مطالعات تاریخی نشان می‌دهد، تمامی انسان‌ها که از گذشته‌های دور تاکنون در اقصی نقاط دنیا زندگی کرده‌اند، فرهنگ داشته‌اند اما به طور طبیعی اقوام و جوامع مختلف در رویارویی با شرایط خاص زندگی اجـتماعی بـه شکل یکسانی رفتار نمی‌کرده‌اند و در مسیر برآوردن نیازهای خود، فرهنگ خاص خود را ساخته و پرداخته‌اند. از این رو است که در جوامع مختلف، تنوع فرهنگی به چشم می‌خورد. بنابراین در یک جامعه بزرگ، قوم یـا مـلت، بسیاری از ارزش‌ها، باورها، هنجارها، معیارها و الگوهای رفتاری وجود دارند که گذشته از تکثر فرهنگی قومیت‌های مختلف جامعه، جنبه عام داشته و همگان آن را پذیرفته‌اند و در یک کل اجتماعی از آن پیروی می‌کنند. همین جنبه‌های عـام در یـک جـامعه بزرگ یا ملت را می‌توان بـه‌عنوان «فـرهنگ عـمومی» آن جامعه مورد مطالعه و بررسی قرار داد.
در ایران نیز، اهمیت این موضوع و عملکرد و تاثیر همه جانبه فرهنگ عمومی در جامعه باعث شد که شورای فرهنگ عمومی در ۴۶۶ جلسه خود همزمان با تصویب آیین نامه این شورا در ۱۴ آبان ۱۳۸۷ خورشیدی، این روز را به عنوان روز فرهنگ عمومی نامگذاری کند.
از این رو، پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز «فرهنگ عمومی» با روح الله مهرجو استاد دانشگاه و کارشناس ارتباطات و پژوهشگر حوزه علوم اجتماعی و رفتاری به گفت وگو پرداخت که در ادامه متن این گفت وگو را می خوانیم:
*** ایرنا: افراد جامعه نسبت به موضوع فرهنگ عمومی تا چه اندازه مسوولیت دارند و در همین ارتباط اهمیت تعیین روزی به نام فرهنگ عمومی چه ضرورتی داشت؟
** مهرجو: احساس، تفکر و اندیشه افراد؛ فرهنگ را در جامعه به وجود می آورد و تبدیل به هنجارهای اجتماعی می شود. در واقع فرهنگ هر جامعه ای از باورها و اعتقادت مردم نشأت می گیرد و نهادینه می شود و هرگاه این فرهنگ عمومی تهدید یا کمرنگ شود، مردم نسبت به این امر واکنش نشان می دهند. در کشور ما نیز این موضوع از چنان اهمیتی برخوردار شد که متولیان امر تصمیم گرفتند تا روزی را با نام روز فرهنگ عمومی در نظر بگیرند.
ابعاد و دامنه مفهومی‌که به‌عنوان فرهنگ شناخته می شود به قدری وسیع است که در نظر گرفتن تعریفی مشخص برای آن ناممکن است. تاکنون بسیاری از جامعه شناسان و پژوهشگران اجتماعی برای این واژه چندین توصیف در نظر گرفته اند. مجموعه منسجم و نـظام‌یافته‌ای از اهداف، ارزش‌ها، باورها، رسوم و هنجارهای مردم که رفتارهای عـمومی آنها را شـکل می‌دهد و شامل تمامی فعالیت‌های مبتنی بر اندیشه یا عادت است، شاید بهترین توصیف برای این واژه باشد.
*** ایرنا: فرهنگ عمومی از چه حوزه هایی تشکیل شده است؟
** مهرجو: فرهنگ، سیاست و اقتصاد حوزه های زندگی هر انسانی را تشکیل می دهد. فرهنگ خود نیز به شاخه های فرهنگ تخصصی یا فرهنگ آمـوزشی و حـوزه فـرهنگ عمومی تقسیم می شود. فرهنگ عمومی شـامل سـه بخش اطلاعات و دانش‌های عمومی، گرایش‌ها و عواطف عمومی و رفتارها و منش‌های عمومی است. در واقع فـرهنگ عـمومی بر پنـج مولفه جمع‌گرایی، قانون‌گرایی، وجدان کاری و مسؤولیت‌پذیری، تعادل و تناسب در رفتارهای اجتماعی استوار است. در همین راستا جامعه بـاید مـوانع و چـالش هایی را که در این حوزه تشکیل می‌شود، شناسایی و برای حل آنها اقدام اساسی کند. آموزش و پژوهش لازمه ارتقای فرهنگ عمومی است که باید گذرانده شود، زیرا عقاید و دیدگاه های عمومی موجود که تعیین‌کننده ارزش‌ها و هنجارها هستند، باید درک شوند و اینگونه است که نظریه‌پردازی و آینده‌نگری موجب تحول در ارزش‌ها، مـعیارها و ارتـقای فرهنگ عمومی می شود و این چنین با شکل گرفتن تحولات فکری، فرهنگی، اجتماعی و اقـتصادی رشد و توسعه جامعه امکان پذیر می شود. ایـران که از دیـرباز دارای تمدنی غنی و برخوردار از ارزش‌های اصیل بوده، اهمیت خاصی برای مقولۀ فرهنگ قـائل اسـت. فرهنگ عمومی در کشور مـبتنی بـر اصـول و معارف اسلامی اسـت و همزیستی، مودت، هـمکاری، مهرورزی و عدالت اجتماعی و ظـلم‌ستیزی از محوری‌ترین اصول اسلامی در فرهنگ عمومی جامعه است. در سند چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور نیز به فرهنگ عمومی توجه شده است.
