همه‌گیری کووید-۱۹، در ایران، جدا از همه مشکلاتی که به بار آورده، در برخی حوزه‌ها فرصت‌ساز نیز بوده است. خانه‌نشینی و دوری از محیط‌های اجتماعی برای بسیاری از افراد این امکان را فراهم کرده که پژوهش‌های خود را به صورت آنلاین پی بگیرند. شاید این ویروس فرصتی برای عملی کردن این وعده وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، سیدعباس صالحی بود که بارها اعلام کرده است ایران فقط تهران نیست.
دیجیتال شدن منابع فرهنگی
دسترسی الکترونیکی به منابع، این روزها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده است، حتی اکنون در کشور، شرکت‌ها و دفاتری هستند که کتاب‌ها و اسناد را از افراد تحویل می‌گیرند و آن را به صورت منابع الکترونیکی، آرشیو می‌کنند. این موضوع برای بسیاری از نهادهایی که اسناد کهن دارند یا کتابخانه‌هایی که مخازن بزرگ دارند، بسیار کارآمد بوده است اما این موضوع در اسناد و کتاب‌ها خلاصه نمی‌شود و بسیاری از آثار هنری، منابع تاریخی و میراث فرهنگی را نیز در بر می‌گیرد.
با اجرای صحیح مدیریت اسناد الکترونیک می‌توان نسبت به دسترسی درست و صحیح به آن اسناد، در آینده اطمینان پیدا کرد و کنترل و نظارت آگاهانه‌ای درباره اسناد انجام داد. جریان عمومی امور در عرصه‌های مختلف بخوبی گردش می کند و در نهایت حمایت های مناسب از حقوق شهروندان صورت می‌پذیرد. رقومی سازی مواد آرشیوی باعث می‌شود که بخش عمده‌ای ازمحتوای یک آرشیو در دسترس کاربران در شبکه جهانی قرار گیرد.
مهم‌ترین مزیت دیجیتال‌سازی مواد آرشیوی، در دسترس قراردادن آن‌ها در شبکه وب است. اسناد دیجیتال نیاز به مراقبت‌های ویژه‌ای که از اسناد آرشیوی درآرشیوهای سنتی به عمل می‌آید، ندارند زیرا که اسناد جایگزین که از آرشیوهای مختلف گرد آوری شده‌اند و در یک مجموعه جامع براساس موضوع ارائه می‌شوند، در اختیارکاربران قرار می گیرد .
دسترسی آسان به منابع و اسناد جایگزین، کمک بزرگی برای محققان به شمار می‌رود، با استفاده از تصاویری کوچک که نیازبه وضوح بیشتر ندارد، شخص می‌تواند تا اندازه‌ای با آن منبع آشنا شود. برای مطالعه آثار هنری نیز کیفیت تصویر بسیار مهم است و درصورت دیجیتال‌سازی می‌توان تصاویر را بزرگتر کرد و وضوح جزئیات و تفکیک رنگ آن‌ها را افزایش داد.
در دسترس بودن منابع از راه دور، سرعت بازیابی، حجم بالای ذخیره‌سازی اطلاعات، صرفه‌جویی زمانی و مکانی، ارزش‌های افزوده اطلاعات، تهیه محیط کاربر پسند، کاهش ثانویه هزینه‌ها، ماندگاری، فشرده‌سازی اطلاعات، نسخه‌برداری و باز تولید، نبود امکان مفقود شدن، ایفای نقش بارز در حفظ میراث فرهنگی و رایگان بودن از جمله مزایای دیجیتال شدن منابع است.
استفاده از آرشیو دیجیتال در ایران
در ماه‌های اخیر دسترسی به کتاب و اسناد دیجیتال شدت و رونق چشمگیری داشت و این روند همچنان ادامه دارد. از سوی دیگر برخی موزه‌ها با گسترش اطلاعات و تصاویر آنلاین امکان موزه‌گردی در خانه را فراهم کردند. دیجیتال کردن اطلاعات فرهنگی، نظیر آثار هنری، اسناد تاریخی، کتاب‌ها و منابع علمی، همواره یکی از دغدغه‌های اصلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده و حتی دولت‌ها نیز برای این موضوع، برنامه‌ریزی‌های دقیق و جدی داشته‌اند.
کتابخانه ملی به عنوان بزرگترین مخزن کتاب و اسناد کشور که از سال ۱۳۹۴، برنامه پنج ساله دیجیتال کردن منابع را در دستور کار داشته، در ارائه خدمات دیجیتال پیش قدم شد و صفحه اختصاصی به این منظور را در سایت رسمی خود گشود، این نهاد در خصوص کودکان نیز با اختیار قرار دادن منابع رقومی شده، توانست جامعه مخاطبان خود را گسترده کند، هر چند در روزهای اول این دسترسی با مشکلاتی روبه‌رو بود اما در حال حاضر، این مسئله برطرف شده است.
کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران نیز که با ریاست حجت الاسلام رسول جعفریان، در سال‌های اخیر دیجیتال شده اطلاعات، اسناد و منابع را به طور جدی پی گرفته است، در روزهای کرونایی یکی از معتبرترین منابع برای دسترسی دیجیتال به اسناد و کتاب‌ها بوده است. موزه ملک نیز که همواره یکی از پیشگامان استفاده از فضای آنلاین برای معرفی و ارائه منابع فرهنگی بوده است، با داشتن یکی از بزرگترین منابع نسخ خطی در کشور، ۳۰۰ نسخه خطی در مجموعه نسخه‌های خطی کتابخانه و موزه ملی ملک را در اختیار مخاطبان قرار داد. کتابخانه مجلس شورای اسلامی و کتابخانه آستان قدس رضوی نیز در این روزها به ارائه خدمات دیجیتال پرداختند.
میراث فرهنگی دیجیتال
موزه‌ها نیز در راستای دیجیتال شدن اطلاعات، امکان بازدید آنلاین و مجازی از فضای موزه را فراهم کردند، از جمله آن‌ها می‌توان به موزه ایران باستان اشاره کرد که در یک ماه نخست، قرنطینه، بیش از ده هزار بازدید کننده داشت. موزه ملی ملک امکان بازدید مجازی را به طور معمول در سایت رسمی خود در دسترس قرار داده است.
اما موزه آبگینه و سفالینه، موزه ملی فرش، موزه رضا عباسی، موزه ملی قرآن کریم، موزه ملی پست، موزه ملی پست، مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران نیز در طول روزهای فروردین ماه در یک تور مجازی به مخاطبان فرصت گردش در فضای تاریخی خود را دادند.
کرونا، فرصتی برای عدالت فرهنگی
در نهایت آنچه به نظر مهم می‌رسد، در این روزگار کرونایی استفاده از بستر فضای مجازی برای پیشبرد اهداف فرهنگی، یکی از ویژگی‌هایی است که هر دولت می تواند از آن بهره بگیرد. امکان استفاده از داده‌های دیجیتال و در عین حال ایجاد امکان آشنایی با دیگر کشورها از یک سو و از سوی دیگر امکان ایجاد عدالت فرهنگی در شرایطی که دانشجویان و پژوهشگران از همه شهرهای ایران بتوانند به منابع دسترسی داشته باشند، فرصتی است که ویروس کرونا در اختیار دولت ها قرار داده است.
نظر شما