اختصاص حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان به دهیاری‌ها در سه سال اخیر

روستاها نقش بی بدیل و غیرقابل انکاری هم در تحقق اقتصاد مقاومتی و هم در زمینه جهش تولید دارند. نقش استراتژیک و حیاتی روستاییان و  روستاها در تامین امنیت غذایی در شرایط تحریم‌های سنگین و بی‌سابقه علیه کشور این روزها بیش از پیش خود را نشان می دهد. رشد هشت درصدی بخش کشاورزی با تلاش‌های روستاییان و البته با حمایت‌های دولت محقق شده است. البته در چهار دهه اخیر تلاش‌های زیادی به‌ویژه در توسعه زیرساخت‌های روستایی انجام شده است به طوری که می‌توان ادعا کرد زیرساخت‌های اصلی و مهم مانند راه‌های ارتباطی، آب، برق، گاز و مخابرات در اغلب روستاهای کشور ایجاد شده است. با این وجود، توسعه این زیرساخت‌ها نتوانست مانع از مهاجرت روستاییان به شهرها شود.

موضوعی که علاوه بر آسیب‌های گسترده اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در مناطق مهاجر پذیر، باعث آسیب‌های غیر قابل انکاری در عدم توازن در توسعه کشور و خالی شدن روستاها  و بلا استفاده ماندن زیرساخت‌های ایجاد شده در روستاها می‌شد.

دولت تدبیر و امید از زمان روی کار آمدن با آسیب‌شناسی این شرایط توجه و اهتمام ویژه‌ای به روستاها داشته و تلاش کرد نوع نگاه به روستاها را بازبینی و بازنگری کند. طبعا دستگاه‌ها و نهادهای مختلف در کشور هر کدام در توسعه روستاها ایفای نقش می‌کنند با این وجود، تمرکزبخشی و ساماندهی و هدفمند کردن این تلاش‌ها در مجموعه معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم ریاست جمهوری پیگیری می‌شود. در زمینه توسعه روستاها و اقداماتی که دولت تدبیر و امید در این مناطق داشته با «محمد امید» معاون توسعه روستایی و مناطق محروم گفت و گو کرده‌ایم که بخش اول آن را می‌خوانید.

ایرنا: درباره اقدامات دولت‌های یازدهم و دوازدهم در زمینه توسعه زیرساخت‌های مناطق روستایی توضیح دهید؟

امید: یکی از اهداف استراتژیک بعد از پیروزی انقلاب توسعه روستاها بوده است. امروز هم زیرساخت‌های مناطق روستایی نسبت به قبل از انقلاب قابل مقایسه نیست. در چهاردهه‌ای که از عمر انقلاب می‌گذرد دولت‌ها توجه خوبی به روستاها داشته‌اند اما در دولت‌های یازدهم و دوازدهم توجه به روستاها نسبت به گذشته در بعضی آیتم‌ها زیادتر شده است.

برای مثال در بخش گازرسانی روستایی در ابتدای این دولت در سطح کشور به ۲۸ درصد از روستاها گازرسانی شده بود که الان این رقم به ۹۰ درصد رسیده است. در رابطه با شبکه ملی‌ اطلاعات کشور (IT) روستایی قبل از این دولت، چیزی حدود ۱۰ درصد روستاها تحت پوشش بودند اما الان به بالای ۹۰ درصد رسیده است.  در بحث شبکه‌ آب‌رسانی سلامت روستاها تا به امروز استفاده از این شبکه آبرسانی در قالب مجتمع آبرسانی روستایی به بالای ۷۵ درصد رسیده که قبل از این دولت، ۳۰ درصد بوده است.

ایرنا: ملاک ارزیابی شما و ارائه این آمار و درصدها چیست؟

امید: ما در مجموع۶۲ هزار روستا و آبادی در کشور داریم که از این تعداد ۳۸ هزار روستا بالای ۲۰ خانوار هستند و ملاک‌ سنجش رسیدگی و پوشش ما بالای ۲۰ خانوار است چرا که ۹۷ درصد جمعیت روستایی ما در این ۳۸ هزار روستا است. جمعیت ۲۴ هزار روستای دیگر زیر ۲۰ خانوار است که در مجموع حدود ۳ درصد از جمعیت روستایی را شامل می‌شوند بنابراین اهدافی که تنظیم شده بیشتر بر اساس جمعیت بالای ۲۰ خانوار بوده است.

