرح راهبردی توافقنامه با چین، اروپا (آلمان و فرانسه)، روسیه و همسایگان عراق به جای اتکای صرف به آمریکا را مطرح کرد.

رایزنی های جدید و توافقنامه جدید

در آستانه دور جدید گفت و گوها بین بغداد و واشنگتن، دولت دونالد ترامپ همان گونه که پیش از این اغلب توافقنامه های آمریکا با جامعه بین المللی را یکجانبه نادیده گرفته و باطل دانسته، می کوشد، اینگونه القاء کند که توافقنامه های دوگانه ۲۰۰۸ با بغداد بی اعتبار است و به دنبال توافقنامه جدید برای ترسیم شکل تازه ای از رابطه بین عراق و آمریکا و سازماندهی حضور نظامی اش در این کشور است.

این رویکرد واشنگتن، چندان مورد توجه بغداد نیست، بلکه عراق اصرار دارد رایزنی جدید بر بستر دو توافقنامه قبلی باشد و حتی با اطلاق اصطلاح «مذاکره» مخالف است و آن را نوعی رایزنی و مناقشه در چارچوب و راستای توافقات ۲۰۰۸ می داند.

ابهام در سطح و مکان مذاکرات

اختلاف نظرها و انتظارات درباره انگیزه ها از شروع این دور از رایزنی ها تنها به همین خلاصه نمی شود بلکه سطح و تعداد تیم های مذاکره کننده و همچنین  مکان رایزنی ها از دیگر مسائل ابهام آلود دیگر هستند.

رییس مرکز پژوهش های راهبردی «الهدف» در عراق در این خصوص در گفت وگوی اختصاصی با ایرنا گفت که آمریکایی ها پایگاه «عین الاسد» در غرب الانبار را که یکی از دو پایگاه اصلی استقرار نظامیان آمریکا در عراق بعد از «حریر» در اربیل است، به عنوان مکان این دور از رایزنی ها مطرح کرده اند.

«هاشم الکندی» اضافه کرد که عراق چندان تمایلی به تحمیل شروط رایزنی از طرف آمریکایی ها ندارد و مایل نیست در این پایگاه که به نوعی اهانت به طرف عراقی محسوب می شود، رایزنی کند.

به گفته وی، حتی سطح تیم مذاکره کننده از طرف آمریکایی ها هنوز نامعلوم است، گاه گفته می شود در سطح وزیران امور خارجه، گاه در سطح معاونین وزارت امور خارجه و گاهی گفته اند که در سطح سفارتخانه آمریکا در بغداد خواهد بود.   

یک نماینده مستقل در پارلمان عراق در همین راستا به خبرنگار ایرنا گفت که طرف عراقی هنوز در خصوص تعیین تیم مذاکره کننده به دلیل عدم تعیین وزیر امور خارجه خودد کابینه، به اجماع نظر نرسیده است.

«حسین الاسدی» با اشاره به اینکه «مصطفی الکاظمی» نخست وزیر در حال حاضر سرپرستی وزارت امور خارجه را دارد گفت: انتظار می رود تیم مذاکره کننده عراقی از وزارت امور خارجه (وزیر و تعدادی از معاونین)، دفاع، برق، صنایع و معادن و تعداد دیگری از وزارتخانه ها باشد.

هاشم الکندی در این خصوص توضیح داد که آمریکایی ها تمایل دارند که «فواد حسین» نامزد فعلی حزب دمکرات کردستان (مسعود بارزانی) برای تصدی وزارت امور خارجه عراق قبل از شروع رایزنی ها، معرفی شود زیرا معتقدند با او بهتر به تفاهم می رسند.

در حالی که آمریکایی ها می کوشند به این دور از رایزنی ها، توصیف مذاکرات فراگیر بدهند اما بخش مهمی از طرف عراقی معتقد است که چارچوب کلی مناسبات راهبردی بین دو کشور در توافقنامه راهبردی ۲۰۰۸ ترسیم شده و این دور از مذاکرات فقط باید بر خروج نظامیان آمریکایی از عراق و بستن پایگاه های آمریکا متمرکز شود.

از طرفی اوضاع عمومی آمریکا و شرایط متزلزلی که دولت ترامپ در نتیجه شرایط بحرانی داخلی با آن - هم اینک – دست به گریبان است از یکسو و عدم تعیین وزیر امور خارجه برای دستگاه دیپلماسی عراق از سوی دیگر مشکلاتی است که این رایزنی ها از حیث فنی و سیاسی با آن مواجه است.

رایزنی فراگیر یا انحصار بر خروج نظامی آمریکا؟

چارچوب رایزنی ها یکی از مهمترین نکات ابهام آلود در این دور تازه از گفت وگوها بین آمریکا و عراق است. مراکز پژوهشی اثرگذار آمریکایی مانند «بنیاد دفاع از دمکراسی «FDD»» که پژوهش ها و فعالیت هایش بر امنیت ملی و سیاست خارجی آمریکا متمرکز شده، سقف مطالبات آمریکایی ها را در رایزنی های پیش رو با عراق به شدت بالا برده است.

