کرونا ما را توانمندتر از گذشته کرد

این نکته را نباید از نظر دور داشت که دولت محدودیت های بسیاری دارد و تا قبل از کرونا نیز کسری بودجه سال اعلام شده بود؛ تحریم هایی که در سال گذشته علیه ایران اعمال شده بود و تشدید شد، تبعات آن همچون بیکاری، تورم، محدودیت شدید صادرات نفت و ارزآوری و کاهش قیمت ۶۰ درصدی نفت، همه اینها محدودیت هایی است که اگر کرونا هم نبود، ما با آنها مواجه بودیم و امسال نیز در کنار مشکلات کرونا با آن مواجه هستیم.

رییس جمهوری که هر روز در پخش زنده تلویزیونی گزارشی از شرایط فعلی کشور در خصوص شیوع ویروس کرونا ارائه می دهد، به تازگی در سخنرانی خود با بیان اینکه دولت وظایفی را که در شرایط حساس به ویژه در کرونا دارد به خوبی دنبال می‌کند، به چهار وظیفه اصلی دولت در شرایط کنونی اشاره کرد.

حجت الاسلام و المسلمین حسن روحانی گفت: تامین وسایل، تجهیزات و امکانات برای بهداشت و درمان جامعه در این شرایط نخستین وظیفه دولت است و باید تلاش کند. اکنون همه نیازمندی های بهداشتی کرونا در حال حاضر اعم از ونتیلاتور و تخت‌های مجهز و سی تی اسکن و دارو و ماسک در داخل کشور تولید می‌شود و از طرف دیگر فعالیت تحقیقاتی در این زمینه نیز انجام می شود.

رییس جمهوری اظهار داشت: بخش بهداشت و درمان اولویت دولت است و در این زمینه نیز کوتاهی نکرده است؛ انبارها و ذخایر را به اندازه کافی نگهداری کرده است و ذخایر کشور از این وسایل مورد نیاز پر است و تلاش لازم برای رعایت پروتکل‌های بهداشتی را در کشور انجام داده است.  

روحانی افزود: دولت تمام ضوابط بهداشتی در مرزها و ارتباط با کشورهای همسایه و سایر کشورهای دیگر را مدنظر قرار داده است و هر چه لازم بوده مانند کاهش ساعات کار و توقف صرف ناهار در ادارات را ابلاغ و عمل کرده است و ساعت اداری را از ۷ و ۳۰ تا ۱۴ و ۳۰ قرار دادیم و ناهار را حذف کردیم. هم مراعات کردیم و هم امکانات را مهیا کردیم که اولین وظیفه دولت در این شرایط بود.

در همین رابطه حجت ایزدخواستی استادیار دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا اظهار داشت: در بسیاری از حوزه ها با وجود تحریم ها توانستیم در بحث تولید دستگاه اکسیژن ساز یا بسیاری از اقلام دیگر در شرایط کرونا و بسیاری بخش های دیگر توانمندی هایی به دست آوریم که حتی می تواند برای کشور ارزآوری داشته باشد. همچنین به بخش‌هایی توجه شد که کمتر مورد توجه بود، به عنوان مثال بحث پدافند غیرعامل و رسالتی که به اینگونه نهادها و البته NGOها داده می‌شود.

استادیار دانشکده اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی اضافه کرد:‌ بسیاری از کارشناسان بین المللی معتقدند که شیوع ویروس کرونا بعضا می تواند منجر به بحران در سطح جهانی شود، اگر شیوع این ویروس به درستی مدیریت نشود و اقدامات پیشگیرانه مناسبی در مقابله با آن در سطح جهانی انجام نشود، با توجه به مدت زمانی که طول می کشد تا کنترل یا واکسنی برای آن تولید شود، می‌تواند تبعات بسیار زیادی در سطح جهان به بار آورد و حتی به مراتب بدتر از رکود ۱۹۲۹ یا حتی بحران ۱۹۹۸ یا ۲۰۰۸ شود. دلیل آن نیز این است که در بحران شیوع ویروس کرونا، بیش از ۲۰۰ کشور درگیر هستند.

