سواد رسانه‌ای راه مقابله با اینفودمیک در بحران کرونا

به گزارش روز چهارشنبه دانشگاه شهید بهشتی این موضوع در یک وبینار تخصصی بررسی تطبیقی نحوه پوشش اخبار کرونا در ایران و جهان که در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی برگزار شد بیان گردید.

اینفودمیک (Infodemic) به شرایطی اطلاق می شود که اطلاعات وسیعی در مورد یک مشکل ایجاد شود و این وسعت اطلاعات، پیدا کردن راه حل را دشوار می سازد و انتشار اطلاعات نادرست و شایعات مانع پاسخگویی راهکارهای موثر سلامتی شده و باعث ایجاد نوعی سردرگمی و عدم اطمینان در بین مردم میشود.

سازمان جهانی بهداشت ، شبکه ای برای مقابله با اینفودمیک با نام اپی وین (EPI-WIN) که مخفف شبکه اطلاع رسانی بیماری های همه گیر است به راه انداخته و از این راه اطلاعات را جمع آوری و تعیین می کند که کدام منابع معتبر هستند تا بدین طریق اطلاعات درست و به روز را برای مردم فراهم آورد.

مدیر گروه پزشکی اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در این وبینار اظهار داشت: یونسکو ابعاد مختلفی را برای سواد در نظر گرفته که یکی از آن ها رسانه است، یعنی  افراد توانایی تشخیص اخبار درست از نادرست را داشته باشند و تا زمانی که افراد چنین توانایی را نداشته باشند خبرهای نادرست می تواند سلامت و  روان جامعه را متاثر کند.

محمدرضا سهرابی با اشاره به انواع رسانه ها اعم از دیداری و شنیداری، انتقال پیام در زمان مناسب، از طریق منبع معتبر با گروه هدف و رسانه مناسب را مهمترین ویژگی های اطلاع رسانی درست عنوان کرد.

وی گفت : در برخی از کشورها نظام سلامت مبتنی بر پزشک خانواده است و پزشکان خانواده به عنوان دروازه بانان سلامت به سلامت افراد جامعه رسیدگی می کنند، اما در مقابل در کشوری مانند آمریکا نظام سلامت مبتنی بر بازار آزاد است و هر فردی می تواند انتخاب کند که چه خدمتی را بگیرد.

 وی با بیان اینکه نظام سلامت کشور ما ترکیبی از این دو نظام است، توضیح داد: در کشور ما خدمات بهداشتی همچون واکسیناسیون بر عهده دولت است و خدمات درمانی تقریبا در بازار آزاد ارائه می شود.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان اینکه مدیریت واحد، کنترل بیماری کرونا را بسیار راحت تر می کند، بر نقش نظام سلامت در کنترل اپیدمی ها تاکید کرد.

۷۵ درصد عوامل تاثیرگذار بر سلامت خارج از اختیارات وزارت بهداشت است

سهرابی با بیان اینکه بیش از ۷۵ درصد عوامل تاثیر گذار بر سلامت جامعه خارج از حیطه اختیارات وزارت بهداشت است، اشتغال و درآمد، سواد، تجربیات دوران کودکی، اعتیاد و فرهنگ را از جمله این عوامل عنوان کرد.

وی تمرکز بر فردگرایی را یکی از مشکلات فرهنگی حال حاضر عنوان کرد و گفت: با توجه به اینکه فردگرایی فقط حفظ منافع فردی را در نظر می گیرد، با این رویکرد در بحران کرونا هرکس فقط به دنبال این است که خود را از ابتلا به کرونا حفظ کند و به دنبال مراقبت از دیگران نیست.

 عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به لزوم فراهم شدن زیرساخت ها در نظام سلامت و سیستم اجرایی، بر ضرورت کار تیمی، تصمیم گیری های به موقع و اقدامات متمرکز برای مقابله با بحران کرونا تاکید کرد.

 سهرابی همچنین با تاکید بر اهمیت آموزش بر ضرورت گنجاندن مبانی کار کردن با رسانه ها در نظام آموزش پزشکی تاکید کرد.

ضرورت گواهی فعالیت در رسانه برای متخصصان

وی با هشدار نسبت به تبعات منفی حضور افراد فاقد صلاحیت در رسانه ها بر لزوم داشتن گواهی فعالیت در رسانه ها برای متخصصان تاکید کرد.

