چگونه از ادامه مردگی آب دریای عمان جلوگیری کنیم؟

این عده در گفت وگوبا ایرنا افزودند: گسترش مناطق مرده دریایی و کاهش اکسیژن محلول در آب دریای عمان که عمدتا از عوامل انسانی مانند مصرف سوخت‌های فسیلی، ورود فاضلاب‌های شهری و کشاورزی به محیط های دریایی متأثر است.

همراه با سایر استرس‌های موجود محلی، منطقه‌ای و جهانی مانند صید بی‌رویه، تخریب فیزیکی زیستگاه‌ها، ورود آلاینده‌ها، اسیدی شدن دریاها و گرمایش جهانی، تهدیدی جدی برای منابع زیستی دریایی محسوب می شوند.

بر اساس مطالعات اقیانوس شناسی، دریای عمان و شمال دریای عرب که در جنوب دریای عمان واقع شده، به طور طبیعی در بردارنده توده عظیمی از آب‌های کم اکسیژن و یا بدون اکسیژن هستند.

اگر غلظت اکسیژن محلول در آب به مقادیر کمتر از ۲ میلی گرم بر لیتر (حدود ۶۰ میکرومول بر کیلوگرم) کاهش یابد شرایط فقر اکسیژن به وجود می‌آید و در منطقه دریای عمان چنین وضعیت حاکم است.

محققان پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی می گویند اقدام‌های مشترک در زمینه کاهش اضطراب‌های محلی و منطقه‌ای می توان از تاثیرهای منفی چنین پدیده‌هایی بر منابع زیستی دریایی بکاهد.

به عقیده این محققان پایش وضعیت اکسیژن محلول در دریای عمان و تغییرات فصلی و بلندمدت آن و تاثیر متقابل غلظت اکسیژن محلول بر موجودات زنده و رژیم بیوژئوشیمیایی ستون آب در این منطقه جزء اهداف برنامه پایش پژوهشگاه اقیانوس شناسی بوده و در مراحل آینده برنامه پایش با جزئیات بیشتری مورد مطالعه قرار خواهد گرفت.

بایدمانع ورود مواد آلاینده به مناطق دریایی شد

رییس مرکز اقیانوس شناسی خلیج فارس گفت: با توجه به مشکلی که برای دریای عمان بوجود آمده باید مانع ورود منابع آلاینده ای که آلایندگی آن‌ها وارد محیطهای دریایی و به خصوص مناطق مرده می‌شود را کنترل کرد.

صمد حمزه ئی درگفت وگو با ایرنا افزود: بسیاری از آلاینده‌ها نیز باعث کاهش اکسیژن محلول در آب می‌شوند و به بزرگتر شدن این منطقه مرده دریایی کمک می کنند.

وی ادامه داد: این منطقه مرده دریایی به دلایل مختلفی بوجود آمده است که یکی از آنها گرمایش جهانی  است که منجر به کاهش میزان اکسیژن آب در دریای عمان شده است.

وی یاد آور شد: افزایش گازهای دی اکسید کربن و متان در جو باعث شده دمای آب دریاها و اقیانوسها افزایش یابد و آب اقیانوسها به سمت اسیدی تر پیش برود و لذا گستردگی منطقه مرده دریای عمان به صورت فصلی تغییر می کند و به طور کلی این ناحیه درحال بزرگتر شدن است.

رییس مرکز اقیانوس شناسی خلیج فارس گفت: یکی دیگر از علل ایجاد این منطقه مرده، شکوفایی جلبکی یا پلانکتونی است که در برخی فصول شکل می‌گیرد و از طریق مصرف اکسیژن آب در لایه های بالایی موجب کاهش اکسیژن در لایه های پایینی می‌شود، همچنین لایه بندی شدید آب دریا در این منطقه اجازه نمی دهد اختلاط آب لایه سطحی که اکسیژن بیشتری دارد با آب لایه های عمقی که دارای اکسیژن کمتری دارد انجام شود.

