۱۰۹ روز؛ این عددی است که بازتاب دهنده تعطیلی فعالیت‌های نمایشی از سوم اسفندماه ۱۳۹۸ تا ۲۱ خردادماه ۱۳۹۹ به سبب شیوع ویروس کرونا در کشورمان است. عددی که شاید اگر در ابتدای اسفند ماه ۹۸ کسی از آن صحبت می‌کرد کمتر در نگاه منطقی قابلیت هضم و پذیرش داشت.
روزهایی که باورپذیر نبود
زمانی که از سوم اسفند ماه به سبب دستورالعمل وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و تبعیت آن از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شاهد تعطیلی فعالیت‌های فرهنگی و هنری در راستای قطع زنجیره شیوع ویروس کرونا و شکست دادن این ویروس در کشور بودیم؛ اگر به هر یک از فعالان عرصه تئاتر گفته می‌شد کمتر کسی این بازه زمانی را برای تعطیلی فعالیت‌های‌شان می‌پذیرفت. به‌ویژه آنکه در طی سه هفته ابتدایی از سوم تا دهم؛ دهم تا هفدهم؛ هفدهم تا بیست و چهارم که شاهد صدور اطلاعیه تعطیلی فعالیت‌ها و تمدید یک هفته‌ای آن بودیم همه گمان‌شان بر آن بود که با آغاز تعطیلات نوروزی بار دیگر شاهد فعالیت هنرمندان تئاتر خواهیم بود.
چرا که قرار بود تا نوروز ۹۹ برای هنرمندان تئاتر، نوروزی متفاوت باشد و این بار برخلاف سالیان گذشته که عموماً شاهد تعطیلی فعالیت‌های سالن‌های نمایشی تا تعطیلات سیزدهم فروردین بودیم، بنا بود تا هنرمندان تئاتر از پنجم فروردین ماه و دو روز مانده به روز ملی هنرهای نمایشی - هفتم فروردین‌ماه - فعالیت خود را با رویکرد و نگاهی متفاوت آغاز کنند. مدیران، مسئولان و دست‌اندرکاران عرصه تئاتر نیز برای روز ملی هنرهای نمایشی برنامه های مختلفی داشتند
ضربه سخت به معیشت و اقتصاد هنرمندان نمایش
در آن سوی دیگر، یکی از اصلی‌ترین فعالیت‌های عرصه تئاتر که به اقتصاد و معیشت هنرمندان به‌ویژه هنرمندان عرصه تئاتر خیابانی که فصل مهمی از اجراهای خود را در قالب روزهای پایانی اسفند و تعطیلات نوروزی در کنار اجراهای عمومی در محیط‌های مشخص شده‌ای چون محوطه بیرونی تئاترشهر، میادین بزرگ شهر تهران و همچنین نقاط مشخص‌شده در سراسر کشور پشت سر می‌گذاشتند؛ طی قراردادهای مختلفی با شهرداری‌ها و دیگر سازمان‌ها و نهادها در قالب نوروزگاه‌ها تلاش می‌کردند تا در کنار بازتاب فصل مهمی از آیین‌های نمایشی مربوط به نوروز و ریشه‌دار در فرهنگ غنی ایرانیان، سهم بالایی از مساله معیشت و اقتصاد زندگی خود و خانواده‌شان را در قالب تولید آثار نمایشی برای ماه‌های پیش رو تامین کنند.
روزهایی که تئاتر تعطیل نبود و بود
اما این بار دست تقدیر و قضای سرنوشت رویکرد و نگاه متفاوتی را برای جامعه ایران همسو با دیگر کشورهای جهان درگیر با این ویروس تقدیر کرده بود! که مهم‌ترین و بزرگ‌ترین ضربه آن در کنار مساله اقتصادی به محاق رفتن فعالیت‌های فرهنگی و هنری آن هم در اوج فصل تولید و اجرای آثار نمایشی یعنی روزهای پایانی اسفندماه و تعطیلات نوروزی بود.
