عربستان همچنان گرفتار کارزارهای بی سرانجام

مجمع گزینشگران ( کالج الکترال) روز  سه شنبه ۲۵ آذر ماه به طور رسمی پیروزی بایدن را به عنوان چهل و ششمین رئیس جمهوری آمریکا تایید کرد و به این ترتیب انتظار می رود که با تصویب تصمیم مجمع گزینشگران از سوی کنگره در ۶ ژانویه (۱۷ دی) دیگر قدرت مانوری برای مخالفان تحلیف نامزد دموکرات باقی نماند.

بنابراین دولت جدید آمریکا به رهبری جو بایدن، در حال آماده‌شدن برای به دست‌گرفتن قدرت در کاخ‌سفید است و رئیس جمهوری منتخب این کشور، گفته که در مقایسه با سلف خود موضع سختگیرانه‌تری در مورد برخی مواضع عربستان سعودی اتخاذ خواهد کرد.

دولت عربستان طی سال ۲۰۲۰ بازیگر نقش اول اما پنهان نقشه دونالد ترامپ برای منطقه و جهان اسلام بود و گمان می کرد که با پیروزی آسان ترامپ در دوره دوم می تواند از شر کارزارهایی که در منطقه و جهان ایجاد کرده است رهایی یابد اما ترامپ رفت و سعودی ها دست خالی در منطقه ماندند.

جنگ یمن

جنگی که ائتلاف سعودی علیه مردم یمن راه اندازی کرد اگر چه مردم این کشور را فقیر و گرسنه تر از گذشته ساخته است اما خسارات آن برای سعودی ها هم کم نبود.

فروردین ۱۳۹۴ محمد بن سلمان به عنوان وزیر دفاع سعودی، مخفیانه ائتلافی از کشورهای عربی تشکیل داد و سپس با قدرت هوایی گسترده وارد جنگ شد و انتظار داشت حوثی‌ها را ظرف چند ماه مجبور به تسلیم کند.

 اما حالا در آخرین روزهای سال ۲۰۲۰ و تقریباً شش سال بعد، با هزاران کشته و آواره و جنایات جنگی توسط ائتلاف تحت رهبری سعودی نتوانسته حوثی‌ها را از صنعا و بسیاری از مناطق پرجمعیت غرب یمن خارج کند.

دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد (اوچا) آذر ماه امسال در  بیانیه‌ای تأکید کرده است که از زمان آغاز جنگ یمن تاکنون ۲۲۳ هزار نفر کشته شده‌اند. این دفتر تأکید کرد که چنین آماری از لحاظ حقوق بشری غیرقابل پذیرش است.

اندیشکده آمریکایی استراتفور هم نوشت که حجم بالای تلفات بدون دستیابی به هیچ یک از اهداف اولیه و بالا رفتن هزینه‌های سرسام‌آور که با روی کار آمدن دولتی ناهمسو با سیاست‌های ولیعهد سعودی در آمریکا همراه شده، گزینه پذیرش شکست و خروج از یمن را برای دولتمردان ریاض ناگزیر کرده است.

این اندیشکده نوشت: ریاض در بیرون کردن حوثی‌ها از صنعاء و بازگرداندن منصور هادی به قدرت شکست خورده و تلفات وسیعی در نیرو و تجهیزات نظامی متحمل شده و در عین حال مورد خشم دموکرات‌ها در کنگره آمریکا قرار گرفته است که بارها برای پایان حمایت واشنگتن از جنگ یمن رأی داده‌اند و همزمان حمایت‌های منطقه‌ای از دولت سعودی نیز کاهش یافته است، به طوریکه که تعدادی از همپیمانان منطقه‌ای ریاض از جمله امارات متحده عربی، نیروهای خود را از یمن خارج کرده‌اند.

خروجی مطالعات این اندیشکده بدون تردید به قدرت دفاعی انصارالله یمن باز می گردد.

ارتش و کمیته های مردمی در یمن اکنون به چنان توانی دست یافته اند که با اعزام پهپاد به دورترین مناطق عربستان ، اهداف مهم اقتصادی این کشور را در تیررس خود قرار دهند.

