برگ برنده ایران؛ توازن در روابط با همسایگان و قدرت های بزرگ

به گزارش ایرنا به نقل از "بلت اند رود نیوز" (اخبار کمربند و جاده)،‌ ایران و چین اولین بار در سال ۲۰۱۶ مشارکت راهبردی بلندمدت ۲۵ ساله را اعلام کردند و هفته گذشته پیش نویس سند بنا به گزارشها تائید شد. همکاری بین دو کشور شامل مشارکت مالی و فناورانه چین در پروژه‌های بزرگ مانند بزرگراه‌ها، راه آهن، میدان‌های نفت وگاز، گردشگری، فناوری اطلاعات و زمینه‌های دیگر است. ایران نیازمند فناوری و سرمایه خارجی برای جبران کاهش تدریجی ظرفیت تولید نفت است و موقعیت جغرافیایی این کشور، به چین دسترسی به زیرساختها و منابع انرژی در طرح "کمربند و جاده‌" را می‌دهد.

هدف‌های مشارکت راهبردی

اقدامات مالی چین فراتر از مرزهای این کشور، بخشی از راهبرد "رفتن به بیرون" (GOING OUT) برای تشویق شرکتهای چینی برای سرمایه‌گذاری در خارج برای تامین نیازهای آنها است.

هدف این سیاست، فرموله کردن هدف‌های بلندمدت بر اساس اصل وابستگی متقابل و منافع ملی است. یک سند همکاری می‌تواند منافع هر دو طرف را تضمین کند و سطح روابط را گسترش دهد. دورنمای مقامات دو طرف از این سند این است که روابط را به سطح رابطه راهبردی ارتقا دهند.

در حقیقت،‌ توافق اولیه در این نقشه راه بر اساس گزارش رسانه‌ها خواستار توسعه همکاری اقتصادی بین دو کشور تا بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار شده اما با توجه به تحریم‌های ایران، دورنمای توسعه روابط اقتصادی پیچیده‌تر از هر زمانی است.

ایران و ابتکار کمربند و جاده

وجود یک محیط ژئوپلیتیک پرتنش به ایران اجازه می‌دهد که نقش مهمی در امنیت منطقه‌ای ایفا کند و از موقعیت ژئواستراتژیک خود در پروژه‌های ترانزیت بین‌المللی استفاده کند. ابتکار کمربند و جاده یکی از این پروژه‌ها است.

ادامه سیاست خارجی فعلی تهران مانع از آن می‌شود که ایران از مزیت کامل این ابتکار استفاده کند اما این کشور می‌تواند در هر دو بخش پروژه راه ابریشم جدید – کمربند اقتصادی راه ابریشم و مسیرهای تجاری راه ابریشم دریایی – استفاده کند که می‌تواند در خدمت منافع سیاسی و امنیتی و اقتصادی ایران در سطح منطقه‌ای باشد.

در جریان سفر شی جین پینگ رئیس جمهور چین به ایران در سال ۲۰۱۶، دو طرف تمایل ایران را برای استقبال از این ابتکار اعلام کردند.

با اجرای این پروژه، نقش چین در محاسبات منطقه‌ای و جهانی افزایش خواهد یافت. ایران با داشتن ذخایر نفت و گاز موقعیت خوبی برای مشارکت و سودبردن از این طرح دارد.

چین در سال ۲۰۱۹ بزرگترین شریک تجاری ایران بود و ارزش تجارت بین دو کشور در حد ۲۰ میلیارد دلار برآورد شده است. چین همچنین بزرگترین وارد کننده نفت ایران است و دو کشور قصد دارند تجارت را طی دهه آینده به ۶۰۰ میلیارد دلار افزایش دهند.

پس از توافق هسته‌ای ایران و برداشته شدن تحریم‌های بین‌المللی، چین دو خط اعتباری به ارزش ۴.۲ میلیارد دلار برای فاینانس خطوط راه‌ آهن سریع‌السیر و متصل کردن شهرهای بزرگ ایران اختصاص داد. فاینانس خط آهن برقی مشهد – تهران می‌تواند گام مهمی در تکمیل پروژه راه ابریشم باشد.

تهیه انرژی از منابع مطمئن برای تامین سوخت اقتصاد چین از اصول کلیدی سیاست انرژی ملی چین است. در سال جاری چین و آمریکا توافق تجاری امضا کردند که مطابق فاز اول آن، آمریکا در میان مدت نفت و گاز و زغال سنگی به ارزش ۵۰ میلیارد دلار به چین صادر خواهد کرد. اما با شیوع کرونا تنش‌ها بین چین و آمریکا افزایش یافت و اجرای آن توافق با تردید رو به رو شده است.

آینده روابط چین – ایران

بازارهای انرژی چین و هند همواره مورد علاقه عربستان بوده اند و ریاض برای فعال‌تر شدن در این بازارها در زیرساخت‌های انرژی سرمایه گذاری کرده و به هر دو کشور تخفیف‌هایی داده است. در جریان سفر بن سلمان به چین در سال ۲۰۱۹ ، دو کشور قراردادهای انرژی به ارزش ۱۰ میلیارد دلار امضا کردند.

در سال ۲۰۱۹ صادرات نفت عربستان به چین از ۵۰۰ هزار بشکه در روز به ۱.۷ میلیون بشکه در روز افزایش یافت و در همین حال ریاض درصدد استفاده از منابع مالی و فناوری چین برای رسیدن به هدف‌های "دیدگاه ۲۰۳۰" در این کشور است.

به تازگی نیاز ایران به فناوری و سرمایه خارجی آشکارتر شده و تقاضای انرژی چین به این معنی است که ایران فرصت دارد تا از سرمایه و فناوری شرکت های چینی البته پس از لغو تحریم‌های آمریکا استفاده کند.

ایران لازم است سیاست تنش‌زدایی را دنبال کند تا بتواند بیشتر از سرمایه‌گذاری خارجی در بازار چین استفاده کند. حل و فصل مشکلات با غرب هر چند دشوار است اما به ایران اجازه می دهد که روابط بهتری با قدرت‌های نوظهور ایجاد کند. بعلاوه ادامه تنش و رقابت بین آمریکا و چین نیز بر آینده روابط ایران و چین تاثیر خواهد داشت و با توجه به حضور فعال عربستان، روسیه و آمریکا در بازار انرژی چین، ایران اوقات دشواری برای ایفای نقش مهم در امنیت انرژی چین خواهد داشت.

ایجاد توازن در روابط با کشورهای همسایه و قدرت‌های بزرگ می‌تواند برگ برنده ایران در امور جهانی باشد اما دستگاه دیپلماسی ایران تا کنون این استراتژی را مد نظر قرار نداده است. بدون وابستگی متقابل در روابط با همسایگان و قدرتهای بزرگ، این کشورها سود بیشتری از روابط با ایران خواهند برد.

اگر  سند همکاری بلندمدت بین ایران و چین اجرایی شود، ایران می‌تواند از منابع مالی شرکتهای چینی برای فاینانس پروژه‌های ناتمام استفاده کند. سرمایه و فناوری چین می‌تواند برای افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز و پتروشیمی ایران مفید باشد.