سفیر ایران: روابط تهران - توکیو بعداز برجام وارد مرحله جدیدی شد

روابط سیاسی ایران و ژاپن از سوابق تاریخی و فرهنگی دیرینه ای برخوردار است، روابط بین دو کشور همواره دوستانه و برپایه احترام متقابل بوده و در سطح خوبی قرار داشته است. در طول هفت سال گذشته سطح روابط دو کشور بویژه پس از برجام وارد مرحله جدیدی از مشورت ها و تعاملات دو جانبه شده است. روابط دو کشور از ظرفیت های بسیار گسترده ای برای همکاری و گسترش مناسبات برخوردار بوده و در آینده نیز در پرتو رایزنی های دو جانبه و به پشتوانه اشتیاق و اراده سیاسی دو کشور، همچنان در مسیر رشد، بالندگی و توسعه همکاری ها در حوزه های گوناگون، به حرکت خود ادامه خواهد داد.

با هدف بررسی روابط ایران و ژاپن در سال های گذشته به ویژه در دولت های یازدهم و دوازدهم، پای صحبت های «مرتضی رحمانی موحد» سفیر جمهوری اسلامی ایران در ژاپن نشسته ایم. بررسی روابط دو جانبه ایران و ژاپن، دستاوردهای سفر نخست وزیر ژاپن به تهران و رییس جمهوری اسلامی ایران به توکیو، چشم انداز همکاری های اقتصادی و تجاری ایران و ژاپن، برنامه های ژاپن برای توسعه روابط تجاری با ایران، تاثیر تحریم های آمریکا بر روابط تهران و توکیو، تاثیر کرونا بر روابط دو کشور و در آخر دستاوردهای دیپلماسی دولت حسن روحانی؛ از محورهای گفت و گو با سفیر ایران در ژاپن بود.

مشروح مصاحبه ایرنا با سفیر جمهوری اسلامی ایران در ژاپن به شرح زیر است.

- همانطور که می دانید ایران و ژاپن از دوستان تاریخی یکدیگر هستند و علاوه بر تاریخ طولانی روابط، در عصر جدید نیز روابط خوب و رو به رشدی را تجربه کرده اند با این تعریف، روابط دو کشور را در حال حاضر چطور ارزیابی می کنید؟

همانطور که می دانید روابط سیاسی ایران و ژاپن از سوابق تاریخی و فرهنگی دیرینه ای برخوردار است روابط بین دو کشور همواره دوستانه و برپایه احترام متقابل بوده و در سطح خوبی قرار داشته است. در طول هفت سال گذشته سطح روابط دو کشور بویژه پس از برجام وارد مرحله ای جدید از مشورت ها و تعاملات دو جانبه شده است. روابط دو کشور از ظرفیت های بسیار گسترده ای برای همکاری و گسترش مناسبات برخوردار بوده و در آینده نیز در پرتو رایزنی های دو جانبه و به پشتوانه اشتیاق و اراده سیاسی دو کشور، همچنان در مسیر رشد،  بالندگی و توسعه همکاری ها در حوزه های گوناگون، به حرکت خود ادامه خواهد داد.

ایران صاحب فرهنگی سترگ و دارای موقعیت ژئوپلتیکی در غرب آسیا است. ژاپن نیز از فرهنگ غنی و موقعیتی مهم از لحاظ ژئوپلیتیک در شرق آسیا برخوردار است لذا موازنه میان این دو وزنه بزرگ و مهم تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و راهبردی همواره محور توازن و سبب تعادل در حوزه عمومی شرق و غرب آسیا شده است.

سال ۲۰۱۹ مصادف با نودمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک بین ایران و ژاپن بود. خوشبختانه در چارچوب گرامیداشت این سال،  تلاش ها و اقدامات گوناگونی در زمینه های سیاسی،  فرهنگی،  هنری،  دانشگاهی و تبادلات مردمی توسط سفارت ایران در توکیو هماهنگ و اجرا شد و به یکی از مهمترین سال های روابط دو کشور مبدل شد. سفر «علی لاریجانی» رییس وقت مجلس شورای اسلامی در بهمن ۱۳۹۷ سرآغاز این روند بود که در ادامه با سفر «آبه شینزو» نخست وزیر ژاپن به ایران در خرداد ۱۳۹۸ که پس از گذشت ۴۱ سال صورت گرفت و با سفر دکتر «حسن روحانی» رئیس جمهوری اسلامی ایران به ژاپن در ۲۹ آذر ماه ۱۳۹۸ که پس از گذشت ۱۹ سال انجام شد؛ تکمیل گشت و زمینه را بیش از پیش برای توسعه و گسترش هر چه بیشتر روابط دو کشور فراهم کرد.

