صنایع دستی خراسان رضوی؛ فعال اما نیازمند حمایت

با تغییر سبک زندگی در عصر مدرن مصنوعات دست‌ساز یا صنایع دستی کاربرد گذشته را ندارند و در کمال ناباوری بخش عمده آنها در لیست فراموش شدگان رفته‌اند. اما همچنان این بخش از هنرهای سنتی و صنایع دستی از ارزش فرهنگی، تاریخی و هویتی برخوردارند و دوستداران داخلی و خارجی به دنبال بهره بردن از حس آرامش‌بخش استفاده از این محصولاتند.

در حالی که راهبردهایی چون بازاریابی و نوآوری به عنوان ضرورتهای ارتقای جایگاه صنایع دستی مطرح می‌شود اما مشکلات هنرمندان و صنعتگران این حوزه از جمله تامین اقلام و مواد اولیه، گرانی مواد اولیه، مشکلات حمایتی، معیشتی و مسایلی از این دست هنوز هم سایه سنگین خود را بر سر صنایع دستی انداخته دارد.

رنج صنایع دستی و هنرمندان این حوزه از بی‌مهری به آن چه از جانب مسوولان و چه از جانب مردم در خرید و استفاده صنایع دستی داخلی بسیار است و اگرچه حجم واردات صنایع دستی چینی و خارجی کاهش یافته اما شیوع بیماری کرونا و تغییر الگوهای مصرف خانوار و اولویت بندی هزینه کرد هم موجب ایراد ضربات دیگری بر پیکر نحیف صنایع دستی شده است.

ارزش هنر با تعیین ارقام و عدد و ریال قابل تعیین نیست که نشان از اوج ارزش و اهمیت هر یک از محصولات صنایع دستی به صورت تکی دارد. به گفته هنرمندان صنایع دستی و هنرهای سنتی به دلیل این که تولید و ساخت هر محصول در شرایط روحی، روانی و خلقی و خلاقیتی منحصر به فردی شکل می گیرد آن با محصول، با محصول قبلی تولید شده توسط همان هنرمند متفاوت است و هر محصول از ویژگی یگانگی برخوردار است.

هنر مقوله‌ای است که فعالان آن همیشه از عدم امنیت مالی و کمبود درآمد در آن رنج می‌برند. هنرمندان زیادی در رشته‌های گوناگون هستند که از مسائل و مشکلات مالی رنج می‌برند و گاه ناگزیر به روی آوردن به فعالیت‌هایی می‌شوند که یا مطابق میل و علاقه‌شان نیست یا اثربخشی چندانی ندارد و در نهایت این وضعیت به کناره‌گیری از هنر و گرایش به سمت فعالیتهای پردرآمدتر منجر می‌شود.

صنایع دستی و هنرهای سنتی در دوره‌های مختلف به اقتضای نیاز و ضرورت زندگی توسط هنرمندان خلاق ایجاد و توسعه یافته و در طی قرون با حفظ سنت‌های اصیل، مراحل شکل گیری خود را طی کرده و با اعتقادات، بینش، اندیشه، آداب و رسوم، محیط زندگی و شیوه معیشت مردم درهم آمیخته اند.

صنایع دستی ایران و خراسان علاوه بر سابقه تاریخی هفت هزار ساله از تنوع، جذابیت و زیبایی خاصی برخوردارند که می‌توانند به عنوان یکی از تولیدات مهم هنرمندان ایران زمین در توسعه گردشگری و مبادلات فرهنگی نقش به سزایی ایفا کنند.

خطه تاریخی خراسان رضوی به عنوان میراث‌دار بخش عظیمی از فرهنگ و تاریخ ایران زمین در عرصه صنایع دستی و هنرهای سنتی حرف‌های فراوانی برای گفتن دارد و سابقه زیادی در تولید آثار هنری و صنایع دستی داراست.

هم اکنون رشته‌های گیوه دوزی، جاجیم بافی، شعر بافی، چلنگری، خورجین‌بافی، صحافی سنتی، برک بافی، قفل سازی، علامت سازی و دباغی سنتی در خراسان رضوی منسوخ شده و چادر شب بافی، پوستین دوزی، رنگرزی گیاهی، ساخت احجام سنتی، آینه کاری، نمدمالی، مسگری، چارق دوزی و گره چینی نیز در شرف نابودی قرار دارد.

در هر کدام از رشته‌های خورجین‌بافی،چاروق‌ دوزی، گیوه‌دوزی و شعربافی که منسوخ شده است تنها یک نفر فعال است و این در حالی است که تمام هنرهای منسوخ شده یا در شرف فراموشی صنایع دستی قابلیت و توان تعریف کاربری و مصرف جدید را دارند و با این اقدام می‌توان از نابودی آنها جلوگیری کرد.

 خسارت ۲۵۰ میلیارد ریالی کرونا به صنایع دستی

مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان رضوی با بیان این که کل خسارت ناشی ازشیوع بیماری کرونا به حوزه گردشگری، صنایع دستی و میراث فرهنگی این استان ۱۰ هزار و ۶۷۰ میلیارد ریال بوده است گفت: از این میزان سهم خسارت وارده به حوزه صنایع دستی تا کنون حدود ۲۵۰ میلیارد ریال تخمین زده می‌شود.

ابوالفضل مکرمی‌فر افزود: سه هزار و ۸۰۰ کارگاه فعال در حوزه صنایع دستی در استان خراسان رضوی داریم که کرونا خسارت میلیاردی به آنها وارد کرده است.

وی ادامه داد: وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تلاش‌ها و رایزنی‌های فراوانی برای جبران خسارات انجام داده اما  مبالغ اندکی کمکهای بلاعوض اعطا شده است.