فشار مالی کرونا بر نظام سلامت کشورها 

ایزدخواستی ادامه داد: مهمترین اثری که کرونا بر اقتصاد جهانی گذاشته، بار مالی یا فشار هزینه ای است که بر نظام سلامت کشورهای مختلف تحمیل کرده است. طبیعتا بخش زیادی از منابع به سمت نظام سلامت سوق یافته تا بتواند این ویروس را کنترل یا مدیریت کند.

وی یادآور شد که بر همین اساس در سطح جهانی نیز بسیاری از مراودات کالاها و رفت و آمدها در سطح زمینی، دریایی و هوایی محدود شده و بر کسب و کارها و به ویژه بخش خدمات آسیب جدی وارد کرده و منجر به یکسری پیامدهای منفی همانند بیکاری، نیاز به پرداخت بیمه بیکاری و حمایت ها از اقشار آسیب پذیر شده است.

استادیار دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه همین اثرات در اقتصاد ملی در کشور ما نیز می‌تواند وجود داشته باشد، توضیح داد: اینکه چه میزان می تواند اثر داشته باشد و میزان اثرگذاری، هزینه یا بار و اثر منفی آن؛ بستگی به این دارد که ما تا چه حد بتوانیم در مدیریت و کنترل آن موفق عمل کنیم و همچنین تا چه میزان بتوانیم با در نظر گرفتن بسته‌های حمایتی و سیاستی مناسب از بخش‌ها، بنگاه‌ها و کسب و کارها و خانوارهای آسیب پذیر حمایت کنیم که در پی این اقدامات بخشی از آثار آن می‌تواند کاهش یابد در غیر این صورت تبعات بسیاری برای حوزه های کسب و کارها، خانوارها و بیمه ها خواهد داشت.

ایزدخواستی گفت: استان تهران از این جهت مهم است که در کنار استان های کانون شیوع ویروس کرونا بود، از سوی دیگر استان تهران هم از نظر تراکم جمعیتی و سهم ارزش افزوده ای که در اقتصاد ایران دارد، سهم قابل توجهی دارد. از این بابت آثاری که می تواند داشته باشد بستگی به این دارد که ما در چه دوره ای محدودیت های رفت و آمد را اعمال کنیم. اکنون که بحث فاصله گذاری اجتماعی و شروع کسب و کارها مطرح است و حدود سه ماه از اواخر بهمن ماه تا اواخر اردیبهشت ماه به ویژه در حوزه خدمات اجازه فعالیت نداشتند، می توان آسیب ها را محاسبه کرد.

این استادیار دانشگاه به این موضوع نیز اشاره کرد که از حالا به بعد اگر بحران کرونا مدیریت و کنترل نشود، همچنان تبعات قبلی آن تداوم خواهد یافت، بخش دیگری از تبعات اقتصادی کرونا در استان تهران به آسیب هایی که طی چهار ماه گذشته به اقتصاد ایران وارد شده و آسیب هایی که به طور کلی در مراودات و مبادلات بین المللی اتفاق افتاده، مربوط است که یک بخش از آن آثار منفی، در سطح ملی و بخش دیگر، منطقه ای و استانی خواهد بود.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی آثار ملموس اقتصادی کرونا در استان تهران را هزینه های تحمیل شده به بخش بهداشت و درمان و همچنین آسیب به کسب و کارهایی دانست که اغلب در بخش خدمات بودند و اضافه کرد:‌ بسیاری از آنها برای بازار قبل از عید و ایام عید فعالیت داشتند همچون بازار تهران. این موارد آسیب هایی بود که آثار منفی آن به استان های دیگر تسری پیدا می کند.

