برای شناسایی اخلاق و تفکیک فلسفه اخلاق از فلسفه کاربردی و مابعدالطبیعه اخلاق، قبل از هر چیز باید نهادی که اخلاق از آن سرچشمه می‌گیرد، یعنی عقل، شناسایی شود. شناسایی عقل از منظر افرادی که به این تقدم و تأخر معتقدند بر شناسایی همه علوم و از جمله بر شناسایی اخلاق مقدم است. مقصود از عقل در اینجا نه آنچه از آن در ادبیات عرفانی با عنوان عقل کلی و نه آنچه از آن با عنوان عقل جزئی و اکتسابی، بلکه از منظر صاحب‌رای کتاب قانون اخلاق، طبیعت عقل است. مقصود از طبیعت عقل هم در بیان عابدی شاهرودی، نهاد اخلاق، نهاد شناختی و نهاد کل فلسفه‌ها و دانش‌های بشری است.
تقسیمات مباحث مربوط به عقل از گذشته‌های دور معمولا از تقسیم عقل به ۲ عقل نظری و عملی آغاز می‌شده است. اهمیت و تقدم شناسایی و شناخت طبیعت عقل بر مبنای این تقسیم‌بندی مشهور، موجب شده است که در کتاب قانون اخلاق، نویسنده در سه مرحله این مقصود را پی بگیرد. در فصل نخست کتاب به شناسایی عقل عملی و دستگاه اخلاقی در نظریه ارسطو و شرح نظریه اخلاقی او در اخلاق نیکوماخوس در ضمن یازده مقاله پرداخته است. به دنبال بررسی و تحلیل آرای عقل عملی از منظر ارسطو، در فصل دوم نظریه‌های اخلاقی فیلسوفان مسلمان نظیر ابن‌مسکویه، ابن‌سینا، محقق طوسی، ملاصدرا و حکیم سبزواری محل بحث قرار گرفته است و در پایان برخی از مسائل حل نشده در متون فلسفه اسلامی در باب عقل عملی مطرح شده است. به عنوان مثال جستار عقل عملی از دیدگاه ابن‌سینا به تعریف عقل عملی از سوی ابن سینا در کتاب اشارات و طبیعیات شفا، تفاوت نظریه اخلاقی ابن‌سینا با قانون حسن و قبح عقلی و نقد و بررسی دیدگاه های او اختصاص دارد.
عابدی شاهرودی در فصل سوم به عقل عملی و عقل اخلاقی نزد فیلسوفان کلاسیک غرب نظیر دکارت، اسپینوزا و کانت پرداخته است. به عنوان مثال در این فصل دستگاه اخلاقی کانت در کتاب مابعدالطبیعه اخلاق، فلسفه عملی کانت در کتاب نقد عقل عملی و تعریف کانت از خیر برین و مقوله‌های عقل عملی محض مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌اند. فصل چهار و نهایی کتاب عنوان مدخل تاسیسات اخلاق را یدک می‌کشد. در این فصل جستارهایی نظیر راه‌حل کانت و راه حل فلاسفه اسلامی برای مشکل تعارض اختیار و ضرورت و نیز مبحث اراده آزاد و مسوول: تبیین اختیار بر مبنای علیت پایه مطرح می‌گردند.
عابدی شاهرودی در کتاب خود درصدد است که با بررسی نظریات بشری و فلسفی و نقد عقلانی نظریه‌های اخلاقی، با نقد عقل به عقل، مددکار ما در راه آرمان بازگشت به عقل محض باشد. عقلی خالص که بشر جایزالخطا و بهره‌مند از عقل جزیی، خلوص و نابی و کلی بودن آن را از دست داده است. از این روی کتاب قانون اخلاق در عین بررسی آرای اخلاقی فیلسوفان غربی و اسلامی، به گواه نویسنده گزارش تاریخ فلسفه اخلاق یا تاریخ اخلاق نیست.
کتاب قانون اخلاق؛ بر پایه نقد عقل به عقل تقریر و پیاده شده دروس استاد عابدی شاهرودی به همت حجت الاسلام سیدحمیدرضا حسنی است. همانطور که ذکر شد این کتاب برگزیده کتاب سال حوزه در سال ۱۳۹۶ و کتاب شایسته تقدیر کتاب سال جمهوری اسلامی در همان سال است. گفتنی است که کتاب قانون اخلاق؛ بر پایۀ نقد عقل به عقل دربرگیرندۀ مجموعه دروس علی عابدی شاهرودی در تابستان سال ۱۳۹۷ به همت نشر کتاب طه در شمارگان ۴۰۰ نسخه و ۵۹۲ صفحه، به چاپ دوم رسیده و منتشر شده است.
نظر شما