اگر از کنار حاشیه‌های اتفاق افتاده در بدنه تئاتر مانند استعفای شهرام کرمی مدیرکل اداره هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در روزهای پایانی اسفند ماه و سپردن سکان‌داری این اداره کل به دستان قادر آشنا مدیرکل فعلی در بیست و هفتم اسفند ماه بگذریم که ثمره آن انتقادها و اعتراض‌های هنرمندان تئاتر بود؛ اما شاید ویروس کرونا با تمام تبعات آن در به تعطیلی کشاندن فعالیت‌های هنرمندان تئاتر در کنار دیگر شاخه‌های فرهنگی و هنری، باعث شد هنرمندان این عرصه با راه‌اندازی پویش‌های مختلف مانند #تئاتر-تعطیل-نیست این بار سالن‌های نمایشی را به فصلی دیگر برای کار و تولید بدل کنند.
از تبدیل شدن برخی از سالن‌ها و مکان‌های نمایشی مانند تالار سرو، تماشاخانه حافظ اسوه و یا کارگاه تولید عروسک هنرمندان تئاتر عروسکی به محلی برای ساخت ماسک جهت ارائه به خانواده‌های کم‌بضاعت و گروه پزشکان و پرستاران که در خط مقدم مبارزه با این ویروس قرار داشتند، می توان سخن گفت. آن هم در روزهایی که شاهد افزایش قیمت چند برابری اقلام بهداشتی بودیم.
اما روح سرکش و پر جنب‌وجوش هنرمندان تئاتر به این نیز راضی نشد و این‌بار بستر فضای مجازی را برای اجرای آثار نمایشی انتخاب کردند و پای سازمان‌ها و نهادهایی چون شهرداری، اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و حوزه هنری به این بستر باز شد. اتفاقی که در تعطیلات نوروزی و روزهای نیمه دوم فروردین‌ماه باز هم مرهمی شاید کوچک بر زخم بزرگ به محاق رفتن تعطیلی فعالیت های نمایشی شد.
اما تردیدی در این مساله وجود ندارد که آنچه که به تئاتر معنا و هویتی حقیقی عینی و ملموس می دهد در گرو اجرای زنده و در مواجهه مستقیم با مخاطب است که از آن به تعبیر اجرای نفس به نفس یاد می شود.
و بالاخره آمد روزی که باید...
در نهایت از ابتدای خردادماه ۱۳۹۹ و بعد از پیگیری‌ها و جلسات متعدد اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با ستاد ملی مبارزه با کرونا و تعامل مستقیم با وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی آرام آرام با کاهش شیب ابتلا و تلفات ناشی از ویروس کرونا در کشور و به تبع آن در پایتخت، چراغ سبز آغاز فعالیت‌های فرهنگی و هنری با محوریت فعالان عرصه تئاتر در کنار رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و اصل فاصله‌گذاری هوشمند و اجتماعی از سوی نهادهای بالادستی صادر شد.
این‌جا بود که بار دیگر مسئولان و دست‌اندرکاران عرصه تئاتر به‌ویژه عرصه هنرهای نمایشی میدانی، محیطی و خیابانی در تعامل مستقیم با دست‌اندرکاران وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و ستاد ملی کرونا تلاش کردند تا گام نخست در مسیر احیاء فعالیت‌های نمایشی زنده و در مواجهه مستقیم با مخاطب را رقم زنند.
درنهایت بعد از جلسات مختلف و متعدد کارشناسان و شوراهای هماهنگی؛ آسیب‌شناسی و برنامه‌ریزی برای دستیابی به بهترین شیوه تولید و ارائه آثار؛ درنهایت مقرر شد تا در تهران به‌عنوان پایتخت و تعدادی از استان‌های مشخص‌شده که از آن‌ها به‌عنوان استان‌های سفید یاد می‌شود با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و تاکید بر اصل فاصله‌گذاری و تعامل همراه مخاطبان با هنرمندان عرصه نمایش خیابانی، این‌بار با محوریت مساله کرونا و تمامی اتفاقات و حوادث همراه با آن دست به تولید آثار نمایشی بزنند و ۲۱ خردادماه ۱۳۹۹ فصل ۱۰ روزه و آزمایشی اجراهای نمایش خیابانی در تهران، پنج استان و شهرستان دیگر کشور آغاز شد.
