روابط ازبکستان و چین در دوره شیوع کووید-۱۹

در سال‌های اخیر، تمایل به افزایش مداوم نقش سیاست خارجی، اقتصادی و مالی جمهوری خلق چین در کلیه فرآیندهای جهانی و منطقه‌ای چشمگیر است و در همین حال توسعه مداوم روابط چند وجهی بین ازبکستان و چین باعث شده است تا آنها وارد یک مرحله کیفی جدید شوند؛ یک همکاری جامع استراتژیک با هدف بلند مدت.

پیاده سازی چنین مشارکت راهبردی با چین، در کنار سایر اولویت‌های سیاست خارجی ازبکستان (همسایگان تاشکند، فدراسیون روسیه، شرکایی از سمت کره جنوبی، ترکیه، افغانستان، آمریکا، کشورهای اتحادیه اروپا، ژاپن، هند) تأثیر مثبتی در کل طیف سیاست های خارجی و تجارت و روابط اقتصادی ازبکستان دارد.

روابط بین دو کشور به تدریج در زمینه‌های مختلفی در حال توسعه است که می‌توان به حوزه های اقتصادی، سیاست خارجی، امنیت و تا ابعاد اجرای همکاری های بشردوستانه اعم از علم، آموزش، فرهنگ، دیپلماسی "مردمی" و غیره اشاره کرد.

در حال حاضر، میان ازبکستان و چین قید «ملل بِه خواه»  برقرار است که به رشد تجارت متقابل کمک می‌کند. قید «ملل بِه خواه» یا ملت کاملةالوداد شرطی است که در بسیاری از معاهدات بین‌المللی و بیشتر در پیمان‌های بازرگانی به چشم می‌خورد.

براساس گزارش کمیته دولتی آمار ازبکستان، حجم معاملات تجاری ازبکستان و چین در سال ۲۰۱۹ بالغ بر ۷.۶ میلیارد دلار بود که معادل ۱۸.۱ درصد از کل تجارت خارجی ازبکستان بوده است. در سه ماهه اول سال جاری این رقم به یک میلیارد و ۳۶۴ میلیون و ۳۰۰ هزار دلار رسید که از این میزان صادرات ازبکستان به چین ۴۰۰.۸ میلیون دلار و واردات از چین ۹۶۳.۵ میلیون دلار بوده است.

در ابتدای سال ۲۰۲۰، ۱۶۵۲ بنگاه اقتصادی در ازبکستان (۱۶ درصد از جمعیت) با سرمایه گذاری‌های چین مشغول فعالیت شده‌اند که از این تعداد ۵۳۱ مورد در سال ۲۰۱۹ تاسیس شده است و حوزه هایی همچون نفت و گاز، نساجی، مخابرات، کشاورزی، داروسازی، صنایع شیمیایی و مصالح ساختمانی را پوشش می‌دهد. این حوزه‌ها بیش از ۲۰ هزار شغل نیز ایجاد کرده اند. علاوه بر این، بیش از ۱۲۰ شرکت - با ۱۰۰ درصد سرمایه چینی دایر شده است.

تا همین اواخر جذاب ترین حوزه همکاری اقتصادی ازبکستان با چین فروش به اصطلاح "مواد اولیه راهبردی" به این کشور بوده است که شامل گاز طبیعی، مس، اورانیوم، الیاف پنبه، کودهای معدنی بوده که بیش از ۵۰ درصد صادرات ازبکستان را تشکیل می دهد.

قابل توجه ترین این کالاها گاز طبیعی است که عرضه آن به چین مطابق توافق دو جانبه در سال ۲۰۱۱، به مدت ۲۵ سال برنامه ریزی شده است.

علاوه بر این، امضای پروتکل توافق نامه اصول ساخت و بهره برداری از خط لوله ازبکستان-چین در سپتامبر ۲۰۱۳ در جریان سفر رسمی شی جین پینگ رئیس جمهور چین به تاشکند که ساخت و ساز خط لوله چهارم گاز "آسیای میانه – چین" را با ظرفیت پیش بینی شده ۲۵ میلیارد مکعب متر فراهم می کند، گواهی بر نقش روزافزون ازبکستان در سیاست حمل و نقل گاز منطقه ای پکن است.

یکی دیگر از حوزه های بسیار مهم برای مشارکت اقتصادی تاشکند با چین، کمک های رو به رشد سرمایه گذاری پکن در پروژه های مختلف در زمینه های صنعت، حمل و نقل، داروسازی، مخابرات، کشاورزی و آب و همچنین ایجاد پارک های صنعتی مشترک با تکنولوژی بالا در خاک ازبکستان با مشارکت شرکت های چینی است.

شروع این همکاری به ماه مارس ۲۰۱۳ باز می گردد که با ایجاد اولین پارک از این نوع در قالب منطقه آزاد صنعتی "جیزاک" با شعبه ای در استان سیردریا رقم خورد.

از ابتدای امسال، بانک توسعه دولتی چین خط اعتباری را برای شرکت هواپیمایی ازبکستان ایرویز (شرکت هواپیمایی ازبکستان) به مبلغ ۳۰۹ میلیون دلار برای پروژه به روزرسانی جای پارک هواپیما راه اندازی کرده است.

