اسلام ستیزی در غرب؛ از عقلانیت نسبی تا بنیادگرایی لائیک

اظهارات رئیس جمهور فرانسه «امائونل مکرون» در دفاع از کاریکاتورهای اهانت آمیز به پیامبر اسلام(ص) باعث واکنش مسلمانان در کشورهای مختلف شده است. مردم جوامع مختلف با برگزاری تجمعاتی اعتراض خود را به رویکرد دولت فرانسه در اهانت به مقدسات ملسمان اعلام کردند. اما فارغ از اینکه چه انگیزه‌هایی باعث طرح این دیدگاهای ناصواب از سوی مکرون شده مسئله اسلام هراسی و حتی اسلام ستیزی امری ریشه‌ای و طولانی مدت در غرب است.

به گزارش ایرنا، مجمع بین‌المللی اساتید مسلمان دانشگاه‌ها با همکاری شورای راهبردی روابط خارجی در وبیناری تحت عنوان «اسلام ستیزی در غرب» که عصر روز یکشنبه ۱۱ آبان برگزار شد به علل و عوامل این مسئله پرداخته است. در این وبینار مهمانان خارجی و داخلی حضور داشتند که مطلب پیش رو گزارشی از سخنان مهمان داخلی این نشست است.

نسبی گرایی معرفتی عامل مخالفت با اسلام در فرانسه است

حجت الاسلام و المسلیملین دکتر «عبدالحسین خسرو پناه» رئیس هیات مدیره مجمع اساتید مسلمان و معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی در این نشست به علل مخالفت غرب با اسلام پرداخت.

او با بیان اینکه از ابتدا در غرب مخالفت‌های جدی با اسلام صورت گرفت که نمونه آن جنگ‌های صلیبی است، گفت: اما در حال حاضر نوع اسلام ستیزی که در غرب با آن مواجه هستیم و رواج پیدا کرده متفاوت از اسلام ستیزی است که در قرون وسطی شکل گرفت.

وی سپس با طرح این پرسش که چرا این تفاوت ایجاد شده است بیان داشت: برای پاسخ دادن به این پرسش باید به دو حوزه اشاره کنیم. حوزه اول چرایی معرفتی و بینشی است و حوزه دوم به چرایی کنشی مرتبط است. در حوزه اول این پرسش مطرح می‌شود که چه امری پشتوانه اسلام ستیزی در غرب است و در حوزه دوم با این سوال مواجه هستیم که  چه کنش‌هایی باعث رواج اسلام ستیزی در غرب می‌شود. پاسخ پرسش اول رواج «عقلانیت خودبنیاد» در غرب است.  این نوع عقلانیت به معنای عقل استدلال گر نیست بلکه عقل استدلال‌گر را مسلمانان هم قبول دارند بلکه عقلانیتی است که ارتباطی با منبع وحی ندارد و آن را انکار می‌کند و خود را متکی بر تجربه و عقل ابزاری می‌کند و این عقلانیت در نهایت به نسبی‌گرایی معرفتی منجر می‌شود. این نوع عقلانیت ریشه در رنسانس دارد. کانت هم در نیمه دوم قرن ۱۸ این نوع عقلانیت را تبیین فلسفی کرد. عقلانیت خود بنیاد در خدمت استعمار بوده و برای رسیدن به اهداف استعمار برنامه ریزی کرده است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: در نیمه اول قرن بیستم به مرور عقلانیت خود بنیاد کاملا به سمت نسبی‌گرایی حرکت کرد. در نسبی گرایی معرفتی مطرح می‌شود که معیاری برای صحت و سقم مسائل و تشخیص حق نداریم.  به صورت طبیعی در این دستگاه فکری حقانیتی به نام اسلام به رسیمت شناخته نمی‌شود. نه تنها اسلام پذیرفته نمی‌شود بلکه هیچ یک از ادیان الهی مورد پذیرش قرار نمی‌گیرد چرا که همه این ادیان به وحی متصل هستند و برای شناخت تنها به تجربه و فهم خود آدمی بسنده نمی‌کنند.

وی سپس به علل کنشی اسلام ستیزی در غرب پرداخت و گفت: از منظر کنشی هم رسانه‌ها در غرب به شدت تلاش می‌کنند که نگاه مردم را به اسلام تغییر دهند و اسلام و مسلمان را نماد خشونت معرفی کنند. شما فیلم‍‌هایی که در هالیوود ساخته می‌شود را نگاه کنید مصداق همین رویکرد است. وقتی به صورت مرتب اسلام مساوی خشونت قلمداد می‌شود به صورت طبیعی مسلمانان منزوی شده و به مرور طرد می‌شوند.از نگاه من برای مقابله با رویکرد معرفتی اسلام ستیزی در غرب باید به عقلانیت الهی متکی شویم. در زمینه رویکرد کنشی هم باید رسانه‌های جهان اسلام قوی‌تر ظاهر شوند و اسلام را به عنوان دین محبت، عشق و علاقه معرفی کنند و اجازه ندهند تصویر منفی از اسلام به مردم ارائه شود.