حمزه ئی در خصوص راهکارهای کاهش میزان مناطق مرده دریایی اظهار داشت: برای کاهش گرمایش جهانی که باید میزان دی اکسید کربن و متان موجود در جو را کنترل کرد و امروز در بخشی از سواحل خلیج فارس به دلیل اقدام های نامتوازن توسعه‌ای، باعث ورود آلودگی به سواحل  شده و دمای آب در مناطق ساحلی افزایش یافته و اکوسیستم این مناطق را متأثر کرده است.

بخش عمده‌ی مناطق مرده خلیج فارس ساحلی‌اند مثلا در غرب شهر بندرعباس شرایط برای ایجاد یک منطقه مرده ساحلی وجود دارد، حتی در ساحل خود این شهر هم مناطق مرده در حال شکل گیری هستند که فعلا این مناطق محدود هستند اما با تشدید ورود آلاینده ها این مناطق بزرگتر می شوند.

وی افزود: عمده ترین علت ایجاد این مناطق، آلاینده‌ها به خصوص فاضلاب ها و روان آبهای آلوده و پدیده‌های مشابه در سواحل هستند که موجب مرگ و میر آبزیان و موجودات ساحلی می شوند.

وی بیان داشت: با مطالعه، پایش و کنترل آلاینده‌ها و همینطور کنترل بسیاری از پدیده‌های مضر دیگر می‌توان نسبت به کاهش آسیبهای محیطهای دریایی اقدام کرد  وهمچنین خلیج فارس منطقه ای  نیمه بسته بوده و به همین دلیل آلاینده‌ها می توانند به مدت طولانی در آن باقی بمانند.

وی تصریح کرد: به این منطقه چیزی حدود ۵۰ برابر ظرفیت طبیعی خود آلایندگی وارد می شود، آلایندگیهایی مانند افزایش بیش از حد شوری آب، افزایش فلزات سنگین، افزایش پلاستیک‌ها و ریز پلاستیک‌ها ‌مشکلاتی را در این منطقه به وجود آورده است.

وی اظهار داشت: آب‌شیرین کن‌ها می توانند به صورت محلی تا ۲۰ درصد شوری آب را افزایش دهند و موجب افزایش دمای آب تا ۸درجه برای مناطق اطراف خود می‌شوند، از این رو باید آب شیرین کن ها در مناطقی احداث گردند که بتوانند به راحتی با آبهای عمیق و آزاد دسترسی داشته باشند.

وی یادآور شد: در غرب بندرعباس منطقه بندر خمیر جنگل‌های حرا قرار دارد که افزایش شوری و دمای آب و وجود آلاینده‌ها به آنها لطمه می‌زند، ورود آلاینده‌هایی مانند جیوه و فلزات سنگین دیگر که از پساب صنایع وارد دریاها می شود اکوسیستم حساس این مناطقه را با مخاطره روبه‌رو کرده است .

وی در پاسخ به سوال ایرنا درخصوص پایش و رصد میزان آلاینده‌های صنعتی به دریاها هم گفت: بیشتر پایشها در این حوزه  را محیط زیست انجام می دهد، اما استانداردهای تدوین شده برای اقیانوس‌ها و دریاهای باز استانداردهای حداقلی است و استانداردهای خلیج فارس به خصوص در مناطق بسته ای مانند تنگه خوران باید ارتقا داده شود تا شاهد اثرات نامطلوب کمتری بر روی زیست بوم حساس این منطقه باشیم.

وی اشاره کرد: در غرب بندرعباس تنگه خوران قرار دارد که یک آبراه باریک است که اگر ورودی آلاینده‌ها به آن به خوبی مدیریت نشود این منطقه هم در آینده مشکل ساز خواهد شد.

وی اضافه کرد: برای توسعه زیر ساختهای دریایی کشوردر سواحل دریای عمان می‌توان از استانداردهای دریاهای باز استفاده کرد و بسیاری از صنایع را آنجا مکان یابی و مستقر کرد اما قبل از هر اقدامی باید توان اکولوژیکی و قابلیت خودپالایی هر منطقه را بررسی کرد.