این بانک چینی در ماه‌های آینده همچنین وامی به مبلغ ۵۰۰ میلیون یوان (۶۹.۷۶ میلیون دلار) به بانک ملی امور اقتصاد خارجی ازبکستان اعطا می‌کند که این هفتمین توافق وام بین بانکی خواهد بود، اما اولین بار در تاریخ تاسیس بانک ملی ازبکستان است که به یوان پرداخت می شود.

این امر موجب کاهش هزینه های تبدیل ارز و خطرات ناشی از نوسانات نرخ ارز می شود و همچنین شرایط مطلوب تری برای تأمین اعتبار بلند مدت در اختیار مشتریان قرار می دهد.

در پایان ماه اوت سال ۲۰۱۹، دولت های دو کشور همچنین موافقت نامه‌ای برای ایجاد یک صندوق سرمایه‌گذاری مشترک با سرمایه ثبت شده ۱ میلیارد دلار امضا کردند که هدف از آن اجرای پروژه های پیشرفته در شرکت‌های صنایع شیمیایی و پتروشیمی و اماکن تولیدی بخش نفت و گاز ازبکستان است.

در حال حاضر طرفین در حال نهایی کردن هماهنگی لیست پروژه های پیش رو برای شرکت‌های صادرات محور واقع در مناطق ازبکستان هستند.

یکی از عناصر اصلی تعامل در چارچوب راه ابریشم جدید برای ازبکستان نیز، توسعه همکاری های حمل و نقل است. از جمله اولویت‌های اصلی، علاقه زیاد تاشکند به راه اندازی سریع راه آهن چین - قرقیزستان - ازبکستان است که از دیروز نهایی و راه اندازی شد و در مقایسه با مسیرهای موجود، زمان تحویل کالا را ۷ الی ۸ روز کاهش می‌دهد.

اولویت بعدی اتصال این خط راه آهن در آوریل ۲۰۱۹ به عنوان کریدور حمل و نقل ریلی چین-قزاقستان-ترکمنستان و ایران به عنوان بخشی از اجرای یکی از مسیرهای جدید راه ابریشم جدید با عنوان "پل زمینی جدید اورآسیا" است که مناطق ساحلی چین را از طریق کشورهای آسیای میانه با اتحادیه اروپا متصل می‌کند.

به گفته برخی تحلیلگران ازبکی، مشارکت ازبکستان و سایر کشورهای آسیای میانه در اجرای پروژه های راه ابریشم جدید، انگیزه تازه‌ای را برای اقتصاد نه تنها چین بلکه همسایگانش به همراه خواهد داشت.

همکاری های بشردوستانه بین دو کشور نیز در قالب رویدادهایی مشترک در حال اجرا است، به عنوان مثال طی دو سال گذشته نمایشگاه مشترک باستان شناسی جاده ابریشم و همچنین یک میزگرد با موضوع "چشم انداز همکاری های چین و ازبکستان به عنوان بخشی از ابتکار عمل "جاده ابریشم جدید" برگزار شده است.

در سپتامبر سال ۲۰۱۸ در تاشکند با حضور نمایندگان پژوهشگاه‌ها و رسانه‌های جمعی دو کشور، سمپوزیوم بین المللی "یک کمربند، یک جاده: گفتگو میان اندیشکده‌ها و رسانه‌های چین و ازبکستان"، به همت مرکز مطالعات راهبردی توسعه ازبکستان و انجمن دیپلماسی عمومی چین برگزار شد.

علاوه بر دو مؤسسه کنفوسیوس در تاشکند و سمرقند و مرکز دیپلماسی عمومی سازمان همکاری شانگهای، همچنین مرکز فرهنگی نوآورانه "جاده ابریشم بزرگ" در اوایل ماه مه ۲۰۱۹ در تاشکند افتتاح شد.

به رغم پویایی رو به رشد و مثبت همکاری های اقتصادی و سرمایه‌گذاری ازبکستان و چین در طول یک دهه گذشته و افزایش مداوم تجارت دو جانبه، به نظر می رسد که همچنان ازبکستان مجبور است به ریسک‌هایی دست بزند که از جمله این موارد می‌توان به تعادل رو به رشد تجارت دو جانبه به نفع چین و افزایش موجود در سهم فناوری‌های چینی در برخی بخش‌های اقتصاد ازبکستان (مخابرات بانکداری، کشاورزی) اشاره کرد.

با وجود اینکه کل حجم سرمایه‌گذاری مستقیم چین در اقتصاد ازبکستان از سال ۱۹۹۲ تاکنون از ۹ میلیارد دلار فراتر رفته، اما این حجم بسیار کمتر از موارد مشابه در کشورهای همسایه ازبکستان همچون قزاقستان، فدراسیون روسیه و تعدادی دیگر از کشورهای مشترک المنافع است.

