تحقق عدالت اجتماعی با تامین غذای سالم و تلاش برای حذف گرسنگی

سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد(فائو) که در ۱۹۴۵میلادی به وسیله ۴۴ کشور عضو سازمان ملل متحد و با هدف زدودن فقر و گرسنگی در جهان تشکیل شد، در بیستمین کنفرانس خود در نوامبر ۱۹۷۹میلادی، ۱۶ اکتبر سالروز تاسیس این نهاد را «روز جهانی غذا» نام‌گذاری کرد که همه ساله مراسمی در بیش از ۱۵۰کشور جهان برای بزرگداشت آن برگزار می‌شود و از طرف فائو شعاری در زمینه های همچون سوء تغذیه، گرسنگی و راه های بر طرف کردن کمبود مواد غذایی و کاهش گرسنگان جهان تعیین می شود که در سال جاری عنوان «آینده ما در گرو اقدامات امروز است. حذف گرسنگی تا سال ۲۰۳۰ امکان پذیر» انتخاب شده است.

تغذیه در طول تاریخ

برای بشر ابتدایی تا اوایل سده ۱۹ میلادی، غذا خوردن همواره اینگونه معنی می داده که شک خود را پُر کند به همین دلیل هم هر آن چیزی که در دسترس خود می دید، فارغ از کمیت و کیفیت آن را می خورد تا نیازش را برآورده کند اما از این دوره به بعد و به خصوص با رشد شهرنشینی و به وجود آمدن اجتماعات انسانی به ویژه در میانرودان، مصر و یونان محصولات کشاورزی جایگاهی خاص در نزد آنها پیدا کرد و از آن به عنوان تغذیه اصلی خود استفاده می کردند که در ایران کشاورزی و دامپروری رونق زیادی پیدا کرد.

یونانیان نیز به تغذیه اهمیت زیادی می دادند و معتقد بودند که «برای تقویت روح هرگز جسم را نباید فراموش کرد و باید مردم را با ورزش و غذای مناسب تربیت کرد». آنها در تغذیه خود از گیاهان استفاده می کردند و مصرف گوشت گوسفند، پرندگان، شکر، لبنیات و ماهی نیز در بین بعضی از طبقات مردم معمول بود. به هر ترتیب به مرور زمان، تغذیه در میان اقوام و ملل گوناگون جایگاهی ویژه به دست آورد و آنها در نوع تغذیه نیز از یکدیگر تقلید می کردند.

ناامنی غذایی و سوء تغذیه

با وجود اینکه غذا نقش مهمی در زندگی انسان ها ایفا کرده اما در طول تاریخ و کشورهای مختلف، ناامنی غذایی و سوء تغذیه یکی از معضل ها بوده که بشر با آن مواجه بوده است؛ اتفاقی که به ویژه در زمان های جنگ نیز به صورت چشمگیری افزایش پیدا می کند. البته عواملی همچون تغییرات آب و هوایی و خشکسالی و مهاجرت از روستا به حاشیه شهرها، بیکاری، کاهش دسترسی به دلیل افزایش قیمت مواد غذایی که در صورت بی‌توجهی به آنها احتمال گرسنگی، اشکال مختلف سوءتغذیه به صورت کوتاه قدی و لاغری کودکان و ... افزایش پیدا می کند، نیز همواره در سوء تغذیه مهم بوده است و این پدیده در تمام کشورها وجود دارد و دولتمردان همواره کوشش می کنند تا شرایطی فراهم آوردند که امنیت غذایی ایجاد کنند؛ یعنی دسترسی همه افراد یک جامعه، در تمام ادوار عمر به غذای کافی و سالم برای داشتن زندگی سالم و فعال را مهیا کنند که برای این مهم می بایست سازمان‌ها و نهادها با هم همکاری داشته باشند و با هماهنگی یک سازمان متولی امنیت غذایی، بر تولید یا واردات مواد و محصولات غذایی، آموزش و تبلیغ و آگاهی دادن به جامعه و سیاست گذاری های کلان اقتصادی نقش ایفا کنند.

در ایران برای جلوگیری از ناامنی غذایی و سوء تغذیه اقداماتی انجام شده است که در قالب طرح تحول نظام سلامت در حوزه بهداشت کارشناسان تغذیه در مراکز خدمات جامع سلامت به منظور ارایه خدمات مشاوره تغذیه و رژیم درمانی به کار گرفته شده‌اند و آحاد جامعه به ویژه اقشار کم در آمد در مناطق محروم و حاشیه شهرها از خدمات مشاوره‌ای و تنظیم برنامه غذایی به طور رایگان بهره می‌برند. همچنین اجرای برنامه بهبود تغذیه زنان روستایی و عشایری با همکاری جهاد کشاورزی، اجرای برنامه‌های حمایت تغذیه‌ای کودکان زیر پنج سال، مادران باردار با همکاری کمیته امداد امام خمینی(ره) و بنیاد علوی و طراحی و اجرای مداخلات خاص در  مناطق محروم کشور از اقداماتی است که با هدف حذف گرسنگی و سوءتغذیه اجرا می‌شود.