ایرنا: در بخش آموزش و بهداشت و حوزه فرهنگ چه اقداماتی انجام شده است؟

امید: در خصوص پوشش بهداشتی تقریبا در بیشتر روستاهای کشور خانه‌های سلامت و مراکز جامع سلامت روستایی به شبکه خانه های بهداشت متصل شده‌اند و در کل کشور چیزی حدود ۵۰۰ واحد مانده است. هدف گذاری ما این است که تا پایان سال آنها را هم به اتمام برسانیم بنابراین کل روستاهای ما به شبکه خانه‌های بهداشت و مراکز جامع سلامت متصل می‌شوند.

در بخش‌ آموزشگاه‌ها بیشتر روستاها بخصوص بالای ۲۰ خانوار از مراکز آموزشی ۱۰۰ درصدی برخوردار هستند که البته باید به بحث نوسازی و تعمیرات آنها نیز توجه شود. البته در روستاهای زیر ۲۰ خانوار هنوز نیاز به مراکز آموزشی داریم که باید به آنها توجه شود.

توسعه فضای ورزشی و فرهنگی حرکت نوپایی است که در دولت تدبیر و امید شروع شده است.  یعنی قبل از این خیلی دنبال سالن ورزشی، زمین چمن و کتابخانه در روستاها نبودیم و جزو اولویت‌های روستا نبود. اما در این دولت به این مقوله ورود پیدا کردیم.  تقریبا بین ۱۵ تا ۲۰ درصد فضای فرهنگی ورزشی روستاها تامین شده است که باید در آینده آن را توسعه دهیم.

ایرنا: شورای عالی توسعه روستایی و عشایر کشور با چه هدفی شکل گرفته و آیا این شورا می تواند نظم و انسجامی میان دستگاه‌های مختلف در توسعه مناطق روستایی ایجاد کند؟

امید: یکی از خلاءهای جدی در نظام توسعه روستایی کشور وجود مراکز متعدد تصمیم‌گیری بود که دولت در بخش عمران و اشتغال روستاها بخشی را خودش و بخشی را مراکز وابسته به حاکمیت و بخشی را هم مردم و سمن‌ها و مراکز خیریه مدیریت می کردند که هیچ گونه هماهنگی با هم نداشتند.  برای همین شورای عالی توسعه روستایی و عشایر کشور با هدف سیاست‌گذاری، انسجام‌بخشی و هماهنگی فعالیت‌هایی که در  حوزه روستایی انجام می‌شود، تشکیل شد.

البته ما قبلا شورای عالی عشایر را داشتیم که با شورای عالی توسعه روستایی ادغام شد و دبیرخانه آن را معاونت توسعه و روستایی در اختیار گرفت. بنابراین تمام فعالیت‌ها در حوزه روستایی و عشایری برای پیگیری و همچنین توسعه خدمات در قالب شورای عالی انجام خواهد شد.

این شورا به ریاست معاون اول رییس جمهوری، دبیری معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم کشور و عضویت وزرای آموزش و پرورش، بهداشت، جهاد کشاورزی، کشور، نیرو، نفت و ارتباطات به اضافه سازمان برنامه و بودجه و نهادهای حاکمیتی بنیاد مستضعفان، سپاه، ستاد اجرایی فرمان امام(ره) و همچنین از سمن‌ها و گروه‌های مردم نهاد تشکیل شده است. در حال پیگیری مقدمات برگزاری نخستین جلسه شورا هستیم که به احتمال زیاد در نیمه دوم مردادماه برگزار شود بنابراین تشکیل شورای عالی نقطه عطفی برای توجه به روستاها در این مقطع محسوب می‌شود.

ایرنا: در زمینه اشتغال زایی در مناطق روستایی تسهیلاتی به روستاییان پرداخت می شود. در این زمینه بفرمایید و اینکه با اجرای طرح اشتغال روستایی و تسهیلات داده شده تاکنون چه تعداد شغل ایجاد شده است و اساسا هدف از اجرای این طرح چه بود؟

امید: علیرغم این که در زمینه توسعه زیرساخت روستاها کارهای خوبی انجام شد باز شاهد خالی شدن روستاها بودیم بنابراین با آسیب شناسی که شد به این نکته رسیدیم که علاوه بر توجه به زیرساخت‌ها باید به اشتغال روستاییان هم توجه شود. جهانگیری معاون اول رییس جمهوری طرحی خدمت رهبر معظم انقلاب پیشنهاد داد که براساس آن، یک و نیم میلیارد دلار از منابع صندوق توسعه ملی برای اشتغال روستاییان در نظر گرفته شود که مورد تایید ایشان قرار گرفت. این طرح در قالب لایحه‌ای به مجلس ارائه شد و مجلس هم آن را تصویب کرد.

