نشریات همدان در دوره قاجار از جمله منابع و رسانه‌های روایی‌اند که تنها حاوی اخبار و ذکر رویدادها و حوادث هستنند و تحلیل و نقد شرایط و حوادث به ندرت در آنها دیده می‌شود.
کارکرد عمده نشریه‌های این دوره اخبار حوادث همدان و کشور بود و رسالت های دیگری مانند آموزش، سرگرمی و ارتقای فرهنگ عمومی چندان مورد توجه مدیران جراید نبود؛ به عبارتی جراید این دوره کارکرد متنوعی نداشتند.
هر چند جنب و جوش مطبوعاتی در این دوره اندک بود و تاثیر مطبوعات در ارتقای فرهنگی منطقه قابل ارزیابی نبود، اما شکل‌گیری و تشکیل نشریه در همدان به آشنایی مردم با این رسانه که از ابزارهای مهم خبررسانی و ذکر حوادث بود، انجامید.
از انقلاب مشروطه (۱۲۸۵ هجری شمسی) تا کودتای رضاخان (۱۲۹۹ هجری شمسی) ۱۷ نشریه در همدان منتشر شد که از این تعداد، ۱۵ نشریه در شهر همدان، یک نشریه به نام عصر انقلاب در تهران و یک نشریه به نام سهیل در ملایر منتشر می‌شد.
از نظر تعداد نشریه، همدان در مقایسه‌ای اجمالی با دیگر شهرها بعد از تهران، تبریز، رشت، شیراز، اصفهان و مشهد در رتبه هفتم قرار داشت و در مقایسه با شهرهای مجاور مانند اراک، سنندج، کرمانشاه و خرم آباد بیشترین تعداد نشریه را داشت.
تمامی ۱۷ نشریه منتشر شده در این دوره عمومی و حاوی اخبار و حوادث داخلی و خارجی بودند برخی از این نشریات تنها اخبار و اطلاعات مرتبط با همدان را درج می‌کردند.
از دیگر ویژگی‌های نشریات این دوره می‌توان به این موارد اشاره کرد: نقل صرف حوادث و اخبار بی‌توجهی به تحلیل و بررسی، کاربرد نثر کهن، مصنوع و مزین به آرایه‌های ادبی به جای استفاده از زبان محاوره با توجه به شرایط و سن مخاطبان، عمر کوتاه، استفاده از کاغذ نامرغوب و کیفیت نامناسب چاپ و صفحه‌بندی، قطع و اندازه‌های نامرسوم و همچنین تعلق به تشکل های صنفی و طبقات اجتماعی و اقتصادی.
هرچند اولویت نشریات کشور در این دوره خبررسانی بود اما نشریات همدان در کنار این اولویت، بیشتر اخبار صنفی و سیاست ها و شرایط طبقاتی و منافع اجتماعی و اقتصادی را منعکس می‌کرد.
نشریات آغازین همدان به مانند نشریات کشوری عصرقاجار وابسته به انجمن ها، مجالس محلی، ولایتی و صنفی بودند و بعدها به تدریج روزنامه‌های مستقل در همدان شکل گرفتند.
از مجموع ۱۷ نشریه عهد قاجار، هفت نشریه وابسته به ارگان و انجمن‌های فرهنگی، ادبی و سیاسی بود و آرا و اندیشه‌های حزبی و اخبار ارگان مربوطه در آنها درج می‌شد و تعداد ۱۰ نشریه هیچگونه وابستگی خاص به گروه یا طبقه‌ای نداشتن و به طور مستقل فعالیت می‌کردند.
همچنین در این دوره همه دست اندرکاران مطبوعات همدان را مردان تشکیل می‌دادند.
بیشتر نشریات این دوره به صورت هفته نامه یا دو هفته نامه در قطع روزنامه معمولی و متداول زمانه در دو یا چهار صفحه چاپ و منتشر می‌شدند که گاه چندان دارای نظم انتشار نبودند.
نشریات همدان در دوره قاجار سهم و درآمد چشمگیری از چاپ آگهی نداشتند و به کارکرد تبلیغی و تجاری نشریه توجه و نشان نمی‌دادند؛ از همین روز حجم آگهی‌های مندرج در این نشریه‌ها بیشتر محتوای فرهنگی و اطلاع رسانی داشت، به ویژه در زمینه‌های آموزشی نظیر قرائت خانه، مدارس و تدریس و فعالیتهای فرهنگی در حوزه نمایش و کتاب و آگهی‌های دولتی در اعلان احکام ونامه‌های دولتی و رسمی.
در برخی نشریات قیمت درج آگهی در صفحه اول حک می‌شد، نشریات این دوره همدان صفحه خاصی به درج آگهی اختصاص نمی‌دادند و از اینرو آگهی‌ها به صورت نامنظم و پراکنده در صفحات درج می‌شد و گاهی نیز به مانند نشریات کشوری دوره قاجار بیشتر آگهی‌ها را در صفحه آخر درج می‌کردند.
بیشتر نشریات همدان در دوره قاجار دارای مالکیت شخصی بودند و همین موضوع در شکل و نوع طراحی‌شان تاثیر فراوانی داشت زیرا روزنامه‌ها با هزینه شخصی به چاپ می‌رسید و مساله محدودیت هزینه سبب می‌شد که از تزئینات و تصویرسازی کمتر استفاده شود.
اگر علاقه‌مند هستید از سرگذشت مطبوعات همدان بیشتر بدانید ادامه این مطالب را در کتاب «تاریخ مطبوعات استان همدان» بخوانید که به تازگی منتشر شد.
این کتاب حاصل تحقیق و کندوکاو مجید فروتن است که توسط حوزه هنری همدان و با شمارگان ۱۱۰۰ نسخه چاپ شد.
«تاریخ مطبوعات استان همدان» بیست و دومین اثر مکتوب از دانشنامه همدان است که از چندسال پیش کار تدوین و تهیه آن با مدیریت حوزه هنری و جمعی از اساتید دانشگاهی، نویسندگان و پژوهشگران آغاز شده و اکنون در میانه راه قرار دارد.
نویسنده در مقدمه این اثر هدف از تدوین این کتاب را گردآوری و تحلیل داده‌های تاریخ مطبوعات همدان می داند تا آیندگان با دسترسی آسان به این منابع و نوشته‌ها بتوانند پایه‌های تحقیقی و تجلیلی فرهنگ و تاریخ این دیار را بشناسند.
فروتن در این اثر سعی کرده با استفاده از اسناد، تاریخ اخذ مجوز و انتشار نشریات را ذکر کند.
این کتاب در فصل اول به پیشینه مطبوعات کشور و استان و نیز نقش نشریات در محلی در توسعه جامعه می پردازد و در فصل دوم تاریخ چاپ در همدان به عنوان زمینه ساز گسترش نشریات را بیان می‌کند.
در فصل سوم نیز تاریخ مطبوعات استان همدان در ادوار سه گانه قاجار، پهلوی و انقلاب اسلامی بررسی می‌شود.
نظر شما