زنان و بحران کرونا (۱)

در این نشست که جمعی از استادان ۲ کشور ایران و افغانستان سخنرانی داشتند، موضوعات مختلف و موثر در حوزه زنان با توجه به شرایط ویژه کرونا در جامعه مورد بررسی قرار گرفت. خشونت علیه زنان و کودکان، فعالیت خانگی و آسیب پذیری روانشناختی جامعه مهاجر به ویژه زنان و کودکان در شرایط کرونا از جمله مواردی بود که در این زمینه مطرح شد.  

خشونت علیه زنان به دلیل قطع ارتباط با اجتماع

کرونا و خشونت علیه زنان موضوع مورد مطالعه «حمیرا قادری» استاد دانشگاه، نویسنده و فعال حقوق زنان در افغانستان بود. وی با بررسی موقعیت زنان در افغانستان و با ارائه تاریخچه کوتاهی از خشونت در افغانستان و خشونت علیه زنان و دادن تصویری از نقش زنان در دوران طالبان، به موقعیت کنونی زنان در بحران کرونا پرداخت.

به گفته قادری، قرنطینه بر زنان افغانستان تاثیر چندانی نداشته، به این دلیل که زنان در این سرزمین سال‌هاست که خانه‌نشین هستند. اما شرایط اقتصادی، اثر نامطلوب بر روی خانواده‌ها داشته است. پایه‌های سست سیاسی باعث ضعف در اقتصاد افغانستان شده که این موضوع در شرایط بحران کرونا تشدید شده است. این استاد دانشگاه تاثیر کرونا بر زنان افغانستان را از دو جهت بررسی کرد که یکی از آن‌ها از نظر اجتماعی و تاثیر بر خانواده و دیگری از نظر سیاسی است.

از نظر اجتماعی خشونت در خانواده‌ها پس از کرونا فراگیر شده است. اگرچه در ماه‌های اول هیچ خشونتی ثبت نشده اما این به دلیل نبود خشونت نیست، بلکه به این دلیل است که در قرنطینه رابطه زنان با اجتماع قطع شده و هیچ مرجعی نیز برای رسیدگی و ثبت خشونت ها در افغانستان وجود ندارد. از نظر سیاسی کرونا بر موقعیت زنان تاثیر منفی گذاشته است طوری که باعث شده زنان به حاشیه رانده شوند و در «شورای صلح» حضوری کمرنگ داشته باشند.

«رز فضلی» عضو هیات علمی پژوهشکده فرهنگ‌­پژوهی دانشگاه علامه طباطبایی سخنران بعدی در این زمینه بود. از دیدگاه وی بازگشت به صورت‌های نخستین قدرت و وضعیت زنان از مشخصه‌های دوران کروناست. فضلی با اشاره به گزارشی از سازمان ملل و سازمان بهداشت جهانی به دو مورد خشونت در برابر زنان و کودکان پرداخت. یکی خشونت «جنسی» و دیگری خشونت‌های مبتنی بر «جنسیت» GBV است. افزایش خشونت در همه کشورها گزارش شده که این خشونت با شیوع کرونا و قرنطینه ارتباط معناداری دارد. مشابه آن در زمان شیوع «ابولا» در غرب آفریقا هم تجربه شده و این نشان می‌دهد وضعیت مشابه، تبعات مشابه به همراه داشته است.