این مبلغ با تلفیق منابع بانکی چیزی حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان شد. از این رقم تا به امروز ۱۴ هزار میلیاردتومان جذب شده است و طبق آمار  وزارت کار ۲۵۰ هزار فرصت شغلی در روستاها ایجاد کرده است. اما فرصت‌هایی که با بیمه بوده یعنی افراد شغلی انتخاب کردند که بیمه پرداخت می کنند حدود ۱۰۰ هزار شغل در کشور قطعی شده است. ۶ هزار میلیارد تومان باقی مانده که کارهای آن انجام شده و در اختیار استان‌ها قرار گرفته است.

ایرنا: این طرح چه تاثیراتی در مناطق روستایی داشته است؟

امید: طبق آمار مرکز آمار ایران، اجرای این طرح در سه شاخص در روستاها تاثیر گذاشته است که البته هنوز برای تحقق شاخص سوم باید انتظار بکشیم. با اجرای این طرح نرخ بیکاری در روستاها که از ۸.۴  به ۷.۳ یعنی ۱.۱ نرخ بیکاری روستایی کاهش پیدا کرده که البته این کاهش تا پایان سال ۹۸ اتفاق افتاده است. دوم این که سهم اشتغال روستاییان کشور در سبد اشتغال کشور از ۵ درصد به ۳۰ درصد رسیده است.

شاخص سوم هم که باید انتظار آن را بکشیم مهاجرت معکوس است. آمارهای معاونت توسعه و روستایی نشان می دهد که مهاجرت معکوس در کشور  آغاز شده و خیلی استان‌ها و روستاها کم کم رونق می‌گیرند و شرایط آنها از گذشته بهتر شده است.

کار خوبی هم که  اتفاق افتاد قرار شد منابع و تسهیلاتی باز پرداختی در اختیار معاونت بماند تا دوباره از آنها جهت اشتغال روستاییان استفاده شود، قبلا قرار بود که این منابع بعد از بازپرداخت برگشت داده شود.

ایرنا: آیا روستاییان در زمینه بازپرداخت تسهیلات مشکلی ندارند؟

امید: بازپرداخت‌ها شروع شده است اما به دلیل کرونا شرایط متفاوت شد و بازپرداخت‌ها تا حدودی کم شده اما حیث‌المجموع بازپرداخت‌ها شروع شده است. این بازپرداخت‌هایی که شروع شده طبق قانونی که مصوب شد قرار شد مبالغی که بازپرداخت می شود،  مجددا در اختیار طرح قرار بگیرد و ما بتوانیم از محل بازپرداخت ها طرح را شارژ کنیم. پیش بینی ما این است که امسال نزدیک به ۲ هزار میلیاردتومان بازپرداخت داشته باشیم و با منابع سال قبل نزدیک به ۸ هزار میلیاردتومان در سال ۹۹  از منابع اشتغال روستایی را در اختیار داشته باشیم.

ایرنا: آیا نظارتی درباره وام‌های پرداختی بوده که این منابع برای اشتغال به کار گرفته شده باشد و منایع انحراف نداشته باشند؟

امید: در قانون اشتغال روستاییان، سازمان برنامه و بودجه، معاونت توسعه و روستایی و وزارت کار به عنوان کارگروه ملی معرفی شده است که تصمیمات ملی این طرح را می گیرند.  

طرح اشتغال روستایی نسبت به طرح‌های قبلی تفاوت‌هایی دارد که قانونگذار حتی بانک‌ها، چارچوب و نوع طرح‌هایی که به آنها وام تعلق می گیرد را مشخص کرده است البته یکی از ایرادات طرح این است که ما به عنوان مجری نمی‌توانیم با توجه به شرایط اقلیمی به هر نقطه از کشور تسهیلات بدهیم در واقع با توجه به این که استعداد استان‌های کشور در زمینه اشتغال متفاوت است و باید این موضوع در قانون پیش‌بینی می‌شد.

