چرا آمریکا نمی تواند برای جبران شکست به مکانیسم ماشه متوسل شود؟

«سید یاسر ضیایی» عضو هیات علمی دانشگاه قم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در پاسخ به این پرسش که آیا آمریکا طبق مقررات حقوق بین الملل، این حق را دارد که به رغم خروج از برجام، به بندهای این توافق از جمله «بازگشت سریع تحریم ها علیه ایران» متوسل و باعث بازگشت تحریم های سازمان ملل علیه ایران شود، بیان کرد: طبق قاعده بدیهی حقوق معاهدات،  دولتی می‌تواند از حقوق و امتیازات یک معاهده استفاده کند که عضو آن باشد. به عبارت دیگر، حق داشتن در برابر تعهد داشتن است و لذا یک کشور نمی‌تواند بدون آن که تعهداتی را پذیرفته باشد از حقوق یک سند بین ‌المللی بهره‌مند شود.

وی تصریح کرد: البته آمریکا ممکن است مدعی شود که توسل این کشور به مکانیسم ماشه (برگشت تحریم‌ها) از جهت مجوزی است که قطعنامه ۲۲۳۱ داده است چرا که این قطعنامه به محتوای برجام اشاره کرده و اجرای آن را برای همه دولت ‌ها الزامی دانسته است.  در این رابطه باید توجه داشت که اولاً پاراگراف دوم قطعنامه ۲۲۳۱ که از الزام‌آور بودن برجام برای همه دولت ‌ها و سازمان‌ های بین ‌المللی سخن می‌گوید، به الزام این نهادها به اجرای تعهدات ناشی از برجام اشاره می‌کند.

«به عبارت دیگر موضوع اجرای تعهدات توسط دولت ها الزامی شده است و در پایان این پاراگراف تأکید کرده است که هیچ دولتی نباید اجرای تعهدات ناشی از برجام را تضعیف نماید. ثانیاً در برجام از عبارت دولت مشارکت‌کننده (Participant State) استفاده می‌کند که به نظر می‌رسد معادل دولت عضو (Member State ) استفاده شده است.  ثالثاً در قطعنامه ‌های دیگر شورای امنیت نیز اسناد بین ‌المللی و معاهداتی ضمیمه شده است که به معنای تغییر ماهیت حقوقی آن سند نیست بلکه صرفا به منزله تأیید آن سند در جهت حفظ صلح و امنیت بین‌المللی است.

این تحلیل‌گر مسائل حقوق بین‌الملل افزود: در مجموع این قاعده منطقی است که «من له الغنم فله الغرم» یعنی اینکه کسی نمی‌تواند از امتیازات یک واقعیت بهره ‌مند باشد بدون آنکه مسئولیت ‌های ناشی از آن را بپذیرد.

این استاد حقوق بین الملل همچنین در مورد امکان طرح شکایت آمریکا علیه ایران در شورای امنیت خاطرنشان کرد: باید توجه داشت که حتی اگر طرح شکایت از سوی آمریکا در شورای امنیت پذیرفته شود،  امکان حضور این کشور در رای گیری مربوط به قطعنامه بازگشت تحریم ها وجود ندارد؛ چرا که ماده ۲۷ منشور ملل متحد بیان می دارد که در تصمیمات ذیلِ فصل ششم، دولت طرف اختلاف باید از رای دادن خودداری ورزد. موضوع بازگشت تحریم موضوعی مربوط به به حل و فصل اختلافات بین المللی است که تحت فصل ششم منشور ملل متحد قرار می گیرد و لذا ماده ۲۷ منشور در مورد آن قابل اجرا خواهد بود.

ضیایی در این رابطه یادآور شد: نباید فراموش کرد که اقدام آمریکا در تحریم های یکجانبه پیش از طرح قطعنامه بازگشت تحریم ها و تصویب آن در شورای امنیت، نقض صریح و آشکار قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت توسط یک دولت عضو دائم این شوراست و لذا در هر صورت توسل آمریکا به این مکانیسم زیر سوال بردن قاعده «دستان پاک» (Clean Hands) است؛ به عبارت دیگر آمریکا با نقض قبلی قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت از طریق اعمال تحریم های یکجانبه علیه ایران، «دستان پاکی» برای شکایت علیه ایران در این شورا ندارد.

این استاد حقوق بین الملل با اشاره به دعوای ایران علیه آمریکا در دیوان بین المللی دادگستری افزود: اقدام قبلی آمریکا، نقض قرار موقت دیوان بین المللی دادگستری در «قضیه نقض های ادعایی معاهده مودت ایران و آمریکا»   است که در آنجا دیوان از آمریکا خواسته بود تا پایان رسیدگی ‌اش از ادامه تحریم های ناقض حقوق بشر علیه ایران خودداری نماید.

ضیایی همچنین درمورد آثار تصویب احتمالی چنین قطعنامه هایی در شورای امنیت بر عزم و اقتدار ایران اعلام کرد: امید است که اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد با در نظر داشتن واقعیت های حقوقی ذکر شده و همینطور تفسیر سیاسی صحیح از وضعیت مورد اشاره، نسبت به تصمیم شایسته اقدام کنند؛ هرچند اعمال تحریم های یکجانبه از سوی آمریکا و همراهی متحدانش در عرصه بین ‌المللی موجب شده است تا تصویب «احتمالی» چنین قطعنامه ‌ای عملاً تفاوت چندانی در موقعیت مقتدرانه جمهوری اسلامی ایران در عرصه های اقتصادی و سیاسی ایجاد نکند.

وی در خصوص نگاه ابزاری آمریکا به حقوق بین الملل بیان کرد: در مجموع آمریکا تا اینجا ناقض برجام، قطعنامه شورای امنیت و قرار موقت دیوان بین المللی دادگستری بوده است و پذیرش شکایت دولت واشنگتن از سوی شورای امنیت بار دیگر موجب تقویت فرضیه ابزاری بودن حقوق بین الملل خواهد بود که به تبع تهدید مهمی در تثبیت صلح و امنیت بین المللی خواهد بود.

حدود دو ماه و نیم مانده به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، قطعنامه پیشنهادی آمریکا برای تمدید ممنوعیت تسلیحاتی ایران در حالی نتوانست از سد شورای امنیت سازمان ملل متحد بگذرد که دونالد ترامپ بخش قابل توجهی از اعتبار و سرنوشت سیاسی-انتخاباتی خود را به تمدید تسلیحاتی ایران گره زده بود؛ گره ای سست که به آسانی از هم گسست و حالا او در واپسین هفته های مانده تا انتخابات و درحالی که در سراشیبی نمودارهای نظرسنجی از مردم آمریکا درباره دو نامزد جمهوری خواه و دموکرات، خود را در حال سقوط می بیند، چنگ زدن به ریسمان پوسیده و بی پایه و اساس مکانیسم ماشه و بازگرداندن تحریم ها علیه ایران را شاید آخرین راه فرار از شکست در انتخابات ۱۳ آبان می داند.

آمریکا پس از رد قطعنامه پیشنهادی خود در شورای امنیت، برای تمدید نامحدود تحریم‌های تسلیحاتی ایران، فعال کردن مکانیسم ماشه را در دستور کار خود قرار داده این در حالی است که دیگر اعضای دائم شورای امنیت با اشاره به خروج رسمی آمریکا از برجام، این کشور را فاقد صلاحیت حقوقی لازم برای فعال کردن مکانیسم ماشه می‌دانند و با اقدام آمریکا در این زمینه مخالف‌ هستند.