 سهرابی همچنین تجارت اسلحه، مواد مخدر و دارو را از پرسود ترین تجارت های جهان برشمرد و گفت: در بحران کرونا نیز همه کشورها به دنبال آن اند که با تولید داروهای کرونا سهمی از این بازار پرسود داشته باشند و رسانه ها در این بین می توانند هم علیه و هم به نفع مافیای دارویی نقش داشته باشند.

 مهمترین فاکتورهای ایجاد تفاوت در تجارب رسانه ای کشورهای مختلف کدامند؟

همچنین زرین  زردار عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی نیز در این نشست، با بیان اینکه در حال حاضر هنوز داده های کافی برای مقایسه تطبیقی تجربیات رسانه های کشورهای مختلف در سطح آکادمیک در دست نیست، یادآور شد: بخش زیادی از آنچه در رسانه ها برای پوشش کرونا اتفاق می افتد تابع فاکتورهایی خارج از حوزه سلامت و رسانه است.

وی  تفاوت در ساختار سیاسی، ساختار اجتماعی و فرهنگی و همچنین تنوع جامعه نخبگان را از مهمترین فاکتورهای تفاوت در تجربه رسانه ای کشورهای مختلف در پوشش اخبار کرونا عنوان کرد.

زردار همچنین با بیان اینکه فرهنگ های مختلف با توجه به میزان گشودگی خود در برابر اخبار واکنش های متفاوتی دارند، یادآور شد: علاوه بر این موارد میزان تحمل وضعیت های مبهم در فرهنگ های مختلف با یکدیگر متفاوت است  و با توجه به ناشناختگی کرونا، برخی از فرهنگ ها تحمل بیشتری برای منتظر دستورالعمل های قطعی ماندن دارند و تحمل برخی فرهنگ ها کمتر است و هرچه زودتر به دنبال دستیابی به نسخه شفابخش هستند.

وی با اشاره به اینکه بر اساس این معیارها می توان نحوه پوشش اخبار کرونا در کشورهای مختلف را در چهار نوع دسته بندی کرد، توضیح داد: در کشورهایی مانند ژاپن که در آن ها تقسیم قدرت صورت گرفته و تکثر در آن ها به رسمیت شناخته می شود تجربه رسانه ای معمولا از طریق انتشار مداوم اطلاعات صورت می گیرد.

زردار ادامه داد: در کشور ژاپن بعد از شناسایی اولین موارد ابتلا، به مقامات محلی برای تولید اطلاعات اختیارات داده بیشتری داده شد تا اطلاعات تولید شده در فضای رسمی افزایش یابد و افراد با افزایش آگاهی برای مقابله با بحران آماده شوند.

 این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی درباره تجربه رسانه ای کشورهایی که در آن ها سطحی از تمرکز قدرت، تکثر و گشودگی فرهنگی وجود دارد توضیح داد: در کشوری همچون سوئد فضای داوطلبانه ای وجود دارد و اطلاعات از طریق شبکه های نخبگانی که سطح اعتماد بالایی نسبت به آن ها وجود دارد منتشر می شود.

 وی افزود: در کشورهایی مانند فرانسه که تکثر به اندازه ژاپن و سوئد وجود ندارد اما قدرت سیاسی متمرکز و فرهنگ گشوده است، برای کنترل اپیدمی و اخبار آن تمایل به اعمال قدرت از نوع قانونی و دموکراتیک وجود دارد و با اقداماتی همچون در نظر گرفتن جریمه برای خروج غیر قانونی از خانه از شیوع ویروس جلوگیری می کنند.

 زردار اضافه کرد: اما در کشورهایی همچون چین که در آن ها تمرکز قدرت وجود دارد و فرهنگ گشوده نیست، انتظار اطلاعات از بالا به پایین اتفاق می افتد و مسیرهای افقی نیز تحت کنترل دولت قرار دارند و فعالیت آن ها محدود و بسته است بخش زیادی از اخبار در خدمت دستاورد بزرگی به نام  خروج از بحران، سانسور می شوند و یا  تحریف می شود.