از طرف دیگر سازمان برنامه و بودجه علاوه بر نقشی که در کارگروه ملی دارد وظیفه‌ای هم بعنوان ناظر عالی دارد تا جلوی انحرافات و ایرادات طرح را بگیرد. بر این اساس، این سازمان سامانه‌ای در این زمینه راه‌اندازی کرده است.

البته هیچ طرحی بدون ایراد نیست اما با توجه به شاخص‌های مرکز آمار، تاثیرگذاری این طرح مثبت بوده است. وقتی می‌گوییم ۵ درصد سهم اشتغال به ۳۰ درصد یا نرخ بیکاری کاهش پیدا کرده است اینها علائم خوبی است. قبل شروع این طرح در تمام کشور تقریبا ۲ هزار مرکز تولید گلخانه‌ای مواد غذایی داشتیم اما بعد از اجرای این طرح به ۱۷ هزار مرکز گلخانه‌ای رسیده است. واحدهای بوم‌گردی روستایی در مجموع ۲۲۰ واحد بود که الان به ۲ هزار و ۲۰۰ واحد رسیده است. یعنی ۱۰ برابر شده است.

ایرنا: آیا این طرح قرار بود که به همه روستاییان داده شود؟

امید: از ابتدا بنا نبود تسهیلات این طرح به همه روستاییان پرداخت شود قرار بر این بود که کارآفرینان روستایی از این منابع استفاده کنند تا برای افراد روستا شغل ایجاد کنند. قانون‌گذار بخشی از این اعتبارات را در اختیار نهادهای حمایتی بهزیستی و کمیته امداد قرار داد. حدود ۲۵۰۰ میلیارد تومان به کمیته امداد و حدود ۷۰۰ میلیارد تومان به سازمان بهزیستی اختصاص داده است. البته تا جایی که من اطلاع دارم این دو سازمان با جذب این منابع اشتغال خیلی خوبی در مجموعه‌شان اتفاق افتاده است. بنابراین، این منابع، تاثیر خود را در اشتغال روستایی گذاشته است. در عین حال، طرح بدون اشکال نیست که باید کم‌کم این ایرادات گرفته شود و در کارگروه ملی جدیت ما بر این است که بتوانیم ایرادات این طرح را بگیریم که این طرح بتواند با قوام بیشتری اجرا شود.

ایرنا: با توجه به وضعیت تورم در کشور،  زمانی که برای دریافت تسهیلات تقاضایی ارائه می شود تا زمان پرداخت و شروع کار، هزینه‌های طرح نسبت به برآورد اولیه  افزایش می‌یابد. آیا در این زمینه هم پیش‌بینی‌های لازم شده است؟

امید: در اواخر سال ۱۳۹۷ مصوبه‌ای را در کارگروه گذراندیم که براساس آن طرح‌هایی که تصویب شدند و مجری منتظر دریافت منابع است با توجه به نرخ تورمی که ایجاد شده اجازه دادیم ۳۰ درصد به برآورد اولیه آنها اضافه شود، یعنی اگر قرار بود برای اجرای طرحی سه میلیارد پرداخت شود با توجه به تورم، یک میلیارد به آن اضافه پرداخت کردیم که بتواند طرح را اجرا کند.

ایرنا: آیا برآوردی از میزان خسارت‌های شیوع کرونا در روستاها داشته‌اید. برای جبران این آسیب‌ها معاونت توسعه و روستایی چه برنامه‌ای دارد؟

امید: موضوع کرونا از بحث معاونت توسعه و روستایی و حتی ایران بیرون رفته است. بعضی از صنایع در دنیا به خصوص صنایع گردشگری از شیوع کرونا آسیب جدی دیده‌اند. ما در بخش معاونت توسعه و روستایی کاملا تابع دستورات ستاد ملی کرونا هستیم و هر تصمیمی آنها بگیرند اجرا می‌کنیم.

دولت تصمیم گرفت تسهیلاتی را به بنگاه‌های مختلف که کارفرما، کارگران خود را از کار بیکار نکرده بود پرداخت کند که اطلاع دارم اینها در حال پرداخت است.  