افزایش تنوع ساخت موشک نیز تقریبا تمامی شهرهای عربستان سعودی را جزو اهداف مشروع این جنگ نابرابر قرار داده است .

تشکیل نیروی دریایی و افزایش توان رزمی نیروهای زمینی هم بخش دیگری از قدرتی است که یمنی ها در سال های اخیر کسب  کرده اند.

در حقیقت جنگ یمن به بن بست پر هزینه ای برای سعودی ها تبدیل شده است که رهایی از آن به کابوس شخص محمد بن سلمان ولیعهد عربستان تبدیل شده است .

سعودی ها مایلند راه آبرومندانه ای برای خروج از این جنگ پیدا کنند اما آنها که به اصطلاح خودشان، مصصم به "جلوگیری از نفوذ ایران در مرزهای جنوبی خود" هستند، مصرانه می‌گویند که نمی‌توانند بپذیرند که شبه نظامیان مسلح تحت حمایت ایران قدرت را در یمن در دست بگیرند.اندیشکده آمریکایی استراتفور نوشت که حجم بالای تلفات بدون دستیابی به هیچ یک از اهداف اولیه و بالا رفتن هزینه‌های سرسام‌آور که با روی کار آمدن دولتی ناهمسو با سیاست‌های ولیعهد سعودی در آمریکا همراه شده، گزینه پذیرش شکست و خروج از یمن را برای دولتمردان ریاض ناگزیر کرده است.

ناظران جنگ یمن مدت‌هاست که از بر هم خوردن موازنه جنگ به سود صنعا و تبدیل شدن صحنه نبرد به باتلاقی برای اشغالگران سعودی- اماراتی خبر می‌دهند. اماراتی‌ها سال گذشته هوشمندانه با پیش بینی شکست قریب الوقوع ائتلاف در آینده جنگ و پیش از دادن هزینه‌های سنگین به حضور مستقیم نظامی در یمن پایان دادند اما در این میان سعودی‌های بی‌تجربه که با طناب پوسیده حمایت‌های آمریکا و رژیم صهیونیستی وارد چاه تاریک جنگ یمن شده بودند همچنان دلگرم به این حمایت‌ها از پذیرش شکست سرباز زده اند تا اکنون پس از تحمل هزینه‌های فلج کننده و بدون هیچگونه دستاوردی برای خروج از این باتلاق دست و پا بزنند.

جنگ در یمن یک ضلع از مربعی است که موجب شده است تا عربستان در سال ۲۰۲۰ با کسری بودجه بی سابقه  ۷۹ میلیارد دلاری مواجه شود.

شیوع بیماری کرونا ، کاهش درآمدهای حج و قیمت نفت سه ضلع دیگر این مربع را تشکیل می دهند.

اقتصاد این کشور همچنین با کاهش ۳.۷ درصدی تولید ناخالص داخلی تا پایان سال ۲۰۲۰ مواجه خواهد بود. صندوق بین المللی پول پیشتر رشد منفی اقتصاد این کشور در سال جاری میلادی را ۵.۴ درصد برآورد کرده بود.

جالب است که لایحه بودجه سال آینده این کشور نیز با کسری ۳۸ میلیارد دلاری به تصویب شورای وزیران و تایید ملک سلمان شاه سعودی رسید.

مطابق ارزیابی کارشناسان اقتصادی، عربستان برای متعادل کردن بودجه خود نیازمند فروش نفت ۸۰ دلاری است، در حالی که نرخ کنونی هر بشکه نفت در حدود ۵۰ دلار است.

مطابق اعلام وزارت دارایی عربستان، تامین منابع بودجه با توجه به قیمت فعلی نفت، ذخایر بانک مرکزی این کشور را از ۹۲ میلیارد دلار(۷۵.۴ میلیارد یورو) فعلی به ۷۴.۶ میلیارد دلار(۶۱.۱۸ میلیارد یورو) کاهش خواهد داد.