حمزه ئی اظهار داشت: در زمینه استفاده از دریاها و مواهب فراوان آن باید توسعه پایدار مد نظر باشد و بررسی شود آیا ایجاد صنایعی که عمدتا آلایندگی دارند به نفع منطقه است و آیا جانمایی‌ صنایع درست انجام شده است، مکان یابی درست صنایع ساحلی و فراساحلی می‌تواند اثرهای مضر این صنایع را کم کند.

همه مخاطرات دریاها و اقیانوس‌ها در خلیج فارس و دریای عمان وجود دارد

رییس مرکز اقیانوس شناسی خلیج فارس گفت: همه مخاطرهای دریاها و اقیانوس ها مانند اسیدی شدن دریاها و اقیانوس ها با جذب دی اکسید کربن، مرگ مرجان ها و تخریب آن‌ها توسط فعالیت‌های انسانی، آلودگی فلزات سنگین، ورود پساب‌ها و آلاینده‌های صنعتی، شهری و کشاورزی به دریاها، آلودگی‌های پلاستیکی، آلودگی‌های نقتی، ورود پساب آبشیرین کن‌ها و درپی آن افزایش موضعی میزان نمک آب دریا در دریای عمان و خلیج فارس وجود دارد.

صمد حمزه ئی در گفت وگوبا ایرنا افزود: مشکل‌هایی که براثر این مخاطره‌ها برای این ۲ دریا و به‌خصوص خلیج فارس وجود دارد بیشتر از سایر مناطق دارای اهمیت است.

وی ادامه داد: باید توجه داشت خلیچ فارس دریای نیمه بسته‌ای بوده که آب ورودی به آن از طریق تنگه هرمز پس از پنج سال از همین تنگه خارج می‌شود.

رئیس مرکز اقیانوس شناسی خلیج فارس ابراز داشت: نفت خیز بودن خلیج فارس و عبور و مرور نفت‌کش‌ها از مسیر این ۲ دریا در افزایش میزان آلاینده‌های آن‌ها به‌خصوص دریای عمان نقش موثری دارد.

‌به گفته وی، خلیج فارس ۵۰ برابر بیش از ظرفیت طبیعی خود آلوده شده که می‌توان از آلودگی‌هایی مانند ورود فاضلاب به آن، ورود پلاستیک و عبور و آلایندگی ناشی از تردد کشتی‌ها را به عنوان برخی از مقصران این وضعیت نامناسب معرفی کرد.

رییس مرکز اقیانوس شناسی خلیج فارس اشاره کرد: بخش عمده‌ای از آبشیرین کن‌های دنیا در خلیج فارس احداث شده‌اند که پساب آن‌ها می‌تواند به صورت نقطه‌ای بر شوری دریا تأثیر گذاره بوده و موجب افزایش دمای آب شود.

وی خاطر نشان ساخت: اکنون بین ۲۳۰ تا ۲۴۰ دستگاه آبشیرین کن در خلیج فارس نصب و در حال استفاده هستند که روند افزایشی تعداد آن‌ها ادامه دارد و کشور ما نیز به صورت پرشتاب درحال حرکت به این سمت است.

حمزه ئی تأکید کرد: مسوولان باید در جانمایی آب شیرین‌کن‌ها دقت داشته و با در نظر گرفتن همه جوانب این امر را پیش ببرند.

مناطق مرده دریایی در آب های جنوبی کشور در حال افزایش است

رییس مرکز اقیانوس شناسی خلیج فارس پس از این مقدمه به موضوع مناطق مرده ساحلی و دریایی پرداخت و گفت:‌ اکنون شاهد افزایش مناطق مرده اقیانوسی هستیم که به صورت موضعی در بسیاری از مناطق خلیج فارس و به‌خصوص در دریای عمان وجود دارد.

بنا به اظهار حمزه ئی، مردگی آب دریا این مناطق در حال گسترش بوده که در آینده می‌تواند مشکل‌های این دریا را افزایش دهد.