تغییر سبک زندگی و الگوی نامناسب تغذیه

سبک زندگی ارتباط مستقیمی با الگوی غذایی دارد به همین دلیل هم در طول دهه گذشته با مدرن شدن زندگی ها الگوی غذایی هم تغییر کرده و می توان گفت به طرف ناسالم شدن پیش می رود؛ یعنی امروزه علاقه افراد به ویژه کودکان به مصرف مواد فست فودی بسیار زیاد شده است که این امر به شیوع بیماری های بسیاری منجر می شود زیرا این خوراکی ها به دلیل تراکم کالری، چربی و نمک زیادی که دارند، علت اصلی بروز چاقی و اضافه وزن به شمار می روند و در افراد سبب پرفشاری خون، افزایش قند و چربی می شوند که این عوامل شانس ابتلای شخص را به بیماری هایی چون ناراحتی های قلبی و عروقی، سرطان و مشکلات گوارشی بیشتر می کند.

برای حل این معضل باید در تغذیه به خصوص برای کودکان کنترل لازم داشت و الگوهای مصرفی خانواده ها اصلاح شود. همچنین جایگزینی غذاهای سبک و سنتی به جای انواع فست فودها می تواند افراد را از هرگونه بیماری ایمن کند و بایستی رعایت این موارد در زمره هدف های اصلی جامعه قرار گیرد.

ایمنی غذایی و نقش دولت‌ها در آن

منظور از ایمنی غذایی بررسی، آماده سازی و ذخیره مواد غذایی است که حداقل خطر ابتلا به بیماری های ناشی از آلودگی های میکروبی، فیزیکی و شیمیایی را داشته باشد. به عبارتی دیگر ایمنی غذایی یعنی اطمینان از اینکه غذایی که مردم جامعه استفاده می‌کنند، به طور کامل سالم و فاقد هرگونه آلودگی باشد که این آلودگی می‌تواند شامل آلودگی میکروبی، انگلی یا شیمیایی شود.

بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که در دهه‌های اخیر با گسترش تکنولوژی و افزایش مصرف افزودنی‌ها، آفت‌کش‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها و هورمون‌ها در تولید مواد غذایی در کشورهای در حال پیشرفت، اثرات سوء و انکارناپذیری بر سلامت انسان‌ها به وجود آمده ‌است. این آلودگی‌ها و بیماری‌ها شامل بروز انواع ناهنجاری‌های مادرزادی و ایجاد سونامی انواع سرطان‌های مختلف و افزایش چشمگیر بار بیماری‌ها در دهه گذشته است. برپایه آمار، میزان وقوع مسمومیت‌های ناشی از آلودگی غذا در کشورهای در حال پیشرفت ۱۳درصد بیشتر از کشورهای صنعتی است.

همچنین تهدیدهای جدید ایمنی مواد غذایی به طور مداوم در حال ظهور هستند و تغییرات در تولید، توزیع و مصرف مواد غذایی، تغییرات در محیط زیست، عوامل بیماری زای جدید و در حال ظهور، مقاومت ضد میکروبی مواد غذایی را به چالش کشیده اند.

بنابراین ایمنی مواد غذایی به طور فزاینده ای در حال جهانی شدن است و نیاز به تقویت سیستم­ های ایمنی مواد غذایی بیش ازپیش در میان کشورها مشهود است. به همین دلیل هم بود که سازمان جهانی بهداشت شعار خود را در سال ۲۰۱۵ میلادی ترویج بهبود ایمنی مواد غذایی از «مزرعه تا بشقاب (سفره)» قرارداد. به هر ترتیب با توجه به امر نظارت بر ایمنی غذا از وظایف اصلی و ذاتی نهادهای ذیربط در دولت ها است؛ یعنی جایی که مردم فی‌نفسه هیچ نقشی در آن ندارند و صرفاً به عنوان مصرف‌کننده و براساس اعتماد به ایفای نقش سازنده نهادهای نظارتی، مواد غذایی را خریده و استفاده می‌کنند،  اگر چشم پوشی، تسامح، رانت و فسادی صورت بگیرد، می‌تواند عوارض غیرقابل جبران و نابخشودنی در ارتباط با سلامت مردم ایجاد کند.

البته سازمان بهداشت جهانی در پیشگیری، شناسایی و واکنش به شیوع بیماری­ های غذا زاد کمک می­ کند. در این راستا با دستور العمل و قوانین غذایی، مجموعه ای از استانداردها، دستورالعمل ­ها و قوانین بین المللی فرایندهای اصلی مواد غذایی را پوشش می ­دهد. همراه با سازمان جهانی بهداشت، سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (FAO) از طریق یک شبکه اطلاع رسانی جهانی به کشورها در مورد ایمنی مواد غذایی هشدار می­ دهد.