تاثیرات پایدار کرونا 

وی در مورد تغییرات پایدار کرونا نیز اظهار داشت: پایداری آسیب‌ها در کوتاه مدت مربوط به زمانی است که ویروس هنوز مدیریت نشده و در مرحله دوم نیز کنترل نشده است. یعنی تا زمانی که این محدودیت های حمل و نقل، رفت و آمد و فاصله گذاری اجتماعی برقرار باشد و همچنین محدودیت هایی که برای شروع کسب و کارها یا ممنوعیت های فروش کسب و کارها وجود داشته باشد، آثار کوتاه مدت محسوب می شود.

به گفته ایزدخواستی، آثار میان مدت بازمی‌گردد به اینکه بخشی از این محدودیت ها برداشته شود و اجازه فعالیت به بخشی از آنها داده شود که البته منوط به رعایت بحث های بهداشتی و فاصله گذاری اجتماعی است اما با توجه به اینکه آثاری که از لحاظ روانی، اقتصادی و درآمدی روی خانوارها و بنگاه ها گذاشته است، طبیعتا در دوره ۶ ماه تا دوسال آینده باقی خواهد ماند.

به عنوان مثال وقتی تعدادی از افراد بیکار می شوند، مثلا در آمریکا می گویند بین ۳۰ تا ۵۰ میلیون نفر بیکار شده اند یا در اروپا و در ایران هم تبعات منفی داشته است، به عنوان مثال یکسری چک ها برگشت خورده، تولیدات فروش نرفته و بخشی از سفارشات لغو شده است. موارد ذکر شده آثاری است که ممکن است در دوره میان مدت و بلندمدت پایدار بماند. اینکه تا چه حد پایدار بماند، بستگی به حمایت ها و بسته های حمایتی دولت دارد که به خانوارها به صورت نقدی و به بنگاه ها نیز به شکل تسهیلات ارایه می شود.

جهان در پساکرونا 

وی در مورد شرایط جهان در شرایط بعد از کرونا نیز توضیح داد: از یک جنبه می تواند متفاوت و از جنبه دیگر متفاوت نباشد. از آن جنبه ای که می تواند متفاوت باشد، ممکن است هژمونی حاکم بر دنیا از این پس برهم ریزد. یعنی کشورهایی که موفق بودند همچون کشورهای جنوب شرق آسیا و کشورهایی که مدیریت درست نداشتند، یا ساده با این موضوع برخورد کردند همچون کشورهایی اروپایی غربی و آمریکای شمالی، نظم جدیدی را ایجاد کنند و برخی ترتیبات بین المللی بر هم ریزد.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در مورد اینکه از نظر اقتصادی آیا شیوع کرونا شرایط را متفاوت می کند، توضیح داد: باید گفت با توجه به اینکه اکثر کشورهای دنیا درگیر این موضوع شدند از جمله مهمترین کشورهایی که بیش از ۷۰ درصد تولید و صادرات را در جهان دارند مانند چین، جنوب شرق آسیا، اروپای غربی، آمریکای شمالی، به دلیل اینکه این کشورها تحت تاثیر قرار گرفتند، به نوعی کشورهای دیگری که با آنها در مراوده و مبادله تجاری بودند متاثر شدند، به همین دلیل نمی توانیم بگوییم یک کشور نسبت به کشور دیگر متمایز است، اما آثار آن بر همه جهان خواهد بود و پیش بینی شده که حدود یک تا یک و نیم درصد حجم GDP جهان کاهش پیدا می کند.