وسعت حجم مرده دریایی دریای عمان از وسعت کشور اسکاتلند بیشتر است

رییس مرکز اقیانوس شناسی خلیج فارس گفت: مناطق مرده دریایی در سواحل خلیج فارس و آبهای عمیق دریای عمان بر اثر گرمایش جهانی و ورود مواد آلاینده به دریا درحال افزایش است.

حمزه ئی در ادامه بیان دغدغه‌هایش گفت: این نتایج براساس پژوهش دوره‌ای کشتی تحقیقاتی کاوشگر خلیج فارس بدست آمده و دریای عمان بزرگ‌ترین منطقه مرده دریایی را دارد و دریای عرب در رتبه دوم از این نظر است، کاهش شدید اکسیژن در اعماق زیر ۵۰ متری در دریای عمان شرایط حیات در اعماق این دریا را برای موجودات دریایی به شدت کاهش داده و نا مناسب ساخته است.

وی یادآور شد: این کاهش اکسیژن محلول در آب به دلایلی مانند تغییرهای آب و هوایی و بخش دیگری به علت شکوفایی جلبکی رخ داده است.

رییس مرکز اقیانوس شناسی خلیج فارس اظهار داشت: در نهایت می توان گفت انسان با تاثیری که در افزایش دما داشته در این خصوص تاثیر داشته است.

حمزه ئی خاطر نشان کرد: جلبک‌ها در این شکوفایی بخش زیادی از اکسیژن آب را مصرف می‌کنند که باعث می‌شود موجودات اعماق دریا دچار کمبود اکسیژن شده و امکان زندگی برای آن‌ها به شدت کاهش یافته و یا غیر ممکن شود.

رییس مرکز اقیانوس شناسی خلیج فارس گفت: براساس بررسی‌های انجام شده بزرگترین منطقه مرده دریایی و اقیانوسی در دریای عمان قرار دارد که وسعت آن از کشور اسکاتلند هم بیشتر است.

حمزه ئی که این سخنان را به مناسبت هشتم ژوئن روز جهانی دریاها و اقیانوس‌ها به ایرنا اظهار می‌داشت، یادآور شد: از عمق ۴۰ تا۵۰ متر به پایین در دریای عمان مناطقی وجود دارد که موجودات زنده قادر به زندگی در آن‌ها نیستند.

حمزه ئی بیان داشت: اما در مناطق ساحلی خلیج فارس به دلیل آلودگی‌ها میزان اکسیژن آب کاهش یافته که موجب می‌شود موجودات دریایی نتوانند به حیات خود ادامه دهند.

وی اشاره کرد: این مناطق به صورت لکه‌ها بروز یافته و درحال ازدیاد هستند که دلایل مختلف مانند آلودگی‌های نفتی و فاضلاب شهری و صنعتی، آب‌شیرین کن‌ها و خنک‌کننده‌های نیروگاه‌ها و غیره در این زمینه تاثیر دارد.

رییس مرکز اقیانوس شناسی خلیج فارس گریزی به شرایط ساحل مرکز سیاسی استان هرمزگان زد و گفت: ساحل بندرعباس به علت همین آلودگی‌ها دچار چند منطقه مرده شده که موجودات ساحلی نمی‌توانند به راحتی در آن‌ها زندگی کنند.

بارگذاری صنایع و مزارع پرورش میگو بیش از توان اکولوژیکی انجام شده است

حمزه ئی در پاسخ به سوال ایرنا درباره تاثیر صنایع و مزارع پرورش میگو در ایجاد مناطق مرده ساحلی و دریایی گفت: اگر بخواهیم در مورد سهم و میزان هر کدام از بخش‌های صنعت و مزارع پرورش میگو در ایجاد مناطق مرده سخنی بیان کنیم به پایش دقیق نیاز داریم، البته برآوردهایی انجام شده است.

وی خاطر نشان کرد: قبل از احداث صنایع و ایجاد مزارع پرورش میگو بایستی توان اکولوژیکی هر منطقه به دقت بررسی و مشخص شود که برآوردهای این مرکز نشان می‌دهد اکنون بارگزاری‌های انجام شده در برخی مناطق بیش از توان اکولوژیکی دریا و ساحل بوده است که آثار آن در آینده مشخص می‌شود.