وی اضافه کرد: در این کشورها برای اطلاع رسانی فضاهایی وجود دارد که مقامات دولتی سعی می کنند آن ها را تقویت کنند و در سایر کانال ها اگر خارج از پروتکل ها محتوایی وجود داشته باشد با آن ها مقابله می شود.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در بخش دیگری از این نشست، با اشاره به تجربه متفاوت آمریکا در پوشش اخبار کرونا، ترامپ را از پیشگامان فیک نیوز(اخبار جعلی) خواند و گفت: قبل از کرونا نیز اخبار جعلی در حوزه علم و سلامت موضوع مهمی تلقی می شد، اما بعد از کرونا با پدیده ای به نام اینفودمیک مواجه شدیم که مجموعه وسیعی از اخبار درست و غیردرست را در اختیار افراد قرار می دهد که توانایی انتخاب را از مخاطب می گیرد.

 وی با بیان اینکه در برخی از کشورها سیاست های سختگیرانه ای نسبت به اخبار جعلی وجود دارد، یادآور شد: در چین در تمام ساختارها بخش مجزایی برای شناسایی اخبار جعلی شکل می گیرد تا این اخبار از شبکه های اجتماعی پاک شوند و افراد منتشر کننده نیز مجازات می شوند.

 عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: همچنین کشورهایی همچون فرانسه و هند نیز ساختار قانونی را برای مقابله با اخبار جعلی دنبال می کنند، در کشورهایی همچون ژاپن و سوئد که با تکثر مواجه ایم نیز، برای مقابله با اخبار جعلی مکانیزم هایی همچون انتشار اخبار از مبانی اصلی وجود دارد، یعنی ساختارهای رسمی سعی می کنند نیاز مخاطبان را پوشش دهند و علاوه بر این ها نظامی برای رتبه بندی اخبار راه اندازی شده است، یعنی بنا بر تشخیص مخاطبان اخباری که اعتبار بالاتری دارند در صدر اخبار قرار می گیرند.

زردار با بیان اینکه در کشوری مانند آمریکا، نهادهای علمی ماموریت سومی به غیر از آموزش و پژوهش یعنی ارتباط با جامعه را دنبال می کنند، گفت: در این کشور درون شبکه پزشکی روزنامه نگاران برجسته ای وجود دارند که منبع بسیاری از رسانه های معتبر به شمار می روند و در بحرانی مانند کرونا صدایشان شنیده می شود، یعنی نخبگانی وجود دارند که حتی علی رغم مقاومت دولت، با اخبار جعلی مقابله می کنند.

 وی با بیان اینکه آنچه در فضای رسانه ای کشورما در دوران کرونا برای مقابله با اینفودمی تجربه شده پیچیده تر از آن است که بتوان برای آن الگوی روشنی تصویر کرد، افزود: البته تلاش های موثری هم در ستاد ملی مقابله با کرونا انجام شده است که از جمله آن ها می توان به شرکت دادن رسانه های اجتماعی در فرایند خود اشاره کرد.

 زردار تاکید کرد: می توان گفت برای مقابله با اینفودمی در دنیا استراتژی قطعی وجود ندارد اما در کشور ما شاید استفاده از اقتدار در کوتاه مدت بتواند در مقابله با اخبار جعلی از سایر استراتژی ها موفق تر عمل کند.

 میزان تحمل وضعیت مبهم در مردم کشور پایین است

وی همچنین با اشاره بر لزوم وجود کانال های اطلاع رسانی مورد اعتماد در شرایط کنونی گفت: تحمل ابهام در مردم کشور ما پایین است و غالبا ترجیح می دهند به جای مراقبت های بهداشتی طولانی مدت، با جست و جوی کلیدواژه درمان قطعی کرونا با این ویروس مقابله کنند.

 عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه در انتشار اخبار جعلی، بعد روانی افراد جامعه نیز نقش پررنگی دارد، یادآور شد: جریان یافتن اخبار جعلی بسیار روان تر از اخبار درست است و زمانی که با سیل اخبار مواجه ایم، اخباری که آرامش بیشتری را برای ما در پی دارند از مقبولیت بیشتری برخوردارند.

 وی در پایان تاکید کرد: لازم است با به کار گیری سیاست های سختگیرانه تر در شرایط بحرانی مسیرهای اصلی اخبار جعلی شناسایی و مسدود شوند.