فضلی در بخشی از سخنان خود سه مضمون «قدرت»، «شفافیت» و «خشونت» را با هم مرتبط دانسته و سه تصویر از قدرت را ارائه داد. تصویر نخست توسط «هانریش پوپتز» بیان شده که خشونت را در دسته قدرت قرار می‌دهد و آن را یکی از چهار شکل اساسی «مردم‌شناسانه» قدرت می­ داند. این تصویر به تعریف کلاسیک قدرت که به معنای اعمال زور علیرغم میل دیگری است، شباهت دارد. تصویر دوم «مضامینی» است که «میشل فوکو» درباره قدرت بیان کرده است. از دید وی قدرت به سه نوع قدرت «انضباطی»، قدرت «مشرف بر حیات» و قدرت «حاکمیت بنیاد» تقسیم می‌شود. قدرت انضباطی قدرت «توانمندساز» و محدود کننده است. قدرت مشرف بر حیات اشاره به نوعی «تکنولوژی» قدرت برای مدیریت حیات در گروه‌های بزرگ انسانی دارد و معتقد است این شکل از فهم قدرت، آدمیان را نیروهایی شکل‌پذیر و قابل بهینه شدن می‌داند که در گذشته این مسوولیت بر عهده کلیسا بوده و در حال حاضر دولت‌ها عهده‌دار آن هستند. قدرت حاکمیت بنیان، مسوولیت را به حاکمان می­‌دهد و آن‌ها «رستگاری» مردم را بر عهده می‌گیرند و در مقابل سلامتی، رفاه و امنیت آن‌ها مسوول می­ باشند. نهادهای همکار مانند «پلیس» سازمان‌های بشردوستانه و نهادهای پزشکی ذیل این‌گونه فهم از قدرت دسته‌بندی می‌شوند. تصویر سوم نیز درباره مساله «شفافیت» است. طبق گزارش سازمان «شفافیت بین‌المللی»، انسان اغلب در زمان بحران و تحت نظارت، «ضعیف» رشد می‌کند.

وی با طرح این پرسش که «چطور فراگیری کرونا و قرنطینه شدن باعث افزایش خشونت شده است؟» توضیح داد که به طور خلاصه می‌توان گفت صورت‌هایی از قدرت که «فوکو» ارائه می‌دهد، مبتنی بر شبکه ارتباطی و شبکه نهادی است. حذف مساله ارتباط، کنترل و شفافیت باعث شده است که به شکلی از قدرت بازگردیم که با خشونت همسو شده است. در واقع حذف شفافیت به علت قرنطینه و کنترل کرونا باعث شده است که این ۲ فیلتر کنترل و شفافیت در جاهایی کمرنگ شده و یا از دست بروند.

فضلی در پایان ادامه داد که ما باید به سوی ویژگی پیشامدرن عدم کنترل نهاد قدرت برگردیم و باید توجه داشته باشیم که نهادهای مدرن قدرت، در کاهش خشونت چندان قدرتمند نیستند. وقتی شفافیت از آن‌ها گرفته شود، این نهادها هم به شکل غیر درونی به سوی خشونت متمایل می ­شوند.

کرونا و آسیب‌پذیری جامعه مهاجر

«مریم خاوری» مشاور مرکز سلامت روان مهاجر و عضو کانون نخبگان افغانستان، سومین سخنران این نشست بود. «آسیب‌پذیری روانشناختی جامعه مهاجر به ویژه زنان و کودکان در شرایط کرونا»، موضوع سخنرانی وی بود. «خاوری» در ابتدا به بررسی تاثیرات جهان شمول کرونا پرداخته و به عواملی چون اضطراب، افسردگی، استرس، خستگی و غیره اشاره داشته و با بیان این‌که آسیب‌پذیری جامعه مهاجر(زنان) در برابر ویروس بیشتر است، عواملی که باعث این آسیب‌پذیری می‌­شود مانند مشاغل سخت و کم درآمد، فشار اقتصادی، خشونت خانواده‌ها، خانواده‌های پرجمعیت، مساله تحصیل فرزندان و غیره را از عوامل آسیب‌پذیری جامعه مهاجر دانست.

 وی در ادامه به توانمندی‌های مهاجرین در شرایط بحران در حوزه تولید ماسک و لباس محافظ، فعالیت‌های خیرخواهانه و حضور متخصصان در بیمارستان‌ها اشاره کرد و گفت: اگر مهاجرین در دوران قرنطینه در مسیر کارهای ارزشمند فعالیت کنند، آسیب‌های کمتری را تجربه می­‌کنند.

خاوری همچنین گزارشی از فعالیت‌های «کانون نخبگان» را که خدماتی برای جامعه مهاجر ارایه داده است، بازگو کرد.