به گزارش روز چهارشنبه آستان قدس رضوی، الهۀ محبوب افزود: قبالۀ ازدواج امین‌الدوله، فرزند مجدالملک، از شخصیت‌های مهم دورۀ قاجار که صدراعظم ایران در دوران مظفرالدین شاه بود از دیگر عقدنامه‌های مهم این مجموعه به شمار می‌رود.
وی ادامه داد: مجموعۀ ارزشمندی از قدیمی‌ترین عقدنامه‌های تاریخی مربوط به دوره‌های افشاریه، قاجار و پهلوی در مرکز اسناد آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود که ضمن ارزش تاریخی، به شیوۀ هنرمندانه‌ای صفحه‌آرایی و تزیین شده است.
رییس اداره اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی گفت: مجموعه‌ای از عقدنامه‌ها مربوط به اقشار مختلف مردم شامل جوامع شهری و روستایی و طبقات مختلف اجتماعی اعم از علما و روحانیون، درباریان و دیوانیان، تجار، اطبا و کسبه از مناطق مختلف شامل خراسان، تهران، اصفهان، یزد و شیراز در این مرکز نگهداری می‌شود که به سه زبان فارسی، عربی و ترکی است.
وی درباره شکل و ابعاد این عقدنامه‌ها افزود: بیشتر عقدنامه‌ها تک‌برگی و برخی دفترچه‌ای و دارای جلد هستند و ابعاد متنوعی دارند. تعداد سطرهای آن‌ها براساس شکل، سبک نگارش و تنظیم و این‌که مربوط به طبقات پایین جامعه یا بزرگان باشد، متفاوت است.
محبوب ادامه داد: اغلب کاغذهای این اسناد فرنگی است و برای نقوش تزیینی آن از رنگ‌های مختلف سرخ، سبز، آبی، زرین و سفید استفاده شده که با خط‌های مختلف نوشته شده است و نام شهود با درج مُهر آن‌ها پایین عقدنامه دیده می‌شود.
وی گفت: برخی عقدنامه‌ها مرتبط با طبقۀ‌های اجتماعی مختلف است که به انواع تزیینات هنری منقش شده است، همچنین برخی اسناد با سرلوح گنبدی، سرلوح با طرح نیم‌ترنج کتیبه و شمسه تزئئین شده که از جمله اسناد نفیس در این زمینه، متعلق به ازدواج دختر مؤتمن الملک فرزند میرزانصرالله خان نائینی مشیرالدوله است.
رییس اداره اسناد آستان قدس رضوی افزود: برخی تزیینات این عقدنامه شامل سرلوح تاجی شکل، با گل و برگ‌های ختایی و نقوش اسلیمی با حاشیه‌ای ساده و شنگرف آراسته شده که در ذیل آن، کتیبه‌ای قلمدانی با زمینۀ زرین و دو نیم‌ترنج با زمینۀ لاجوردی و گل و برگ‌های زرین است. حاشیۀ دو صفحۀ اول مذهّب به نیم‌ترنج‌های متناوب است که همانند سرلوح دارای گل و برگ‌های ختایی و نقوش اسلیمی در زمینۀ زرین است و بقیۀ صفحات دارای نقوش کتیبۀ قلمدانی در حاشیه است
وی ادامه داد: دو صفحۀ آخر هم دارای جدول‌های مربعی‌شکل با نقوش ستاره‌ای چندپر است که برای متن نوشتۀ شهود در نظر گرفته شده و سند با ترکیب زیبایی از خط نسخ و نستعلیق و رنگ‌های سیاه و شنگرف نوشته شده است.
محبوب گفت: با توجه به این‌که در برخی اسناد، عناوین زوجین و پدران آن‌ها، شغل زوجین، محل سکونت، سن و زمان ازدواج، مهریه و چگونگی پرداخت، شرایط ضمن عقد، وکلای زوجین، ظَهر یا پشت‌نویسی عقدنامه‌ها با موضوعات مختلف درج شده است، از دل این اسناد به اطلاعات ارزشمندی دربارۀ مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی هر دوره می‌توان دست یافت.
مدیر مخطوطات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی نیز گفت: قدیمی‌ترین کتب خطی ازدواج به سه زبان در گنجینه نُسخ خطی آستان قدس رضوی موجود است.
دکتر علی سوزنچی کاشانی افزود: نسخه‌های خطی و چاپ سنگی نفیسی با موضوع ازدواج در مخزن کتب خطی کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود که قدمت برخی نسخه‌ها به قرن ششم قمری می‌رسد.
وی ادامه داد: نسخه‌های خطی و چاپ سنگی نفیسی به زبان‌های فارسی، عربی و اردو با موضوع نکاح و ازدواج در این مرکز نگهداری می‌شوند که بیشتر آن‌ها دارای بلاغ و حاشیه بوده و تصحیح و مقابله شده است.