با تقویت قدرت اقتصادی چین، در طولانی مدت یکی از جدی ترین چالش ها برای ازبکستان و سایر کشورهای آسیای میانه با توجه به مشارکت روزافزون آن‌ها در سطح دو جانبه و در قالب راه ابریشم جدید، ممکن است تقویت نفوذ سیاسی چین در منطقه باشد.

علاوه بر این، ویروس کرونا که به سرعت در ووهان چین ظهور کرد و بطور همه گیر در سراسر جهان گسترش یافت، تأثیر منفی قابل توجهی در توسعه روابط بین ازبکستان و چین در پی داشت.

اوضاع همچنین زمانی وخیم‌تر شد که ویروس همه گیر کرونا نه تنها در اعمال فشار جدی بر کارآیی مؤسسات پزشکی برای مقابله با COVID-۱۹ و هراس رسانه ای بدون استثنا در تمام کشورها پدیدار شد، بلکه حتی بیشتر در مورد تأثیر مخرب قابل توجه بر اقتصاد جهانی، مالی و سیستم خدمات اجتماعی از یک سو و حوزه‌های مذکور در هر کشور بطور جداگانه خود را نشان داد.

توسعه مشارکت ازبکستان و چین که همچنین با نظام پیچیده و مدرن روابط بین المللی تجارت، اقتصادی، مالی و بشردوستانه بطور تنگاتنگی درآمیخته است، از این روند جهانی مستثنی نمی باشد.

پنج کشور آسیای میانه از نخستین کشورهایی بودند که با شیوع COVID-۱۹ مرزهای خود با چین را بستند. در سال های اخیر، ازبکستان سعی کرد به یکی از تأمین کنندگان اصلی محصولات کشاورزی در درجه اول میوه و سبزیجات به چین تبدیل شود.

بنابراین، هرچند واردات گیلاس و ماش ازبکستان در سال ۲۰۱۷ به میزان قابل توجهی افزایش یافت، اما از سال ۲۰۱۸ خربزه و انار نیز به این فهرست اضافه شده است.

به دلیل بسته شدن مرزهای چین با تمام کشورهای همسایه از جمله کشورهای آسیای میانه در فوریه-مارس امسال به عنوان مثال، قیمت موز در ازبکستان به طور متوسط ​​۹۰ درصد کاهش یافت، زیرا مصرف کنندگان از ترس اینکه میوه ها از چین وارد شوند از خرید امتناع می‌کنند.

علاوه بر این، مقامات ازبکستان به مدت نامحدودی تعدادی از رویدادهای مهم بین المللی، به ویژه مجمع سرمایه گذاری که قبلاً برای مارس سال جاری برنامه ریزی شده بود، را به تعویق انداختند.

محدودیت های تحمیل شده توسط دو کشور که ناشی از بیماری همه گیر ویروس کرونا بود، در کاهش قابل توجه ورود گردشگران چینی به ازبکستان طی چند ماه گذشته تأثیر داشته است.

علاوه بر این، از سال ۲۰۱۸ در رابطه با تسهیل روش صدور روادید تجاری و گردشگری به چین برای شهروندان ازبکستان و به خصوص لغو روادید برای شهروندان چین توسط تاشکند در ژانویه سال ۲۰۲۰ تأثیر مثبتی در داخل کشور داشت.

همچنین باید خاطرنشان کرد که گسترش کرونا احتمالاً اجرای چندین پروژه حمل و نقل و لجستیکی چین با دیگر کشورهای جهان را نه تنها در سطح دو جانبه بلکه در قالب راه ابریشم جدید به میزان قابل توجهی کاهش داده و می دهد.

اگرچه محدودیت‌های ناشی از همه گیری کرونا تأثیر منفی خاصی بر وضعیت فعلی همکاری ازبکستان و چین در حوزه‌های تجاری، اقتصادی و بشردوستانه و به طور گسترده تر بر ماهیت معوق روابط دو کشور در قالب چند جانبه دارد، با این وجود دولت ها و مردم دو کشور برای به حداقل رساندن عواقب منفی این روند تلاش می‌کنند.

دو کشور کوشش‌های جدی را برای جلوگیری از کاهش شدید تجارت دوجانبه، بهینه سازی ساختار تجارت ازبکستان و چین و از سرگیری اجرای پروژه های مشترک برنامه ریزی شده ادامه خواهند داد.

علاوه بر این، با توجه به روند رشد موجود در سال‌های اخیر، حجم و زمینه‌های همکاری بین مناطق جداگانه ازبکستان و چین، تمرکز بر روی یکپارچه سازی تلاش‌های تجاری، اقتصادی و بشردوستانه در چشم انداز میان مدت بسیار سودمند به نظر می‌رسد.

در طولانی مدت، توصیه می‌شود همه کشورهای آسیای میانه در مورد افزایش سطح هماهنگی رویکردهای خود و تهیه راه حل های مشترک با هدف توسعه همکاری های چند جانبه سودمند متقابل در چارچوب سازمان های بین‌المللی مانند شانگهای و همچنین روابط مشترک در قالب های اتحادیه اقتصادی اوراسیا و راه ابریشم جدید فکر کنند.