روند متعادل و دوستانه تعاملات دو کشور در سال ۹۹ نیز با گفت و گوی تلفنی روسای جمهوری و همچنین وزرای خارجه دو کشور در شرایط شیوع کرونا ادامه یافت تا همکاری های دو کشور در پرتو اراده سیاسی رهبران بیش از پیش توسعه و گسترش یابد.

- سفر سال گذشته «آبه شینزو» نخست وزیر ژاپن به تهران و سفر متقابل «حسن روحانی» رییس جمهوری اسلامی ایران به توکیو که در تاریخ روابط دیپلماتیک دو کشور بی سابقه بود، چه تاثیری در توسعه و تقویت روابط دو جانبه و همچنین آینده روابط دو کشور دارد؟

اصولا در مفاهیم و ادبیات دیپلماسی دیدار و سفر سران کشورها با معنای عمیق دوستی همراه بوده و همواره به جهت افزایش درک و شناخت طرفین از یک دیگر از اهمیت ویژه ای برخوردار است. سفر نخست وزیر آبه بعد از  ۴۱ سال به تهران در پاسخ به دعوت رئیس جمهوری اسلامی ایران موجب شد که ژاپن با سیاست ها،  دغدغه ها و انتظارات ایران از این کشور به عنوان یک شریک سنتی در غرب آسیا و حامی برجام، شناخت بهتری پیدا کند.

البته روابط دو کشور از لحاظ سیاسی و فرهنگی همواره در سطح خوبی قرار داشته و این دو سفر به تقویت آن و همکاری های دو جانبه و فراتر از آن کاهش تنش های منطقه ای و تثبیت صلح و ثبات در منطقه کمک نموده است ولی با این وجود به خاطر شرایط جنگ اقتصادی، تروریسم اقتصادی و سیاست های ظالمانه آمریکا علیه ملت بزرگ ایران، انتظار می رود تلاش بیشتری شود تا از دخالت های کشور ثالث برای آسیب وارد کردن به روابط دوجانبه بویژه در حوزه همکاری های اقتصادی دو کشور ممانعت گردد. امروز ژاپن بعنوان یکی از قدیمی ترین مشتری های نفت ایران،  مجبور به قطع خرید نفت شده که این امر تبعاتی را برای مناسبات سنتی دو کشور ایجاد کرده است.

ثبات در روابط، استمرار همکاری‌ها، احترام متقابل و نبود سابقه و ذهنیت منفی نسبت به یکدیگر در مناسبات دوجانبه تهران ـ توکیو بیش از هرچیزی به چشم می‌خورد. همین احترام و اعتماد متقابل و وجود ذهنیت مثبت دوجانبه، مهمترین سرمایه رهبران در راستای ارتقا و تحکیم مناسبات دو کشور است.

ژاپن تلاش کرده است تا سرحد امکان با توجه به شراکت و اتحاد طولانی با ایالات متحده ضمن رعایت الزامات و با استفاده درست از ظرفیت بین‌المللی خود، به تقویت دوستی‌ها و تحکیم همکاری‌های منطقه‌ای در حوزه‌های مختلف کمک کند.

- با توجه به جایگاه و موقعیت ژاپن به عنوان سومین اقتصاد آسیا، چه زمینه هایی را برای تقویت همکاری ها میان ایران و ژاپن پیشنهاد می کنید؟

متناسب با توافق رهبران دو کشور و آینده ترسیم شده برای توسعه مناسبات،  در شرایط فعلی راهکارهای مختلفی در زمینه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی وجود دارد که می تواند مناسبات بین دو کشور را تعمیق بخشد که البته انتظار داریم هرچه زودتر شاهد اجرایی شدن توافقات و تعهداتی باشیم که پس از برجام توسط دولت ژاپن تقبل شد که در این رابطه می توان به موارد ذیل اشاره کرد.

- اجرای توافقات دو کشور در زمینه های گوناگون از جمله امور سلامت،  بانکی،  محیط زیست،  انرژی و گردشگری و ارتقا سفر شهروندان دو کشور

- توجه به سرمایه فرهنگی و ارزشمند بیش از هزار سال مراودات مردمی بین دو کشور موجب شد تا به مناسبت نودمین سالگرد برقراری روابط رسمی میان دو کشور در سال ۲۰۱۹؛ فرصت های بی نظیری برای پیشبرد برنامه ها سرلوحه اقدامات ایران و ژاپن قرار گیرد و ما از این مناسبت، کمال استفاده را کردیم و در این راه گام های موثری در معرفی فرهنگ،  هنر و پیشرفت های گوناگون جمهوری اسلامی ایران برداشته شد. این اقدامات موجب باز شدن فضاهای جدیدی برای ورود به عرصه های جدی تر در همکاری ها شد.