به همین سبب به محوطه مجموعه تئاترشهر به‌عنوان محیط میزبان اجرای آثار نمایش میدانی و خیابانی در پایتخت سری زدیم تا از نزدیک نه‌تنها روح تشنه و علاقه‌مند به دیدن تئاتر را بعد از نزدیک به ۱۱۰ روز تعطیلی فعالیت‌ها پاسخی درخور دهیم که شیوه اجرا و نحوه برگزاری نمایش‌ها با توجه به رویکرد متفاوت و تحت ارائه شیوه‌نامه‌های بهداشتی و رعایت اصل فاصله‌گذاری را رصد کنیم.
آنچه در ادامه از خاطر شما می‌گذرد حاصل حضور در روز ۲۵ خردادماه در محوطه بیرونی مجموعه تئاترشهر و روایتی است که از اجرای آثار نمایشی و نظر برهی از مخاطبان در این نقطه از خاطر شما می‌گذرد.
۹۰ دقیقه اجرا، شوق همراهی در قامت شیوه‌نامه‌های بهداشتی
مطابق آنچه از ابتدا گفته شده بود، مقرر بود تا از ساعت ۱۷ تا ۱۸:۳۰ در محوطه بیرونی مجموعه تئاترشهر، گروه‌های نمایشی تحت شیوه‌نامه مدون، اجراهای خود را به مخاطبان ارائه کنند.
اما باتوجه به گرمای هوای خردادماه پایتخت و شدت آفتاب در کنار اقبال و استقبال غیرقابل تصور که از این آثار به وجود آمد، می‌شد غرولندها و انتقادهای مخاطبان همچنین فعالان و هنرمندان این عرصه را شنید! به همین سبب در بازه زمانی کمتر از سه روز، ساعت اجراها در تعامل با هنرمندان تئاتر و مسئولان و دست‌اندرکاران برگزاری این رویداد در محوطه بیرونی مجموعه تئاترشهر به ۱۸:۳۰ تا ۲۰ تغییر پیدا کرد.
تعامل مثال‌زدنی تمامی بخش‌ها و مسئولان
سکویی تعبیه شده در محوطه بیرونی مجموعه تئاترشهر برای اجراگران قرار داده شده است و طبق گفته‌های پیشین مسئولان در تعامل با شهرداری منطقه در فاصله یک‌ونیم متری از یکدیگر صندلی‌های مشخص بر روی نقاط نشانه‌گذاری شده قرار گرفته تا مخاطبان ضمن رعایت فاصله اجتماعی در فراغ بال روی صندلی نشسته و نظاره‌گر اجرای هنرمندان نمایش خیابانی باشند تا در کنار لذت بردن از همراهی با فعالیت‌های تئاتری و به نوعی جشن گرفتن حیات مجدد تئاتر بعد از ۱۱۰ روز تعطیلی باشیم.
همچنین طبق برنامه‌ریزی‌ها مقرر شده بود تا شاهد کمترین احتمال بروز خطر در حوزه انتقال ویروس کرونا به سبب ازدحام افراد در قالب شیوه متداول آشنا و شناخته‌شده مواجهه مخاطبان با آثار نمایشی خیابانی که عموماً مخاطبان گرداگرد فعالان این عرصه جمع می‌شدند و در فاصله‌ای بسیار نزدیک از یکدیگر در تعامل مستقیم با اثر نمایشی قرار می‌گرفتند، نباشیم.
همکاری مسئولان بخش‌های مختلف از بدنه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تا فعالان و همکاران مجموعه تئاترشهر با مسئولان شهرداری منطقه و همچنین نیروی انتظامی؛ الحق فضایی متفاوت و لبریز از تعامل و همکاری را برای اجرای آثار نمایشی و همچنین رعایت دقیق شیوه‌نامه‌های بهداشتی در مواجهه مخاطبان با آثار نمایشی اجرایی کرده بود.