رییس مرکز اقیانوس شناسی خلیج فارس ابراز داشت: تجمع صنایع در یک منطقه آن منطقه را به صورت لکه‌های آلودگی دچار خطر می‌کند که در غرب بندرعباس این مشکل بروز کرده است.

وی تصریح کرد: امیدواریم توسعه مزارع پرورش میگو در شرق شهر بندرعباس و استان هرمزگان به این مشکل نینجامد.

کمبود اکسیژن در عمق ۵۰متری دریای عمان

رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی هم در خصوص شرایط دریای عمان گفت: شرایط نامطلوبی از نظر میزان اکسیژن محلول در آب دریای عمان وجود دارد و بطور کلی ستون آب در این دریا از دهانه تنگه هرمز تا آب‌های عمیق روبروی چابهار در اعماق بیش از ۵۰ متر با کمبود شدید اکسیژن روبه‌رو است.

بهروز ابطحی ادامه داد: در سال‌های اخیر عضو سومین گشت دریایی «کاوشگر خلیج فارس» در محدوده دریای عمان، تنگه هرمز و خلیج فارس فعالیت داشته است،اگر غلظت اکسیژن محلول در آب به مقادیر کمتر از ۲ میلی گرم بر لیتر (حدود ۶۰ میکرومول بر کیلوگرم) کاهش یابد شرایط فقر اکسیژن به وجود می‌آید.

رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی بیان داشت: این پدیده به طورطبیعی در اعماق ۲۰۰ تا ۱۰۰۰ متری برخی مناطق اقیانوسی و نیز محیط‌های ساحلی آلوده به فاضلاب و کودهای کشاورزی و در اثر تجزیه باکتریایی مواد آلی و بقایای اجساد موجودات زنده و مصرف اکسیژن ایجاد می‌شود.

ابطحی اشاره کرد: گرم شدن کره زمین (کاهش حلالیت اکسیژن در آب و تقویت لایه بندی در اقیانوس‌ها و دریاها)، افزایش ورود فاضلاب‌ها و کودهای شیمیایی حاوی فسفر و نیتروژن معدنی برخی از عوامل اصلی تشدید کننده پدیده کاهش اکسیژن در محیط‌های دریایی هستند.

وی افزود: این عوامل باعث شده حجم و مساحت قابل توجهی از محیط‌های دریایی جهان به مناطق مرده (dead zone) تبدیل شوند، پژوهش‌ها نشان می‌دهد وسعت و تعداد مناطق مرده دریایی با شرایط زیست محیطی فعلی حاکم بر کره زمین در حال افزایش بوده و اقیانوس‌ها درحال از دست دادن امکان تنفس خود هستند که از دهه ۱۹۶۰ تا کنون ۴.۵ میلیون کیلومتر مربع بر مساحت مناطق مرده در دریاها و اقیانوس ها اضافه شده است.

زیستگاه آبزیان به لایه نازکی از سطح آب محدود شده است

رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی پیش بینی کرد: بر اساس نتایج این گشت دریایی برای بسیاری از موجودات زنده (بویژه ماهیان) در دریای عمان، زندگی، محدود به لایه بسیار نازکی از سطح آب (ضخامت چند ۱۰ متر) شده است.

ابطحی یادآور شد: از آنجاییکه احتمال به سطح رسیدن و انتشار آب‌های کم اکسیژن در سراسر سواحل دریای عمان تحت تاثیر جریان‌های عمودی و افقی که از ویژگی‌های منطقه مذکور است وجود دارد، استقرار چنین توده عظیمی از آب‌های کم اکسیژن و بسیار نزدیک به سطح در دریای عمان می‌تواند به عنوان یک عامل تهدید کننده برای منابع زیستی این منطقه به شمار آید.

وی تصریح کرد: براساس نتایج اندازه گیری های میدانی در بیشتر نواحی خلیج فارس و تنگه هرمز، حتی در فصول گرم سال که شدید ترین شرایط لایه‌بندی در ستون آب برقرار است، غلظت اکسیژن محلول وارد محدوده هایپوکسیا (کم‌اکسیژنی) نشده است.