- تمهیدات و پیش بینی های موثری برای سال ۲۰۲۰ در چارچوب برگزاری المپیک و پارالمپیک توکیو صورت گرفت که می توانست دروازه همکاری های دو کشور را با استفاده از این رویداد بین المللی در جهت معرفی هرچه بیشتر ارزش های موجود در روابط دوجانبه بگشاید که متاسفانه بدلیل شیوع ویروس کرونا در سراسر جهان و اتخاذ اقدامات احتیاطی و بهداشتی، برگزاری المپیک به سال ۲۰۲۱ موکول شد و ما امیدواریم که در سال آینده بتوانیم به برنامه های گوناگون خود در این بستر جامه عمل بپوشانیم.

- دیدارهای مقامات عالی دو کشور از دیگر اقداماتی است که بنیاد محکمی برای بهره برداری از این مناسبات دوستانه در اختیار ما گذاشت. طی سال ۲۰۱۹ میلادی شاهد سفر رئیس وقت مجلس شورای اسلامی، دو بار دیدار وزیر امور خارجه از توکیو، سفر رئیس جمهوری کشورمان به ژاپن و سفر نخست وزیر ژاپن به ایران بودیم که این مراودات به تعمیق همکاری ها و گسترش هر چه بیشتر مناسبات انجامید.

علیرغم شیوع ویروس کرونا، تعداد این دیدارها در سال ۹۹ کاهش یافت ولی با اراده موجود میان دو کشور و به کمک فناوری های نوین، همچنان ارتباطات بین مقامات حفظ شده است که می توان گفت و گوی تلفنی نخست وزیر ژاپن با رییس جمهوری اسلامی ایران،  مکالمه تلفنی وزرای خارجه دو کشور؛ نشست مجازی معاونین سیاسی وزارت خارجه های دو کشور در خردادماه سال جاری و برگزاری پنجمین نشست کارگروه همکاری های اقتصادی و چهارمین نشست کارگروه همکاری های فرهنگی ـ ورزشی دو کشور در تیرماه سالجاری اشاره کرد.

- در کنار تلاش های تهران برای تقویت روابط با توکیو، ژاپن چه برنامه ای برای تقویت روابط اقتصادی و تجاری با ایران دارد؟

ژاپن به عنوان سومین اقتصاد جهان به خوبی بر اهمیت و جایگاه جمهوری اسلامی ایران در بازار انرژی واقف است. با وجود همه گیر شدن ویروس کرونا و کاهش مصرف انرژی، معادلات ژئو اکونومیک همچنان بر اقتصاد بین الملل حاکم است و ژاپن بر این موضوعات به خوبی واقف است. روابط ویژه ژاپن با آمریکا موضوع جدیدی نیست اما با این وجود نکات ظریفی وجود دارد که توکیو به عنوان یک روند بلند مدت به آن نگاه می کند.

ژاپن به خوبی می داند با جمهوری اسلامی ایران بعنوان کشوری با جمعیتی افزون بر ۸۰ میلیون نفر، منابع معدنی ممتاز و در مجاورت آسیای میانه و قفقاز و راه های ارتباطی گسترده و از همه مهمتر سابقه طولانی مراودات اقتصادی، نمی تواند محاسبات و برنامه ریزی های اقتصادی خود را نادیده بگیرد و اشتیاق بنگاه ها و شرکت های موثر این کشور به حفظ و توسعه همکاری های دو جانبه و ادامه حضور در بازار ایران، بیانگر توجه به این موضوع مهم است که نشان می دهد توکیو به اهمیت این قدرت بزرگ در غرب آسیا واقف بوده و در صدد ایجاد شرایط لازم برای ادامه همکاری ها است. البته انتظار می رود توکیو با اتخاذ سیاست های فعال تر و حمایتی شرایط پیشرفت در همکاری های اقتصادی را برای بخش خصوصی و علاقه مند دو کشور فراهم نماید.

در این مدت همکاری های اقتصادی دو کشور در چارچوب دوره های تخصصی با «جایکا» حفظ شده است و تا قبل از همه گیری کرونا، سالانه هیات های فنی، تخصصی و مهارتی برای حضور در دوره های فنی به ژاپن سفر کرده اند که فعلا به دلیل محدودیت های تردد ناشی از کرونا؛ با وقفه روبرو شده است که در تلاش هستیم با شیوه های جایگزین؛ فعالیت های این بخش از مناسبات دو کشور ادامه داشته باشد.