با این حال، کسری بودجه سال آینده عربستان معادل ۴.۹ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور خواهد بود؛ نرخی که احتمال دارد در سال جاری به ۱۲ درصد برسد.

هزینه‌های عربستان سعودی در سال ۲۰۲۱ با ۷ درصد کاهش نسبت به سال جاری میلادی به ۲۶۴ میلیارد دلار(۲۱۶.۵ میلیارد یورو) خواهد رسید. دولت عربستان برای تامین هزینه‌های خود از ژوئیه گذشته نرخ مالیات ارزش افزوده را سه برابر کرد و به ۱۵ درصد رسانده که موجب کاهش قدرت خرید عمومی و رشد تورم شده است.

تقریباً دو سوم سعودی‌ها در استخدام دولت هستند و هزینه دستمزد آنها تقریبا نیمی از هزینه‌های دولت را تشکیل می‌دهد.

بحران قطر

۱۵ ژوئن ۲۰۱۷( ۱۵ خرداد ۹۶) چند روز بعد از سفر دونالد ترامپ به ریاض ، عربستان سعودی ، امارات متحده عربی ، بحرین و مصر ائتلافی را تشکیل دادند تا تحریم‌های فلج کننده‌ای را بر همسایه خود قطر تحمیل کند.

آنها ادعا کردند، دلیل این امر، حمایت غیرقابل قبول قطر از گروههای اسلام‌گرا و تروریسم است.

امارات متحده عربی پرونده تروریست‌های ادعایی را که در قطر زندگی می‌کردند ، تهیه کرد ، اما قطر حمایت از تروریسم را رد کرد و از پذیرفتن ۱۳ شرطی که  این چهار کشور که شامل کنترل شبکه تلویزیونی الجزیره قطر هم بود، خودداری کرد.بستان گزینه‌های خوشایندی پیش رو ندارد و در حالی که قطر از شرایط تحریم برای تقویت استقلال اقتصادی و نظامی و سیاسی خود بهره زیادی برد و به هیچکدام از خواسته‌های تحریم‌کنندگان تن نداد، این ریاض است که باید تصمیم بگیرد آیا تخم مرغ پایان دادن به بحران شورای همکاری را در سبد رئیس جمهور رفتنی آمریکا خواهد گذاشت و یا به عنوان حداقل کارت بازی بر روی میز مذاکره با بایدن نگه دارد؟

همانند مساله انصارالله در یمن، یک انتظار نابجا هم در مورد قطر وجود داشت، انتظار این که که قطر فرو بپاشد و سرانجام تسلیم شود.

اما قطری‌ها تسلیم نشدند، یکی به لطف ثروت عظیمی که از استحصال گاز در میدان عظیم گنبد شمالی به دست آورده است و دیگری به دلیل حمایت ایران  و ترکیه از این کشور .

اینک و بعد از گذشت سه سال و نیم از آغاز محاصره قطر ، خبرها از تلاش برای پایان دادن به اختلافات و آشتی میان قطر و عربستان حکایت دارد . امری که وزیران امور خارجه عربستان و قطر هم آن را تایید کرده اند.

با این وجود امارات ، مصر و بحرین از این امر با احتیاط استقبال و آن را منوط به پذیرش برخی شروط از سوی دوحه کرده اند.

پارلمان بحرین هم با دستاویز قرار دادن دستگیری چند ماهیگیر این کشور از سوی قطر در بیانیه ای با هر گونه ای مصالحه ای با این کشور مخالفت نمود.

«خالد بن احمد آل خلیفه» مشاور سیاسی شاه بحرین هم روز پنجشنبه ۲۷ آذر در توئیتی با حمله به قطر، دوحه را به توطئه‌پردازی و دروغگویی متهم کرد.

او نوشت: ما به توطئه‌ها و دروغ‌گویی‌های آشکار قطر طی دهه ها عادت کرده‌ایم اما چیزی که برای ما خیلی مهم است حفظ جان و مال شهروندان ماست و این مسأله‌ای است که بسیار آن را جدی می‌گیریم و قطر باید دست از حملات مداوم که مسؤولیت کامل آن برعهده این کشور است، بردارد.