ایزدخواستی گفت: اینکه بخواهیم بگوییم کرونا ایران را متفاوت می کند یا خیر، تنها یک بخش آن مربوط به کرونا است؛ مهم این است که جمیع این شرایط اقتصاد ما را به کدام سمت ببرد، بستگی به سیاست ها، مشکلات ساختاری، مراودات ما با دنیا، تحریم ها و مذاکره و غیره دارد و هر چه که نااطمینانی ایجاد کند، تبعات منفی در پی خواهد داشت، با توجه به این موارد می توانیم بگوییم که آیا ایران پس از کرونا متفاوت خواهد شد یا خیر که به نظر من چندان تغییری نخواهیم داشت.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی افزود: ما می توانیم هم از تجربه سایر کشورها و هم از تجربه خود بهره ببریم، بستگی به این دارد که دولت چه اقدامات حمایتی از بنگاه ها، کسب و کارهای آسیب دیده و خانوارها انجام دهد. از سوی دیگر منوط به این است که آیا دولت منابع این حمایت ها را در اختیار دارد یا از قبل پیش بینی هایی برای این موضوع انجام داده است یا خیر؟

ایزدخواستی تاکید کرد: هرچه حمایت های دولت از بنگاه های آسیب دیده در قالب تخفیف های مالیاتی، حمایت از بیمه های کارفرمایی و حمایت های نقدی و غیرنقدی از خانوارها، بهتر، حساب شده تر و کارآمدتر باشد، با سهولت می تواند آنها را به شرایط پیش از کرونا بازگرداند، در غیر این صورت پیامدهای منفی کرونا از طریق تورم، بیکاری و غیره به اقتصاد تحمیل می شود.

در دوران آغاز این بحران، در آمریکا در مرحله اول حدود ۲ تریلیون دلار و در اروپا در مرحله اول ۷۰-۸۰ میلیارد دلار در نظر گرفتند، کشورها حدود چهار تا ۱۰ درصد GDP خود را برای بسته های حمایتی در نظر گرفته اند؛ عربستان حدود چهار درصد و ایران زیر چهار درصد و در آمریکا نیز حدود ۱۰ درصد.

تمهیدات لازم برای زیست بهتر در پساکرونا

این استادیار دانشگاه در مورد تمهیدات برای زیست بهتر در ایران پس از کرونا گفت: از دو جنبه می توان به این موضوع پرداخت، یک بٌعد آن برای آسیب کمتر در چنین شرایط و بحران های بعدی، مربوط به نهادهایی است که در این زمینه باید پیش بینی ها و منابع لازم را در اختیار داشته باشند. همچون حوزه پدافند غیرعامل و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی باید در این زمینه سیاستگذاری کنند. به عنوان مثال اگر وزارت بهداشت حدود ۵ سال پیش طرح تحول سلامت را اجرا نمی کرد، اکنون با مشکلات بیشتری مواجه بودیم.

وی با یادآوری اینکه این موضوع به میزان آماده بودن نهادهای مسوول در این حوزه که باید به موقع اقدام کنند و منابعی که باید در اختیارشان قرار داده شود، مربوط است، تصریح کرد: یک بخش آن نیز مربوط به آن است که مردم در شرایط جدید خود را هم از نظر روانی، اجتماعی و اقتصادی وفق دهند تا بتوانند با این محدودیت ها کنار آیند و برای رفع بخشی از محدودیت ها اقدام کنند.

ایزدخواستی در پایان گفت: طبیعی است که برخی آسیب دیده اند، درآمدهایشان کاهش یافته و برخی نیز موقعیت ها و فرصت هایی را از دست داده باشند، یا هزینه های اضافی همچون خرید ماسک و مواد ضدعفونی کننده و بهداشتی بر خانوارها تحمیلی شده باشد. بخشی از آسیب ها بار روانی دارد؛ به عنوان مثال هنوز ممکن است افراد در سرمایه گذاری، سفر یا خرید کردن محتاط باشند، این مسایل برای اقتصاد پیامدهایی خواهد داشت. اگر افراد خرید نکنند، کالای تولیدکننده  روی دستش می ماند، یک بحث دیگر این است که تا مردم به شرایط عادی بازگردند، زیست مردم با محدودیت هایی مواجه است که باید به این مساله نیز توجه شود.