با این وجود حجم روابط اقتصادی دو کشور در سال جاری میلادی به شکل چشم گیری کاهش یافته که نتیجه اجرای تحریم ها و بروز مشکلات مختلف اداری و مقرراتی حاکم بر مناسبات اقتصادی است.

- تحریم های اقتصادی و تجاری ناعادلانه آمریکا، چه تاثیری بر روابط ایران و ژاپن داشته است و توکیو چه راهکارهایی برای گسترش روابط با ایران علیرغم این تحریم ها دارد؟

همانطور که اشاره شد روابط ویژه با آمریکا در ابعاد مختلف و اشتراک منافع در شئون سیاسی، امنیتی و به ویژه اقتصادی، تجاری و مالی برای ژاپن مطرح است. این موضوع و آثار آن برای تهران روشن است اما در وضعیت حمایت از برجام و تعهد کشورها در چارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل؛ افکار عمومی در ایران انتظار دارد توکیو تلاش های جدی تری برای حفظ مناسبات سنتی و اجرای تعهدات اعلامی داشته باشد. شاید بخش خصوصی به دلیل نگرانی های اقتصادی خود، روابط را گرفتار تعهد بیش از حد (Over Compliance) کند اما معتقدیم در نهایت دولت ها هستند که متولی روابط تلقی می شوند و لذا نمی توانند این مسئولیت خود را واگذار نمایند.

جمهوری اسلامی ایران معتقد است که تحریم های ظالمانه و یکجانبه آمریکا بدون پشتوانه بین المللی و فاقد وجاهت حقوقی است و تجربه دوره گذشته تحریم ها نشان می دهد که توکیو می تواند با اقدامات دقیق و حساب شده روابط دو کشور را از آثار زیانبار تحریم و مداخله دیگر کشورها حفظ کند.

در شرایط شیوع کرونا، کمک ارزشمند بیش از ۲۵ میلیون دلاری ژاپن به ایران که مورد تقدیر مقامات ارشد و افکار عمومی ما قرار گرفت، نشان می دهد که ژاپن اهمیت ابعاد انسانی روابط را بخوبی درک می کند. گسترش این درک سازنده به حوزه روابط تجاری و بانکی می تواند باب جدیدی در مناسبات بگشاید بویژه اینکه حتی در تحریم های غیر قانونی آمریکا هم ادعا می شود محدودیتی در این زمینه وجود ندارد. تجربه نشان می دهد که اینگونه موارد حتما مورد توجه افکار عمومی در ایران خواهد بود و در تاریخ روابط ثبت خواهد شد.

- همانطور که می دانید به دلیل شیوع ویروس کرونا، روابط تجاری و اقتصادی بسیاری از کشورها به شدت کاهش یافته، همه گیری کرونا چه تاثیری در روابط دو کشور گذاشته است؟

شیوع ویروس کرونا بر تمام وجوه سیاست بین الملل تاثیر گذاشته و مهمترین نمودِ آن کاهش شدید تماس های حضوری بین مردم کشورها بواسطۀ جلوگیری از شیوع این ویروس منحوس بوده است. لذا روابط دو کشور ایران و ژاپن نیز از این امر مستثنی نبوده و با توجه به محدودیت های ایجاد شده جهت سفر اتباع دو کشور و سخت گیرانه تر شدن شرایط ورود، میزان سفرها و تجارت بین دو کشور بشدت کاهش یافته است. البته مقامات دو کشور برای رفع نگرانی ها و تسهیل در ارتباطات در حال تلاش و رایزنی هستند.

-  روابط ایران و ژاپن در کنار برخورداری از پیشینه مناسب تاریخی، در سال های اخیر و در دوران ریاست جمهوری «حسن روحانی» وارد مرحله جدیدی شد. با این مقدمه مهمترین دستاوردهای دولت های یازدهم و دوازدهم در دیپلماسی با ژاپن چیست؟

در حوزه آسیا رد پای فرهنگ، هنر و تمدن ایرانی در جای جای این قاره کهن با قدمتی بیش از هزار سال پدیدار است، آسیا با برخورداری از نرخ رشد بالای اقتصادی طی بیش از سه دهه، امروز به مرکز تولید بیشترین ثروت، تکنولوژی و نیروی متخصص تبدیل شده است. آسیا دارای بیشترین ظرفیت برای همگرایی در قالب اتحادیه‌های درون قاره‌ای، بیشترین همگرایی و همکاری را تجربه می‌کند.

