ایالت متحده آمریکا پس از جنگ سرد، خود را در قامت یک قدرت فائقه تصور می‌کند. تحولات و تغییراتی که سیاست خارجی آمریکا را به این روند یکجانبه‌گرایی رسانده، قابل تحلیل و ارزیابی است؛ اما به نظر می‌رسد عمده‌ترین مسئله، کوتاه آمدن جامعه جهانی و خصوصا دنباله‌روی اتحادیه اروپا از سیاست‌های تک‌روانه آمریکاست. سکوت جامعه جهانی، آمریکا را در اتخاذ مواضع و عملکردش به وقاحت افسار گسیخته‌ای کشانده است به نحوی که رئیس‌جمهور آن در اعلام نظری آشکار علنا تمامی پروتکل‌ها و قوانین بین‌الملل را نقض می‌کند و جنگنده‌های این کشور در پیشگاه جامعه بین‌الملل برای یک هواپیمای غیرنظامی ایجاد مزاحمت می‌کنند.
هواپیمایی ماهان که از تهران به مقصد بیروت در حال حرکت بود، به دلیل حرکات تهدیدآمیز و تحریک‌آمیز دو جنگنده اف-۱۵ آمریکا بر فراز آسمان سوریه مجبور به کاهش سریع ارتفاع، عوض کردن لاین پرواز و فرود سریع می‌شود که در این بین برخی مسافران این پرواز آسیب می‌بینند. آمریکا ۵ ساعت بعد از این اتفاق مسوولیت آن را برعهده گرفت و مقامات این کشور تایید کردند که جنگنده‌هایی که در مسیر پرواز هواپیمای ماهان از تهران به لبنان ایجاد مزاحمت کرده بودند، آمریکایی‌اند.
مهمترین و مستقیم‌ترین مقرره‌ای که با رهگیری هواپیمای مسافربری ماهان توسط جنگنده ایالات متحده آمریکا نقض شده، ماده ۳ مکرر است. این ماده که در بیست و پنجمین نشست مجمع ایکائو در سال ۱۹۸۴ متعاقب سرنگونی هواپیمای کره‌ای بر فراز جزیره ساخارین در سپتامبر ۱۹۸۳ توسط شوروی که با واکنش فوری و شدید جهانی مواجه شده بود، تصویب شد و به نوعی تدوین عرف بوده است. اولین سانحه مربوط به این ماده، مربوط به سرنگونی هواپیمای ایران بر فراز خلیج فارس در دریای سرزمینی و منطقه حاکمیتی ایران توسط ناو وینسنس آمریکایی در جولای ۱۹۸۸ بود. در بند الف این ماده، ضمن تایید عدم استفاده از اسلحه علیه هواپیمای غیرنظامی، بر مراقبت از به مخاطره نیفتادن جان انسان‌ها و ایمنی هوانوردی در صورت رهگیری هواپیما تاکید شد.
رهگیری اخیر هواپیمای مسافربری ایرانی توسط جنگنده‌های ایالات متحده، عملاً جان مسافران این هواپیما را به خطر انداخته و منجر به مصدومیت تعدادی از سرنشینان شده و در نتیجه این ماده از سوی دولت ایالات متحده آمریکا نقض شده است. همچنین این اقدام ایالات متحده آمریکا با بند الف ماده ۴۴ کنوانسیون شیکاگو که اهداف ایکائو به عنوان سازمان متولی امور هوانوردی است، مغایرت مستقیم دارد، این مقرره اشعار می‌دارد که یکی از اهداف سازمان، پیشرفت امور هوانوردی بین‌المللی کشوری در سراسر جهان با کمال نظم و ایمنی است. اقدام آمریکا با توجه به عضویت آن در این سازمان و شورای آن، نقض اهداف سازمان مربوطه است.
یکی از مهمترین مبنای تصمیم‌گیری شورای ایکائو در این قضیه، سند ۱۰۰۸۴ خود تحت عنوان راهنمای ارزیابی خطر برای عملیات‌های هواپیمای کشوری بر فراز یا نزدیک مناطق درگیری بوده است. این سند، متعاقب سرنگونی هواپیمای MH۱۷ مالزیایی در مناطق جدایی‌طلب اوکراین در سال ۲۰۱۴، تصویب شده و دومین ویرایش آن نیز در سال ۲۰۱۸ به تصویب سازمان رسید.
همچنین به دلیل آنکه مطابق ماده ۱ کنوانسیون شیکاگو هر کشور متعاهد حاکمیت تام و مطلقی بر فضای هوای مافوق قلمرو خود دارد، و نقض اعمال حاکمیتی سوریه توسط آمریکا در فضای هوایی این کشور، ایران و سوریه و حتی لبنان در صورتی که مسجل شود که فضای هوایی آن نقض شده به صورت مشترک می‌توانند از آمریکا به شورای ایکائو شکایت کنند.
وزیر امور خارجه کشورمان در اظهارتی خاطرنشان کرده بود: "یکجانبه‌گرایی انفعالی" مشوق "یکجانبه‌گرایی فعال" است. کشورهایی که برای مصون ماندن از تعرض ترامپ به یکجانبه‌گرایی و قانون‌شکنی او تن داده‌اند، در نهایت زمینه را برای تعرض وی به خودشان فراهم کرده‌اند. این نکته از چند جهت حائز اهمیت است: اول انکه این بی‌هویتی و بی‌اقدامی مزمن که از سوی جامعه بین‌الملل مورد اشاره وزیر امور خارجه کشورمان قرار گرفته است، دقیقا همان محملی است که آمریکایی‌ها سیاست‌های یکجانبه خود را بر آن سوار کرده‌اند و سیطره یکجانبه‌گرایی خود را بر آن گسترانیده‌اند. سکوت جامعه بین‌الملل در قبال این تروریسم نوین که حالا عرصه هوانوردی امن را با مخاطره روبه‌رو کرده است، می‌تواند زمینه‌ساز عرف و رویه‌های اشتباه شود.
در همین راستا به نظر می‌رسد زبانه‌های آتشی که یکجانبه‌گرایی آمریکا در خرمن جامعه بین‌الملل انداخته است، اینک دامن سایر کشورهای دنباله‌رو را نیز گرفته است. پاسخگو نبودن به قوانین بین‌الملل به عنوان میثاق بشری که مورد اتفاق تمامی کشورها قرار گرفته، از جمله معاهده شیکاگو و دستورالعمل‌های ایکائو عملا وضعیت را برای بی‌مسئولیتی بین‌المللی فراهم اورده است به نحوی که امروز شاهد وجوه مختلفی از ابعاد تروریسم دولتی از نوع آمریکایی آن هستیم. تروریسم اقتصادی، تروریسم در عرصه هوانوردی و تروریسمی که در فرودگاه بغداد به صورت عریان ترور می‌کند و هیچ مسئولیتی را در قبال آن نمی‌پذیرد.
*کارشناس روابط بین الملل
نظر شما