اندیشه لائیک به دنبال تحمیل ارزش‌های خود به مسلمانان است

«محمد باقر خرمشاد» استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی هم در این وبینار تحت عنوان «بنیاد گرایی و اسلام ستیزی در فرانسه» به سخنرانی پرداخت. او در ابتدا به طرح سه پرسش پرداخت. چرا اسلام ستیزی در فرانسه وجود دارد؟ علل و عوامل داخلی و خارجی این مسئلبه چیست؟ آیا آنگونه که سیاستمداران و رسانه‌های فرانسه مطرح می‌کنند عامل اسلام ستیزی خود مسلمان‌ها و تندروی آن‌ها است یا علل و عوامل دیگری در این زمینه موثر است؟

خرمشاد در پاسخ به این پرسش‌ها گفت: به نظر من بنیاد گرایی لائیک یکی از عوامل اصلی تشدید اسلام ستیزی در فرانسه است. بنیاد گرایی در اندیشه لائیک داری ریشه‌های طولانی و مبنایی است در حالی که لائیسیته فرانسه خود را پاسخی به اندیشه بنیادگرایی می‌داند اما خود دچار این بنیاد گرایی شده است. امروز این اندیشه باید به این سوال جواب دهد که آیا فقط ادیان و مذاهب دچار بنیاد گرایی می‌شوند یا اندیشه لائیسیته هم می‌تواند دچار این مسئله شود؟ به زعم من دچار بنیاد گرایی شده است. بنیاد گرایی لائیک در فرانسه تبدیل به یک چریان قوی شده، به عبارت بهتر در فرانسه و اروپا با اینکه مذهبی نیستند اما هنوز روح جنگ‌های صلیبی همچنان جاری است.

وی افزود: من اصرار اندیشه لائیک برای تحمیل ارزش‌های خود به دیگران از جمله مسلمانان را از عوامل مهم اتخاذ رویکردهای رادیکال در جامعه فرانسه می‌دانم.این رویکرد باعث شکاف بین مسلمانان و غرب شده است. در این زمینه راهکار کوتاه مدت این است که رهبران فکری و سیاسی فرانسه سعی کنند لائیسیته را به سمت اعتدال گرایی حرکت دهند و از سوی دیگر سیاستمداران فرانسوی برای حل مسائل داخلی خود به اسلام ستیزی و دمیدن بر آتش بنیاد گرایی لائیک روی نیاورند.

مکرون به دنبال اهداف سیاسی است

«محمد رضا مجیدی» استاد دانشگاه تهران هم در این نشست از منظر سیاسی به بررسی اسلام ستیزی در فرانسه پرداخت.  وی با بیان اینکه مکرون با اهداف سیاسی وارد ماجرای اسلام ستیزی و توهین به عقاید مسلمانان شد گفت: مکرون در دوره پیشین انتخابات با حمایت همه جناح‌ها و برای اینکه نامزد جناح راست افراطی رای نیاورد توانست پیروز انتخابات شود. اما در حال حاضر احساس می‌کند به خاطر ناکارآمدی که دچار آن شده ممکن است انتخابات پیش رو را از دست بدهد بنابراین برای تحریک جامعه فرانسه و مخصوصا قشر راست افراطی و ملی‌گرا دست به این حرکت زده است.

وی گفت: مکرون با اتخاذ رویکرد لائیک و پوپولیستی به دنبال جلب آرای راست افراطی در انتخابات پیش‌روی ریاست جمهوری است. این رویکرد در حالی در فرانسه اتخاذ شده که این کشور میراث‌دار انقلابی است که یکی از بزرگترین شعارهای آن آزادی و احترام به حقوق دیگران بود. مکرون با رویکرد اخیر خود انقلاب فرانسه و آرمان‌های آن را هم زیر سوال برده تا بتواند یک دوره دیگر هم رئیس جمهور باقی بماند.

مجیدی با انتقاد از توجیهات مکرون در مورد اهانت به مسلمانان بیان داشت: بعد از شعله ور شدن اعتراضات مسلمانان در کشورهای مختلف، مکرون در گفتگو با شبکه العربیه سعی کرد سخنان خود را توجیه کند که بیشتر برای آرام کردن مسلمانان بود و گرنه حاضر به عذرخواهی نشد. رویکرد سیاسی او از همین جا معلوم می‌شود که در گفتگو با رسانه‌های داخل فرانسه از رویکرد افراطی حمایت می‌کند تا جلب رای کند اما در گفتگو با رسانه‌های اسلامی و عربی دست به توجیه می‌زند.
رشد اسلام باعث هراس در جوامع اروپایی شده است

«محمد علی مومنی‌ها» معاون بین‌الملل سازمان بسیج مستضعفین هم در این نشست با اشاره به رشد اسلام گرایی در کشورهای اروپایی گفت: سیاستمداران این کشورها با توجه به احساس خطری که از ناحیه رشد اسلام گرایی در کشورهای خود می‌کنند به دنبال متوقف کردن این فرایند هستند. اقدامات رسانه‌ای و تبلیغاتی که در این زمینه انجام دادند تا جوامع اسلامی و مسلمانان راعقب مانده نشان دهند تا باعث کاهش جذب جوانان به این دین الهی شوند چندان نتیجه مطلوبی برای آن‌ها به دنبال نداشت.

مومنی ها افزود: با توجه به این مسئله تلاش کردند تقابل و شکاف را بین مسلمانان و دیگر ساکنان این کشورها بیشتر کرده و با ایجاد نفرت جلوی رشد اسلام‌گرایی را بگیرند. اتفاقات اخیر در فرانسه هم در همین چارچوب قابل تحلیل است. ورودی که مکرون هم به این مناقشه داشت نشان داد که این اتفاقات چندان بدون برنامه ریزی صورت نگرفته است.

وی با اشاره به ضعف رسانه‌های بین‌المللی و کشورمان برای مقابله با موج اسلام هراسی و اسلام ستیزی در غرب هم بیان داشت: بسیج دارای ظرفیت گسترده‌ای در اقشار مختلف خود است که در تلاش هستیم با همگرایی که با نهادهای مختلف نظام و فعالان این حوزه صورت می‌گیرد از ظرفیت بسیج برای ترویج اسلام واقعی در سطح بین‌المللی استفاده کنیم.