هرچند دراین‌میان عده‌ای از مردم بازهم برای فرار از آفتاب تیز خردادماه به زیر درختان و محیط‌هایی که کمی دارای سایه است پناه برده و در فاصله نزدیک از یکدیگر قرار گرفته‌اند اما مسئولان شهرداری منطقه در تعامل با مأموران نیروی انتظامی در گفت‌وگویی صمیمی با مخاطبان از آن‌ها درخواست می‌کردند تا ضمن رعایت فاصله اجتماعی یا بر روی صندلی‌ها بنشینند و یا اگر بناست تا زیر سایه قرار گیرند فاصله یک‌ونیم متری را رعایت کنند، که خوشبختانه تمامی موارد از سوی مردم با توجه به همراهی با این ویروس ناخوانده از ابتدای اسفندماه تا امروز و آشنایی‌شان به تمامی ضوابط و قواعد رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی رعایت می‌شد.
از سوی دیگر میزان اقبال و استقبال مردم از آثار به حدی بود که بیش از ۱۵۰ صندلی قرار داده شده بر روی نشانه‌های مشخص نه‌تنها پر بود که شاید چیزی حدود همین تعداد افراد گرداگرد محیط اجرا با رعایت تمامی نکات بهداشتی و فاصله‌گذاری هوشمند و اجتماعی حضور داشتند تا روح تشنه و شیفته خود در مواجهه با آثار هنرمندان تئاتر را بعد از حدود ۱۱۰ روز تعطیلی فعالیت‌های نمایشی پاسخی درخور و شایسته دهند.
عاشق تئاترم و شروع اجراها را به فال نیک می‌گیرم
مرد میان‌سالی که موهای بلند جوگندمی شده‌اش، با برگی از روزنامه سایه‌ای بر روی سر خود انداخته بود، با جدیت با آثار هنرمندان همراهی می‌کرد و گاه به واسطه موقعیت‌های طنز ایجاد شده در قالب اثر نمایشی خنده‌ای بلند و از ته دل سر می‌داد نظرم را جلب کرد.نزد او رفتم و با معرفی خود به گفت‌وگویی کوتاه با او پرداختم.
اسماعیل حسین‌خانی که آخرین روزها و ماه‌های فعالیت خود به‌عنوان کارمند یکی از نهادهای دولتی را بعد از پشت سر گذاشتن ۲۹ سال از فعالیتش در آن نهاد در انتظار بازنشستگی است؛ به‌عنوان یکی از مخاطبان «پروپاقرص تئاتر» طبق گفته خودش؛ در محوطه بیرونی تئاترشهر روی صندلی نشسته و همراه با آثار نمایشی دمی را در فراغ بال سپری می کند.
او جمله‌اش را این‌گونه شروع می‌کند که: هنرمندان تئاتر آن هم در این شرایط حسابی جرات و جسارت دارند نه بهتر بگویم آن‌ها جگر بزرگی دارند. حقیقتاً دلم برای فعالیت هنرمندان تئاتر تنگ شده بود. بخش مهمی از زندگی من که در ساعت‌های کاری بیشتر به مسیر یکنواخت و روتین زندگی بدل شده بود و برای تنوع دادن به آن با هنرمندان نمایش میدانی همراه و دمخور بودم.
وی ادامه می دهد: به‌ویژه آنکه بیشتر علاقه‌مند به حوزه تولید نمایش‌های میدانی و خیابانی هستم تا آنکه خودم را در یک سالن محبوس کنم و به نشستن آثار هنرمندان در آن فضا بپردازم. زنده بودن تئاتر برای من لذت‌بخش است اما آنچه که بیشتر من را مشتاق دیدن آثار تئاتر میدانی می‌کند نقش و حضوری است که مخاطب و تماشاگر می‌تواند در همراهی با آثار هنرمندان داشته باشد! آن‌ها می‌توانند بدون هیچ قاعده‌ای با بازیگران وارد گفت‌وگو و تعامل شوند و به سبب علاقه‌ای که به عرصه تئاتر و هنر دارم این شیوه اجرایی را نسبت به شیوه اجرای آثار هنرمندان در سالن‌های نمایشی بیشتر می‌پسندم.