مدیر مخطوطات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی گفت: برخی از این نسخه‌ها به‌طور ویژه به موضوع ازدواج و نکاح پرداخته و برخی نسخه‌ها بخشی از آن به این موضوع اختصاص یافته است.
وی افزود: یکی از نفیس‌ترین نسخه‌ها، نسخه‌ای به قدمت قرن ششم قمری با عنوان "الانتصار فیما انفردت به الامامیة" در موضوع فقه است که در سال ۵۹۶ قمری به خط نسخ ۱۹ سطری بر کاغذ حنایی با عناوین شنگرف کتابت شده و بخشی از آن، به موضوع ازدواج اختصاص یافته است.
سوزنچی ادامه داد: اختلاف زوجین در مهر رساله‌ای خطی به زبان عربی با موضوع فقه، روابط زوجین، مهریه و ازدواج، تألیف محمدباقربن محمد میرداماد است که در سال ۱۰۲۲ قمری به خط نستعلیق ۱۱ سطری بر کاغذ نباتی کتابت شده است.
وی با اشاره به کتب چاپ سنگی گفت: کتاب "نکاح و ازدواج" یا "کتاب‌الإزدواج" تألیف اسماعیل‌بن علی‌نقی غروی در سال ۱۳۵۲ قمری در ۲۸ صفحه در تبریز چاپ شده است و کتاب "وسائل‌الابتهاج فی حفظ صحت‌الازدواج" یا "تحفه‌الخواتین" نوشتۀ "کریزل" به قلم "زین‌العابدین نایب‌الصدر شیرازی" در سال ۱۳۲۵ قمری در بمبئی به خط نستعلیق و به صورت مصور چاپ شده است.
مدیر مخطوطات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی افزود: دو نسخۀ چاپ سنگی نیز به زبان اردو در این مجموعه به نام های «بک آن میریج یعنی کتاب‌النکاح» در ۱۱۶ صفحه به خط نستعلیق در سال ۱۳۳۶ قمری در هند منتشر شده و اهدایی رهبر معظم انقلاب به گنجینۀ رضوی است و همچنین، کتاب «نظام ازدواج» تألیف علی‌نقی نقوی نصیرآبادی در سال ۱۳۳۷ قمری در لکهنو هندوستان در ۱۶ صفحۀ به خط نستعلیق در قطع ۱۸ در ۱۲ سانتی‌متر منتشر شده است.
وی به نسخه‌هایی به کتابت قرن هفتم تا ۱۰ قمری اشاره کرد و ادامه داد: نسخه‌های متعددی از «الکافی»، «الصافی فی شرح‌الکافی»، «تبصرة‌المتعلمین فی احکام‌الدین»، «تحریرالاحکام‌الشرعیه علی مذهب‌الامامیه»، «غایه‌المراد فی شرح نکت‌الارشاد»، «عوالی‌اللئالی‌العزیزیه فی الاحادیث‌الدینیه»، «کنزالعرفان فی فقه‌القرآن»، «کیمیای سعادت»، «تلخیص‌المرام»، «جامع‌المقاصد فی شرح‌القواعد»، «جواب مسائل»، «حاشیة ارشادالاذهان»، «معارج‌السئول و مدارج‌المأمول»، «مصابیح‌السنه»، و «نهج‌الحق و کشف‌الصدق» که آن را علامه حلی برای سلطان‌محمد اولجایتو نوشته است، در مخزن کتب خطی موجود است.
سوزنچی برخی دیگر از نسخه‌های نفیس را دارای تزییناتی در کتابت همچون عناوین و ابواب شنگرف، جداول اوراق به لاجورد و شنگرف و تحریر و زر، کمند به تحریر و زر، دارای سرلوح مزدوج زرپوش منقّش و فصول به شنگرف ذکر کرد و گفت: «الروضه‌البهیه فی شرح اللمعه‌الدمشقیه»، «حلیه‌المتقین»، «التحفه‌السنیه فی شرح‌النخبه‌المحسنیه» و «استبصار» برخی از این نسخه‌هاست.
وی افزود: «احقاق‌الحق فی نقض ابطال‌الباطل»، «اربعین (و شرح آن)»، «ارشادالأذهان الی احکام‌الایمان»، «الاشباه و النظایر»، «التعلیقه‌السجادیه» یا «شرح من لایحضره‌الفقیه»، «تعلیقات»، «تفسیر شاهی»، «تهذیب‌الاحکام»، «جامع‌الاخبار» یا «معارج‌الیقین فی اصول‌الدین»، نسخه‌هایی به کتابت قرن ۱۱ تا ۱۳ قمری هستند.
وی ادامه داد: همچنین «جلاء‌العیون»، «دعائم‌الاسلام»، «روضه‌الواعظین»، «زبده‌البیان»، «شرح مفاتیح‌الشرایع»، «علل‌الشرایع والاحکام والاسباب»، «مشکوه‌المصابیح» و «مصباح‌الانظار» از دیگر نسخه‌های گنجینۀ خطی آستان قدس رضوی با سرفصل‌هایی دربارۀ ازدواج است.
نظر شما