اهمیت تشخیص مصداقی صلح و جنگ

وی در این یادداشت که روز یکشنبه در اختیار ایرنا قرار داد، خاطرنشان کرد: آنچه که در چهل سال گذشته دیدیم و تجربه کردیم ، چه در زمان امام و چه در زمان رهبری ، مسئولین درجه یک در این مورد برابر شرایط و مقتضیات زمان و به گونه مدبرانه ، معقول و منطقی عمل کردند. حتی رهبری در مورد برجام تصریح کردند : «بنده به برجام ایراد دارم منتهی این ایراد به طرف مقابل است ، ایراد به عناصر خودمان نیست ، عناصر خودمان زحمت خودشان را کشیدند و همان قدر که می توانستند کار کردند.» (۳ / ۶ / ۱۳۹۵ )

متن کامل یادداشت به شرح زیر است:

آنچه که روشن است در اسلام ، هم صلح داریم و هم جنگ. لیکن مهم این است که از نظر مصداقی درست تشخیص بدهیم کجا باید صلح کرد و کجا جنگ؟ همان طوری که  امام حسین جنگ کرد و امام حسن علیهما السلام صلح. اگر در زمان یک دیگر بودند حتما بر عکس عمل می کردند.  خود رسول خدا (ص)  ده ها جنگ و غزوه داشت ، اما  در ماجرای « حدیبیه»  بنابر مصالحی صلح را انتخاب نمود.
پیامبر( ص)  در عهدنامه حدیبیه  در واقع به خاطر رسیدن به مصالح اهم از سه  اصول مهم و مسلم اسلامی به طور موقت چشم پوشید و عقب نشینی کرد، یعنی به عبارتی  اهم و مهم فرمود از یک  موضوع مهم به خاطر  یک موضوع  اهمِ دیگر دست برداشت که توضیحش به شرح زیر است:   .

۱ -  هنگام انعقاد ، امیرمومنان علی (علیه السلام) منشی متن بود . پیامبر به ایشان فرمود که در آغاز کلمه ی « بسم الله الرحمن الرحیم » بنویسد . اما سهیل بن عمرو نماینده ی مشرکان گفت : ما خدای رحمان و رحیم را نمی شناسیم ، باید « باسمک اللهم » بنویسید که خدای مشرکان است. حضرت قبول کرد  علی به دستور پیامبر ، باسمک اللهم نوشت . 

۲ -  بعد خواست در متن صلحنامه اسم مبارک پیامبر را به عنوان « محمد رسول الله » آورد ، سهیل گفت : ما تو را به عنوان فرستاده ی خدا قبول نداریم . بلکه تو فقط محمد پسر عبدالله هستی . باز به دستور پیامبر ، در متن قرارداد ، « محمد بن عبدالله » جایگزین «محمد رسول الله » گردید!  تا اینجا رسول خدا (ص) در ظاهر از دو رکن اصول دین ، یعنی توحید و نبوت عقب نشینی کرد و به دشمن امتیاز داد . از این استفاده می شود وقتی مصالح اسلام و مسلمین به  خطر افتد می توان از خط قرمزها  و اصول به صورت موقت عبور کرد حتی اگر  آن خط قرمز و اصل ، توحید و نبوت باشند. لیکن در تشخیص مصداق باید حسابی دقت کرد و هوشیار شد و از دشمن بازی نخورد.

۳ - علاوه در مرحله بعد ، در بند دوم صلحنامه نیز نوشته شد : هرگاه فرد یا افرادی از قریش به مسلمانان پیوستند ، پیامبر موظف است آنها را به مشرکان تحویل دهد ، اما اگر فردی از مسلمانان به قریش پناهنده شد ، مسلمانان حق استرداد او را ندارند . این هم امتیاز سومی بود که از جانب رهبر مسلمانان به مشرکان داده شد و در ظاهر با اصل «الاسلام یَعلو و لا یُعلی  علیه» منافات داشت . 
جالب است در این هنگام خبر آوردند که ابو جندل پسر سهیل به لشکر اسلام پیوسته و مسلمان شده است .سهیل خطاب به پیامبر گفت که این  اولین مورد است و باید به آن عمل کنید . حضرت ابو جندل را به پدرش تحویل داد . او فریاد کرد و از پیامبر یاری طلبید ، اما حضرت ابوجندل را دلداری داد و توصیه فرمود که به خاطر اسلام و مسلمانان این مصائب و مشکلات را متحمل شود .  

دو نکته دیگر در اینجا هست . اول این که تعدادی از تندرو های آن زمان به این اقدام پیامبر اعتراض کردند و پیامبر را به امتیاز دادن به دشمن و تحقیر مسلمانان متهم ساختند . دوم این که این صلح و به ظاهر عقب نشینی  ، فواید بسیار زیادی به دنبال داشت که نظیرش دیده نشد چنان که امام صادق علیه السلام در اهمیت آن فرمود : «هیچ حادثه ای  در زمان پیامبر پربرکت تر از صلح حدیبیه نبود». 
پس اصل صلح و جنگ را نباید انکار کرد . مهم تشخیص درست  آن است. در زمان حضرت امام راحل با این که ایشان در ماجرای کشتار حجاج خانه خدا فرمود:  اگر ما از صدام ، مساله قدس و همه دشمنان بگذریم نمی توانیم از مساله حجاز و آل سعود بگذریم  ولی همین امام سه سال بعد ارتباط با عربستان را پذیرفتند. 
در جنگ خلیج فارس وقتی صدام  اعلان جنگ با اسراییل کرد تعدادی از اصولگرایان و اصلاح‌طلبان می گفتند که ما سوار تانک می شویم و در کنار صدام  با اسراییل  می جنگیم  و نزدیک بود از وی بازی بخورند  اما رهبری و رییس جمهور وقت اعلام بی طرفی کردند. چنان که در ماجرای برجام ، تاکید رهبری بر « نرمش قهرمانانه» نیز از همین باب و تشخیص درستی  بود.

آنچه که در چهل سال گذشته دیدیم و تجربه کردیم ، چه در زمان امام و چه در زمان رهبری ، مسئولین درجه یک  در این مورد برابر شرایط و مقتضیات زمان  و به گونه مدبرانه ، معقول و منطقی عمل کردند. حتی رهبری در مورد برجام تصریح کردند : «بنده به برجام ایراد دارم منتهی این ایراد به طرف مقابل است ، ایراد به عناصر خودمان نیست ، عناصر خودمان  زحمت خودشان را کشیدند و همان قدر که می توانستند کار کردند.» (۳ / ۶ / ۱۳۹۵ )
 بنابر این اگر امروز در میان مسئولان درجه یک کسی صحبت از صلح زد معنایش این نیست که می خواهد خود و کشورش را تسلیم دشمن بکند ، اندکی انصاف داشته  و آزادمرد باشیم. این روزها  هم می گذرد  اما فردای سختی در پیش داریم.

* نویسنده و پژوهشگر حوزه علمیه قم