اسماعیل با نفس بلندی که بیرون می‌دهد یادآور می‌شود: ولی خب با توجه به آنچه که امروز شاهدش هستیم بازهم نمی‌توانم با هنرمندان تئاتر ارتباطی مستقیم برقرار کنم و با آن‌ها وارد دیالوگ شوم تا در فضای داستانی آن‌ها شریک شوم و تنها به‌عنوان یک مخاطب روی صندلی نشستم و با آثار هنرمندان همراه هستم. هرچند شرایط موجود و قوانین را باید پذیرفت و از همه مهم‌تر بیش از سه ماه دور بودن از فعالیت‌های هنری حتی به‌عنوان مخاطب برای من سخت بود و این را به‌عنوان نقطه شروع به فال نیک می‌گیرم.
شانس و پارتی ندارم اما روزی سیمرغ بلورین می‌گیرم
نیما و آرمیتا میناخانی دو نوجوان ۱۳ و ۱۶ ساله که در کنار صندلی مادرشان به‌عنوان مخاطبان آثار نمایشی در محوطه بیرونی مجموعه تئاتر شهر حضور دارند هرچند مادرشان تمایلی به گفت‌وگو ندارد اما با من از عشق و علاقه‌شان به هنر تئاتر می‌گویند و هر بار که می‌گویند می‌خواهند ادامه مسیر تحصیلی و آینده‌شان را به‌عنوان بازیگر انتخاب کنند مادرشان باوجود سکوت، چشم‌غره می‌رود و نفس عمیقی می‌کشد و می‌گوید «امان از دست این بچه‌ها!»
نیما با اشاره به آنکه در روزهایی که مدارس باز بود به‌عنوان یکی از اعضای گروه تئاتر مدرسه مشغول فعالیت بودم و آخرین اجرایم در دهه فجر در قالب اجرای نمایشی با محوریت ورود امام خمینی(ره) به ایران در مدرسه‌شان به نام کوشا بود گفت: می‌دانم که کار بازیگری زحمت دارد و حضور در هنر به خیلی چیزها نیاز دارد. حضور در هنر نیازمند تحصیل و پشت سر گذاشتن دوران دانشگاهی در این شاخه هنری است اما مسئله اصلی اینه که در کنار آموختن علم و دانش این هنر نیازمند شانس و آشنا یا همان پارتی هم هستیم.
آرمیتا حرف او را قطع می‌کند و می‌گوید: من و برادرم می‌دانیم که سهم شانس و آشنا و پارتی در این عرصه بالاست اما می‌خواهیم مانند تعدادی دیگر از هنرمندانی که به واسطه هنر، پشتکار و استعدادشان در این عرصه درخشیدند وارد این حوزه شویم. من به شخصه اطمینان دارم که روزی سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش زن را در سینما از آن خود خواهم کرد.
اینجاست که مادرشان بار دیگر زیر لب غرولند کنان می‌گوید «هنوز وارد زندگی نشدید؛ زندگی خرج داره؛ تئاتر نون و آب نمی‌شه!»
اولین بار است اجرای تئاتر می‌بینم
محمدمیلاد جولانی که لباس خدمت وظیفه بر تن دارد و به‌عنوان یکی از نیروهای انتظامی مشغول نظم بخشی و سامان‌دهی نسبت به رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و فاصله‌گذاری اجتماعی و هوشمند در محوطه بیرونی تئاترشهر است در گفت‌وگویی کوتاه با ابراز خوشحالی از فراهم شدن ساعتی برای سرگرم شدن مردم در این ایام آن هم بعد از روزهای سختی که همه ما پشت سر گذاشتیم می گوید: خدا رو شکر مردم بدون نیاز به تذکر تمامی مسائل را رعایت می‌کنند و آن‌هایی که شاید کمتر به این نکات توجه می‌کنند نیز با اشاره کوچکی تمامی مسائل را مدنظر قرار داده و شاهد نظم بالایی در اجرای آثار نمایشی هستیم.