وی افزود: تهویه مناسب آب‌های عمق توسط جریان پایین رونده آب‌های شور و چگال و اکسیژن دار بخش‌های کم عمق جنوب خلیج فارس را می‌توان از دلایل این امر دانست.

رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی تأکید کرد: با این حال، نتایج نشان می‌دهد در آب‌های نزدیک به بستر در نقاط محدودی از خلیج فارس و تنگه هرمز احتمال بروز شرایط فقر اکسیژن در برخی از فصول سال وجود دارد.

شرایط فقر اکسیژن در عمق ۴۰متری بستر دریای عمان حاکم است

عضو هیات علمی پژوهشگاه و مدیر سومین گشت دریایی «کاوشگر خلیج فارس» در تشریح جزئیات این گشت اظهار داشت: محققان پژوهشگاه با استفاده از تجهیزات نمونه برداری، نمونه های آب را از اعماق دریای عمان به روی شناور منتقل کرده و مورد بررسی قرار دادند.

ابوالفضل صالح افزود: نتایج سنجش اکسیژن این نمونه برداری‌ها نشان می‌دهد در سراسر دریای عمان در اعماق بیش از ۴۰ متر تا بستر دریا (در عمق ۱۰۰۰ متر) در زمان انجام این مطالعه شرایط فقر اکسیژن حاکم بوده است.

وی تصریح کرد: اگرچه آب شور و نسبتا گرم و اکسیژن دار خلیج فارس که از طریق تنگه هرمز وارد دریای عمان می‌شود در اعماق حدود ۲۰۰ تا ۴۰۰ متر باعث افزایش اندک غلظت اکسیژن در این لایه از دریا می‌شود، اما همچنان شرایط فقر اکسیژن در این لایه حاکم است.

مسوول اجرای برنامه علمی «کاوشگر خلیج فارس» معتقد است، مصرف اکسیژن (بدون جایگزین شدن) همراه با تولید دی اکسید کربن در ستون آب باعث افزایش قابل توجه اسیدیته آب می‌شود، به طوری که در اعماق حدود ۱۰۰۰ متر دریای عمان، pH آب حدود ۰.۷ اسیدی تر از آب های سطحی به ثبت رسید.

به گفته وی، افزایش اسیدیته آب نیز یکی از عوامل محدود کننده زیست در محیط‌های دریایی بویژه برای موجوداتی است که دارای اسکلت یا پوسته کربنات کلسیمی هستند، کاهش شدید غلظت اکسیژن همچنین شرایط مناسبی را برای تولید گازهای بسیار سمی مانند دی هیدورژن سولفید و گازگلخانه‌ای نیتروس اکسید در محیط های دریایی فراهم می‌آورد.

صالح ضمن اشاره به پژوهش‌های اقیانوس شناسی پیشین خاطرنشان کرد: بر اساس مطالعات اقیانوس شناسی، دریای عمان و شمال دریای عرب (که در جنوب دریای عمان واقع شده است) به طور طبیعی در بردارنده توده عظیمی از آب‌های کم اکسیژن و یا بدون اکسیژن هستند.

وی یاد آور شد: در سال ۲۰۱۷ میلادی، یک تیم تحقیقاتی از دانشگاه آنگلیای شرقی در انگلستان با همکاری دانشگاه سلطان قابوس عمان با استفاده از ربات‌های سی‌گلایدر (seaglider) به پژوهش در دریای عرب و دریای عمان تا عمق ۱۰۰۰متری پرداختند و نتایج تحقیقات آنها نشان داد که این منطقه وسیع‌ترین و ضخیم‌ترین منطقه دریایی مرده بر روی زمین محسوب می‌شود.

دکتر باستین کویست رهبر این تیم تحقیقاتی از این منطقه به عنوان یک منطقه مرده وسیع و روبه گسترش یاد می‌کند که بطور عمده از موجودات زنده عاری شده است.