او اضافه کرد: خساراتی هم به بخش صادرات صنایع دستی استان وارد شده که به دلیل کاهش شدید فروش بوده است که در حال برآورد این میزان هستیم.

حمایت نیاز امروز صنایع دستی
مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان رضوی گفت: خراسان رضوی دارای ۲۲ رشته بومی و دارای مزیت صنایع دستی است که سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی، سنگ تراشی (حجاری سنتی)، قلم زنی روی سنگ، ابریشم بافی، نوار بافی، زیورآلات سنتی، پوستین دوزی، ارغوان بافی، کاشی سنتی و گلدوزی از جمله این رشته هاست.

مکرمی فر افزود: هنرهای سنتی و صنایع دستی به گونه ای عجیب و تأثیرگذار موجب ایجاد آرامش و امنیت خاطر در افراد می‌شود و علت مهم گرایش جمعی گردشگران به زندگی سنتی و هنرهای دستی همین نکته است.

وی تاکید کرد: بسیاری از هنرهای سنتی قدیمی و حتی منسوخ شده را با حمایت و تغییر کاربری می‌توان جان تازه و دوباره داد.

مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان رضوی گفت: در صنایع دستی، هنرمند روح خود را در تار و پود صنایع ماندگار می‌کند اما در صنایع ماشینی این گونه نیست چرا که ماشین، روح ندارد و یکنواخت عمل می‌کند.

مکرمی‌فر افزود: فناوری و صنعت در هر عرصه‌ای خود را نشان می‌دهد و اکنون دوره‌ای نیست که با این مساله به صورت بسته برخورد کنیم چرا که فناوری سیلی است که چه بخواهیم و چه نخواهیم ما را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد.

وی اضافه کرد: اگر فناوری به صنایع دستی لطمه‌ای نزد حضورش را باید به رسمیت شناخت در غیر این صورت حضورش بر ما تحمیل خواهد شد بنابراین باید نوآوری را در صنایع دستی مورد توجه قرار داد تا از وضعیت موجود و در حاشیه قرار گرفتن رها شود.

او تاکید کرد: حمایت، شرط اصلی حیات و ماندگاری این هنرهای سنتی و صنایع دستی است که تمام تلاش خود را در قالب حمایت از هنرمندان از جمله اعطای تسهیلات، آموزش، بیمه و صدور کارت شناسایی برای بهره‌مندی از مزایای بیشتر به این هنرمندان به کار بسته ایم.

پوشش بیمه‌ای بیش از دو هزار هنرمند صنایع دستی

معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره‌ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی نیز در این زمینه گفت: دو هزار و ۱۲۲ نفر از هنرمندان شاغل در حوزه صنایع دستی و هنرهای سنتی این استان زیرپوشش خدمات بیمه قرار گرفته اند.

محمد مطیع با اشاره به این که تلاش برای افزایش تعداد بیمه شدگان در حوزه صنایع دستی یکی از اولویت‌های این اداره کل است افزود: رشد چهار درصدی تعداد بیمه‌شدگان صنایع دستی این استان طی پارسال اتفاق خوبی است که می‌تواند باعث اشتغال بیشتر افراد در هنرهای سنتی شود.

وی ادامه داد: حمایت از هنرمندان صنایع دستی و ایجاد پوشش بیمه تامین اجتماعی یکی از دغدغه‌های اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان رضوی است و باید از هنرمندان حمایت کافی صورت پذیرد.

او با اشاره به این که ۳۶۰ رشته صنایع دستی در ایران فعال است که ۹۰ رشته از این تعداد در خراسان رضوی وجود دارد اضافه کرد: در حال حاضر هشت هزار و ۴۰۰ هنرمند هنرهای سنتی و صنایع دستی از اداره‌ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی پروانه فعالیت دارند.

درآمد ۱۱ میلیون دلاری صادرات صنایع دستی

مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان رضوی گفت: طی سال گذشته ۱۱ میلیون و ۱۵۴ هزار دلار صنایع دستی از این استان به کشورهای جهان صادر شده است که بر اساس داده‌های گمرک وزن این صنایع دستی که از مرزهای خارجی استان صادر شده، ۹ میلیون کیلوگرم بوده است.

مکرمی فر افزود: مهمترین صنایع دستی صادراتی خراسان رضوی شامل چوب و مشتقات آن، زیورآلات سنتی، سفال و سرامیک، سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی، شیشه‌های سنتی، گلیم و زیلو، مبلمان چوبی، مس و مشتقات آن بوده است.
وی درباره جزئیات صادرات صنایع دستی اظهار داشت: پارسال چوب و مشتقات آن به ارزش ۲۸۸ هزار و ۷۱۴ دلار، زیورآلات به ارزش ۳۳ هزار و ۲۵۸ دلار، سفال و سرامیک به ارزش ۲۰ هزار و ۲۱۴ دلار، سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی به ارزش ۳۱ هزار و ۴۶۰ دلار صادر شده است.

مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان رضوی گفت: پارسال شیشه های سنتی به ارزش ۱۴۷هزار و ۱۷۴ دلار، گلیم و زیلو به ارزش ۹ میلیون و ۵۴ هزار و ۷۲۵ دلار، مبلمان چوبی به ارزش ۶۳۴ هزار و ۲۹۷ دلار، مس و مشتقات آن به ارزش ۲۷ هزار و ۴۴۲ دلار و مبلغ ۴۲۲ هزار و ۳۲۱ دلار نیز سایر محصولات صنایع دستی از خراسان رضوی صادر شده است.

مکرمی فر افزود: حفظ، احیاء و توسعه و ترویج صنایع دستی از اهداف و برنامه‌هایی است که به منظور حمایت از معیشت هنرمندان در این بخش و نیز افزایش درآمد خانوارهای روستایی و جلوگیری از مهاجرت، در دستور جدی کار قرار دارد.