تردیدی نیست که تحریم سه و نیم ساله قطر از نظر اقتصادی و سیاسی به دو طرف صدمه زده است.معنای این امر در عمل این است که در سال‌های اخیر شکاف عمیقی در خاورمیانه بوجود آمده است.

در یک طرف آن سه پادشاهی محافظه‌کار عرب سنی خلیج فارس شامل عربستان سعودی، امارات و بحرین - به همراه متحد خود، مصر قرار دارند، در طرف دیگر قطر، ترکیه و جنبش‌های مختلف اسلام‌گرای سیاسی هستند که هر دوسوی این کشورها از آنها حمایت می‌کنند مانند اخوان المسلمین و حماس در غزه.

در هر صورت آشتی میان عربستان و قطر در سال ۲۰۲۰ هم به طور کامل محقق نشد و به نظر می رسد سال ها طول خواهد کشید تا قطر همسایگان خود را ببخشد و شاید سالها هم طول بکشد تا آنها دوباره به قطر اعتماد کنند.

عربستان گزینه‌های خوشایندی پیش رو ندارد و در حالی که قطر از شرایط تحریم برای تقویت استقلال اقتصادی و نظامی و سیاسی خود بهره زیادی برد و به هیچکدام از خواسته‌های تحریم‌کنندگان تن نداد، حالا این ریاض است که باید تصمیم بگیرد آیا تخم مرغ پایان دادن به بحران شورای همکاری را در سبد رئیس جمهور رفتنی آمریکا بگذارد، یا به عنوان حداقل کارت بازی بر روی میز مذاکره با بایدن نگه دارد؟

پرونده حقوق بشر

دولت عربستان که  انجام برخی اقدامات نمایشی به ویژه در حوزه زنان را اصلاحات اجتماعی نام نهاده است در زیر بنای سیاست های خود سرکوب و شکنجه و تعقیب مخالفان را در دستور کار قرار داده است  . ریاض طی سال ۲۰۲۰ هم کارنامه سیاهی در زمینه مسایل حقوق بشری داشت .

سرکوب شیعیان در عربستان یکی از اقداماتی است که همواره در دستور کار دولت و نهادهای امنیتی عربستان سعودی بوده است و حکومت نیز همواره سعی کرده تا با کنترل شدید رسانه‌ها از طریق سانسور و دستگیری فعالان مدنی از درز اخبار مربوط به این سرکوب‌ها به جهان بیرون جلوگیری کند. با این حال رشد استفاده از شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های اینترنتی به چالشی در برابر موفقیت سیاست سانسور دولت تبدیل شده است.

همین هفته پیش بود که «عادل السعید» یک فعال سعودی با اعلام شروع موج جدیدی از بازداشت‌های گسترده روحانیون شیعه در منطقه شیعه نشین العوامیه به دست مقامات آل سعود نسبت به برنامه‌ریزی مقامات رژیم آل سعود برای تخریب مسجد امام حسین (ع) در این شهر افشاگری کرد.

دولت سعودی ۲۵ آذر ماه با به کارگیری دوباره سلاح مبارزه با فساد اقدام به دستگیری دهها تن دیگر از اتباع این کشور کرد .

خبرگزاری فرانسه در گزارشی اعلام کرد که مقام های سعودی، کارزار جدید و گسترده بازداشت مخالفان به بهانه مقابله با فساد را آغاز کرده اند که طی آن تاکنون چندین مقام بلندپایه نظامی، دولتی و دیوان سالار بازداشت شده اند.

 سازمان‌های حقوق بشری، اقدام عربستان برای بازداشت کسانی که از آن‌ها به عنوان مفسد اقتصادی یاد می شود، حذف مخالفان بن سلمان برای جانشینی پدر ارزیابی می کنند تا اقدامی که رسانه‌های عربستانی از آن به عنوان پرونده مبارزه با فساد تعبیر می‌کنند.