*** ایرنا: فرهنگ عمومی در تحقق و تداوم انقلاب اسلامی چه تأثیری دارد؟
** مهرجو: اهمیت فرهنگ در تحقق و تداوم انقلاب اسلامی و همچنین جایگاه رفیع آن نزد مسوولان جامعه از نکاتی است که بـر هـیچ‌فردی پوشیده نیست. حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انـقلاب اسـلامی به‌عنوان سکاندار انقلاب اسلامی و پیشنهاد دهنده تشکیل شورای فرهنگ عمومی، درباره اهمیت فرهنگ فرموده‌اند: «برای اصلاح فرهنگ عمومی باید کتاب، منتشر و فیلم ساخته شود. صدا و سیما پیوسته و در همه برنامه‌های هنری، گزارشی و خبری خود برای انجام این مهم، کار کند. علماء، ائمه جمعه، خطبا، مبلغین و روحانیون، مباحث مربوط به فرهنگ عمومی را تحلیل کنند و آیات الهی و سخنان معصومین را مورد استناد قرار دهند. جهت گیری مطبوعات بر اصلاح فرهنگ عمومی متمرکز شود و سازمان تبلیغات اسلامی و بخش های تابعه و جانبی آن نیز در این جهت کار و تلاش کنند.» این سخنان به خوبی نشان می دهد که مهمترین و اصلی‌ترین بخشی که می‌تواند جامعه را متحول کند و به سمت اهداف انقلاب اسلامی ببرد، فرهنگ است و این ناشی از جهان‌بینی الهی و توحیدی ایشان است.
*** ایرنا: آموزش در نظام و ارتقاء فرهنگ عمومی چه نقشی دارد؟
**مهرجو: شورای فرهنگی عمومی نقش بسیار مهمی در توسعه جامعه بر عهده دارد. این حوزه مأموریت‌های مهمی در ۲ بخش سیاستگذاری و ریـل‌گذاری فـرهنگ در استان‌ها و نظارت را عهده دار هستند. تشکیل جلسات و تدوین اسناد در زمینه آموزش عالی، علم و فناوری، فرهنگ و مسایل مختلف فرهنگی از جمله فعالیت های این نهاد به شمار می رود. مراکز آموزشی و نهادهای آموزشی، مهمترین مرکز انتقال فرهنگ هستند و می‌توانند با ارتقاء و پرورش حوزه‌های شناختی، ارزشی و گرایشی افراد رشد فرهنگ و نظام‌های درونی فرهنگ را میسر سازند. از این رو توسعه فرهنگ عمومی، ارتباطی مستقیم با آموزش و نظام‌های آموزشی دارد. از این رو در صورتی که انسجام و برنامه‌ریزی مناسب در حوزه محتوای آموزشی به شکل صحیح انجام شود، می‌تواند این وظیفه مهم را به درستی انجام دهد و اگر این امر به غفلت سپرده به همان میزان خسارت فرهنگی پدیدار خواهد شد.
*** ایرنا: تقویت فرهنگ عمومی به چه عوامل و ابزاری نیازمند است؟
** مهرجو: اگر تقویت فرهنگی و فرهنگ‌سازی از همان ابتدای رشد افراد آغاز شود، بی شک در ارتقای فرهنگ عمومی موثر خواهد بود. همچنین تشکل‌ها و سازمان‌های مردم نهاد در ارتقای سطح فرهنگ عمومی نقش بسزایی را ایفا می‌کنند. در این راستا باید با تقویت سازمان‌های مردم نهاد، مشکلات فرهنگ رفع شود تا به راحتی با مردم ارتباط برقرار کنند و در گسترش فرهنگ و کاهش آسیب های فرهنگی موثر باشند. مسوولان و دولت ها نیز به عنوان متولی فرهنگ باید با برنامه ریزی و سیاست گذاری چالش و آسیب های این حوزه را شناسایی کنند و در جهت تحقق، توسعه و ارتقای آن بکوشند.
نظر شما