از زمان استقرار دولت یازدهم و دوازدهم بویژه پس از برجام روابط دو کشور در سطح خوبی قرار گرفت؛ در این مدت سران دو کشور بیش از ۸  بار در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد دیدار کردند و سفر آبه نخست وزیر ژاپن به ایران در سال ۱۳۹۸ پس از ۴۱ سال و سفر متقابل دکتر روحانی به ژاپن پس از ۱۹ سال جزو نقاط عطف روابط بوده است.

در طول سال های گذشته، سفر مقامات دیگر سیاسی از جمله سفر علی لاریجانی رئیس مجلس وقت شورای اسلامی در بهمن ماه ۱۳۹۷، همچنین سفر خانم ابتکار معاون رئیس جمهوری و رئیس وقت سازمان محیط زیست در سال ۱۳۹۳، سفر وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در سال های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۸، سفر معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری در سال ۲۰۱۶ و سفر معاون حقوقی رئیس جمهور در سال ۱۳۹۸ نیز از نقاط عطف در روابط دو کشور می باشد.

سال ۲۰۱۹ مصادف با نودمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک بین ایران و ژاپن بود در این چارچوب، سفر رییس مجلس شورای اسلامی در بهمن ۱۳۹۷ سرآغاز سلسله اقدامات ویژه نودمین سالگرد بود که در ادامه با سفر آبه نخست وزیر ژاپن به ایران در خرداد ۱۳۹۸، که پس از گذشت چهل و یکسال سال صورت گرفت و دو بار سفر وزیر امور خارجه کشورمان به ژاپن به فاصله چهار ماه و در نهایت سفر دکتر روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران به ژاپن در ۲۹ آذر ماه ۱۳۹۸، پس از گذشت ۱۹ سال، تکمیل شد و تحرکاتی موثر و ماندگار برای توسعه و گسترش هر چه بیشتر روابط دو کشور را فراهم نمود.

حمایت از برجام با آغاز همکاری های اقتصادی و تجاری، توافق وام «ینی جایکا» به صنعت برق برای نوسازی نیروگاه های شهید رجایی و شهید مفتح در سال ۱۳۹۶ به مبلغ ۸۰۰ میلیون دلار،  قرار داد تجهیز بیمارستان های آرش و امام حسین(ع) در ۱۳۹۶ به مبلغ ۱۴ میلیون دلار،  قرار داد اعطای دستگاه های ایکس ری به گمرک چابهار در سال ۱۳۹۵ به مبلغ ۷ میلیون دلار، قرارداد کمک توسعه ای به موزه ملی ایران،  قرارداد اختصاص تجهیزات لرزه نگاری به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری،  موافقت جایکا برای پرداخت وام کم بهره به وزارت علوم برای اعزام ۹۰ تن از دانشجویان ایرانی به ژاپن و امضا قرار داد خط اعتباری ۱۰ میلیارد دلاری در ۱۳۹۴ از دیگر این موارد است.

ایجاد مکانیسم ویژه بانکی SPA برای مبادلات انسان دوستانه،  موافقت نامه اجرای طرح های یونیدو در چابهار،  امضا قرارداد اعطای دستگاه های سنجش آلودگی هوا به شهرداری تهران در سال ۱۳۹۶ به مبلغ ۳۰۰ هزار دلار،  تبادل پیش نویس قرارداد امکان سنجی جایکا برای سواحل مکران،  امضا یادداشت تفاهم همکاری های ایران و ژاپن در بخش سلامت، ارایه پیش نویس قرارداد موافقت نامه تشویق و حمایت متقابل از سرمایه گذاری دو کشور در سال ۱۳۹۵ و تصویب موافقت نامه اجتناب از اخذ مالیات مضاعف در ۱۳۹۵ از دیگر همکاری های دو جانبه بوده است.

ارایه پیش نویس موافقت نامه جدید همکاری های فنی ایران و ژاپن،  نهایی شدن پیش نویس یادداشت همکاری های گردشگری،  نهایی شدن پیش نویس یادداشت همکاری های ورزشی،  امضا یادداشت همکاری های محیط زیستی،  امضا موافقت نامه همکاری های گمرکی،  تصویب معاهده انتقال محکومین،  برگزاری سالانه کمیسیون مشترک کنسولی،  امضا تفاهم نامه همکاری علمی بین ایران و ژاپن،  کمک های انسان دوستانه دولت ژاپن به سیل زدگان در ایران و کمک بشردوستانه دولت ژاپن به ایران بخاطر شیوع ویروس کرونا ۲۰۲۰ از دیگر این موارد بوده است.