وی ادامه می‌دهد: برای من هم شرایط و فضای متفاوتی است و برای اولین بار است که با چنین حوزه و فضایی در زمینه اجرای آثار تئاتری آشنا می‌شوم. شاید نتوانم تمام تمرکزم را به اجرای هنرمندان بدهم اما با شنیدن صدای‌شان و همچنین داستانی که برای مردم می‌گویند من نیز همراه می‌شوم. به نظرم ایجاد این شرایط برای خوشحالی و شادی مردم حتی به شکلی کوتاه و زمانی محدود بسیار حرکت خوب و شایسته‌ای است.
تدبیر مسئولان امیدوار کننده بود
اجرای نمایش کویید ١٨ با کارگردانی امیرحسین انصافی تمام می‌شود. بعد از اجرا سراغ او می‌روم و از زبانش می‌شنوم این تازه آغاز حرکت است و قطعاً دیکته‌ای نوشته نشده غلط ندارد. به هرحال مشکلاتی مانند ساعت اجرا بود که در فاصله زمانی کوتاهی توسط مسئولان حل شد.
وی ادامه می‌دهد: تلاش کردیم تا با بهره‌گیری از آنچه که در محیط پیرامون‌مان در این ایام اتفاق افتاده، مهم‌ترین رسالت تئاتر که بازتاب مسائل اجتماعی به مخاطبان است را رعایت کنیم. نمایش‌های تولید شده توسط من و همکارانم در عرصه تئاتر خیابانی با محوریت شعار این رخداد «من، تو، ما/ تئاتر، زندگی، کرونا» و رویداد و موضوعاتی که در این ایام همه مردم ایران آن را تجربه کردند تولید شده است.
وی خاطرنشان می‌کند: تلاش کردیم با زبانی طنز برای ارتقاء سطح روحیه و افزایش نشاط اجتماعی در کنار رسالت هنری مان با توانایی و بضاعتی که داریم گامی برای شاد کردن مردم برداریم و امیدواریم که بعد از این بازه ۱۰ روزه مسئولان بار دیگر طی تمهیداتی تلاش برای ادامه جریان و چرخه حرکت تئاتر در جامعه را برداند.
اجرا کردن در چنین شرایطی حتی برای ما به‌عنوان هنرمندان عرصه تئاتر هم سخت است. با رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی و یا ماسک برروی صورت؛ اما وقتی چنین اقبالی را از سوی مخاطبان می‌بینیم که آن‌ها نیز مانند ما از ملزومات بهداشتی مانند دستکش و ماسک استفاده می کنند انرژی‌مان را بیش از پیش برای اجراهای نمایشی می‌گذاریم و امیدواریم که هرچه سریع‌تر شر این ویروس از کشورمان کنده شود و بار دیگر شاهد برقراری عادی شرایط در قالب اجراهای آثار نمایشی باشیم.
این نمایشنامه‌نویس و کارگردلن تئاتر در پایان تاکید می‌کند: اگر بنا باشد تا طبق گفته مسئولان همزیستی با این ویروس داشته باشیم نیازمند برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تر برای ادامه فعالیت هنرمندان در این عرصه هستیم. چراکه بسیاری از هنرمندان این عرصه به واسطه تولید و ارائه آثار نمایشی امرار معاش می‌کنند و حقیقتاً روزها و ماه‌هایی که پشت سر گذاشته‌ایم از نظر اقتصادی شرایط بسیار سختی بود و تنها امیدمان به آغاز بازگشایی فعالیت‌ها بود و خوشحالیم که مسئولان در این زمینه تدبیری خوب اندیشیدند.
از: امین خرمی
نظر شما