ایرنا: مسوولیت نوسازی و مقاوم‌سازی مسکن روستایی بر عهده کدام نهاد است و معاونت روستایی چه اقداماتی در این زمینه داشته است؟

امید: با سیاستی که دولت در بخش مقاوم‌سازی مسکن روستایی اعمال کرده تقریبا ۴۸ درصد مسکن روستایی تا به امروز مقاوم سازی شده که مدیریت این کار با بنیاد مسکن است. اثر خوب این کار را  در حوادثی که در یکی دوسال گذشته در کشور بر اثر سیل و زلزله اتفاق افتاد مشاهده کردیم. خصوصا در روستاهایی که زلزله آمد واحدهایی که مقاوم سازی شده بود، آسیب ندیدند یا حداقل ساکنان آنها آسیب ندیدند و این نشان می‌دهد که این طرح بسیار تاثیرگذار بوده است.

 برای ۵۰ درصد واحدهایی که مانده است، برنامه‌های متنوعی در دستور کار است.  معاونت توسعه روستایی با همکاری بنیاد مسکن و سازمان برنامه و بودجه و سازمان‌های حاکمیتی کشور مثل بنیاد مستضعفان، ستاد اجرایی امام (ه)، کمیته امداد و بهزیستی برنامه‌ای برای ساخت مسکن ایتام ساکن روستا دارد که تا انتهای این دولت بحث مسکن آنها خارج از نوبت حل شود. مطالعات این کار صورت گرفته است و طبق آمار، نزدیک به ۳۰ هزار واحد است که در این خصوص با ستاد اجرایی فرمان امام(ره) و بنیاد مستضعفان و سازمان برنامه بودجه به نتیجه خوبی رسیدیم که امیدوارم به زودی استارت این کار به عنوان دستاورد سال پایانی دولت زده شود.

ایرنا: یکی از مشکلاتی که روستاییان و عشایر با آن مواجه هستند، بحث بیمه بوده است. در این زمینه چه اقداماتی انجام شده است؟

امید: در این زمینه طرح‌ها و برنامه‌هایی وجود داشته که می توان به طرح بیمه اجتماعی روستاییان و طرح بیمه قالیبافان اشاره کرد. در قالب طرح بیمه قالیبافان  ۲۶۰ هزار نفر بیمه هستند. حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر هم تحت پوشش بیمه اجتماعی در سازمان بیمه روستاییان هستند. علاوه بر این، طرحی را به معاون اول رییس جمهوری پیشنهاد دادیم که پذیرفته شد و با سازمان برنامه و بودجه و وزارت کار نهایی کردیم که امیدواریم در نیمه دوم امسال استارت آن زده شود. براساس این طرح، قرار است یک میلیون خانوار جدید روستایی را به بیمه روستاییان ملحق کنیم. یعنی یک میلیون خانوار روستایی زیر چتر بیمه روستاییان می‌آیند که سهم بیمه آنها را ۱۰۰ درصد دولت می‌دهد که در صورت بازنشسته شدن می توانند حقوق بازنشستگی دریافت کنند.

الان در مرحله انتخاب این یک میلیون خانوار هستیم که بنا شد مددجویان کمیته امداد و بهزیستی در اولویت باشند.  اولویت بعدی فرش‌بافان هستند که بیمه آنها با تامین اجتماعی تجمیع می‌شود و در مجموع یک میلیون خانوار به بیمه روستاییان اضافه خواهد شد.

ایرنا: در دولت تدبیر و امید درباره توسعه و ساماندهی دهیاری‌ها چه اقداماتی انجام شده است؟

امید: یکی از توفیقات این دولت توسعه دهیاری‌ها است. در حال حاضر ۳۷ هزار روستا در سطح کشور دهیار دارند. نباید فراموش کرد که ارزش سازماندهی روستاها کمتر از کارهای عمرانی نیست. دولت دوازدهم طی سه سال گذشته نزدیک به ۲۰ هزار میلیاردتومان به دهیاری‌ها کمک کرده است در حالی که قبل از آن تمام کمک به دهیاری‌ها به ۵ هزار میلیارد تومان هم نمی‌رسید.  علاوه بر آن دهیاری‌های کل کشور ساماندهی شده است چرا که وجود دهیار به عنوان واسطه بین مردم و دولت در توسعه روستاها خیلی مهم است.

 البته دهیارها دغدغه‌ای در زمینه ادامه کار و استخدام خود دارند که این دغدغه دولت هم هست. در این زمینه دولت برای روستاهای بالای هزار نفر آیین نامه‌ای ابلاغ کرد و تسهیلاتی قائل شد. هم معاونت توسعه روستایی و هم وزارت کشور این موضوع را به طور جدی دنبال می‌کنیم که ظرفیت‌های بهتری ایجاد شود.