سیاستی که این مرکز برای آمریکا در رایزنی های آینده با عراق ترسیم کرده مبتنی بر اعمال فشار حداکثری برای به دست آوردن حداکثر امتیاززها در بغداد است که بخشی از این فشارها، روابط بغداد – تهران را هدف قرار داده است.

تهدید به تحریم هایی مشابه تحریم اقتصادی ایران و منع فروش نفت این کشور یا وتو گذاشتن بر رابطه عراق با رقبای آمریکا مانند چین، روسیه و برخی کشورهای اروپایی (آلمان و فرانسه) بخشی از این سیاست رایزنی است که این مرکز آمریکایی مطرح کرده و دولت تاجرمنش ترامپ نشان داده که برای رسیدن به اهدافش، تمایل بالایی به استفاده از این گونه اهرام های فشار دارد.

رایزنی با آمریکا، نیرنگ یا دستاورد

هاشم الکندی رییس مرکز پژوهش های الهدف در عراق معتقد است که این دور از رایزنی ها، نوعی نیرنگ آمریکایی است که باید عراق از افتادن در دام آن کاملا هوشیار باشد.

به گفته وی، عراق نیازمند توافقنامه جدید راهبردی نیست، زیرا توافقنامه راهبردی ۲۰۰۸ هنوز معتبر است و شکل حضور نظامی آمریکا در عراق نیز در این توافقنامه ترسیم شده است.

وی معتقد است که باید شکل رایزنی های جدید، کاملا برای عراق روشن باشد و بر محور خروج نظامی آمریکا و برچیده شدن همه پایگاه های نظامی آمریکا از عراق بنا شود.

الکندی اضافه کرد که قانون تصویب شده مجلس نمایندگان عراق (پارلمان) مبنی بر اخراج نظامیان آمریکایی در پنجم ژانویه (۱۵ دیماه ۹۸) برای دولت عراق الزام آور است.

وی ادامه داد که تظاهرات میلیونی مردم عراق در ۲۴ ژانویه (چهارم بهمن ماه ۹۸) نیز نشان داد که مسئله اخراج نظامیان آمریکا از خاک عراق یک خواسته ملی است که جای مذاکره و دور زدن را ندارد.

در همین حال برخی اعتقاد دارند که عراق به دلیل شرایط سخت اقتصادی که پیش رو دارد باید به دور از هرگونه تنش آفرینی با آمریکا، از در رایزنی و گفت وگو مطالباتش را پیگیری کند.

حسین الاسدی در این راستا می گوید که مسئله اخراج نظامیان آمریکا مسئله ای غیرقابل مذاکره است اما عراق می تواند از این فرصت برای ترسیم شکل تازه ای از مناسبات در بخش های مختلف اقتصادی، سرمایه گذاری، فرهنگی و سیاسی بهره ببرد.

وی به عراق پیشنهاد کرد که از تجربه جمهوری اسلامی ایران در رایزنی با ۵+۱ بهره برده و یک تیم مذاکره کننده قوی را انتخاب کرده به نحوی که بتواند شروط خود را بر طرف آمریکایی تحمیل کند.

وی اضافه کرد عراق می تواند در این دوره از رایزنی ها، پرونده غرامت های ناشی از اشغال را از آمریکایی ها مطالبه کند که معادل صدها میلیارد دلار است.

در هر حال عراق و آمریکا برخلاف سال ۲۰۰۸، در این دور از رایزنی ها، با شرایط جدیدی روبه رو هستند. اکنون عوامل ملی در دو کشور، به دلیل مشکلات متعدد داخلی و بین المللی، از جمله ویروس کرونا، اعتراض های اجتماعی و بحران اقتصادی در هر دو کشور و یا حرکت های نژادپرستانه و اجتماعی در آمریکا، دیگر عامل تعیین کننده بر روند گفت وگوها به شمار نمی روند.

نقش جریان های سیاسی نیز تاکنون نسبت به این دور از رایزنی ها چه در داخل آمریکا و چه داخل عراق در حد انتظار نبوده و حتی می توان ادعا کرد که این دور از رایزنی ها در یک دایره محدود دو دولت محصور شده است.

این وضعیت گرچه از نظر عراقی ها مطلوب نیست و حتی نگران کننده هم هست، اما به نظر می رسد از نظر آمریکایی ها امر مطلوبی است زیرا احساس می کنند هرچه این دایره در داخل عراق محدود و به دور از متغیرهای دیگر باشد، می توانند به سادگی شروط خود را بر طرف عراقی اعمال کنند.