عربستان به لحاظ شاخص آزادی بیان در زمره بدترین کشورها قرار دارد؛ فعالان زن سعودی از جمله هتون الفاسی خبرنگار و ایمان النفجان و نوف عبدالعزیز وبلاگ نویس سعودی از جمله بانوانی هستند که به اتهامات مختلف از جمله ارتباط با خبرنگاران خارجی دستگیر شده‌اند.

رائف بدوی روزنامه نگار و وبلاگ نویس مشهور عربستانی از جمله کسانی است که تنها به جرم ابراز عقیده به ۱۰ سال زندان محکوم شده است.

لجین الهذلول فعال مدنی زن و زندانی سیاسی سعودی در تازه ترین اتهام از سوی دولت این کشور به ارائه اطلاعات طبقه بندی شده و محرمانه متهم شد.نشریه هاندلز بلات آلمان در رابطه با نشست امسال سران گروه ۲۰ در ریاض نوشت: اگر وضعیت کنونی جهان به نشانه ای از آشفتگی نیاز داشت، این نشانه در اجلاس سران گروه ۲۰ کشور بزرگ صنعتی و نوظهور (G۲۰) که توسط عربستان سعودی برگزار شد، نمایان شد.

لجین الهذلول فعال زن سیاسی و مدنی عربستانی به همراه دستکم پنج زن سعودی دیگر به علت فعالیت های صلح آمیز و مخالفت با تضییع حقوق زنان حدود سه سال است که در زندان به سر می برد.

طبق گزارش عفو بین الملل سه نفر دیگر از جمله «نسیمه الساده، نوف عبدالعزیز و مایا الزهرانی» نیز در بازداشت به سر می برند.

پیش از این روزنامه انگلیسی «ایندیپندنت» گفته بود که فعالان زن بازداشت شده در زندان های عربستان مورد آزار جنسی و شکنجه  قرار گرفته اند.

جنجال بر سر هک تلفن همراه مجری سرشناس الجزیره و انتشار عکس‌های خصوصی او در فضای مجازی طی هفته های  اخیر هم دومین رسوایی سعودی‌ها در این زمینه محسوب می‌شود.

موضوع به شکایت خانم غاده عویس مجری لبنانی الاصل و سرشناس شبکه تلویزیونی الجزیره قطر از محمد بن سلمان ولیعهد عربستان و محمد بن زاید ولیعهد ابوظبی در یکی از دادگاه‌های فلوریدا بر می‌گردد.

عویس از دو ولیعهد عرب و ۲۰ تن از همدستان آنها به اتهام حملات آنلاین در شبکه‌های اجتماعی و هک شدن تلفن همراهش شکایت کرده است.

روزنامه لیبراسیون در این مورد می‌نویسد: این نخستین بار نیست که محمدبن سلمان به دلیل اینکه در پشت پرده هک قابل توجه اطلاعات شخصی قرار داشته متهم می‌شود. سال گذشته اعلام شد که بن سلمان تلفن همراه جف بروس که با او در ارتباط بوده را هدف قرار داده است.

مدیر آمازون در واقع صاحب امتیاز روزنامه واشنگتن پست است که خاشقچی با آن همکاری داشت.

عربستان سعودی در آزادی مطبوعات در رتبه‌های پایین کشورهای جهان قرار دارد و با روزنامه‌نگاران و منتقدان خود یا به شیوه جمال خاشقچی برخورد و یا آنها را به سال‌های طولانی حبس محکوم می‌کند. سعودی‌ها قتل یک خبرنگار دیگر به نام «صالح‌الشیحی» و تهدید «سعد الجبری» از مسؤولان سابق امنیتی کشور را هم در کارنامه سال ۲۰۲۰ خود  دارند.

بعد از شکایت سعد الجبری دادگاهی در آمریکا محمد بن سلمان را به اتهام تلاش برای قتل این مقام سابق امنیتی احضار کرد.

روزنامه نیویورک تایمز هم چندی پیش از پیام‌های پی در پی تهدید آمیز بن سلمان برای سعد الجبری که از او به عنوان جعبه سیاه فراری خاندان سعودی یاد می‌شود و در حال حاضر در کانادا به سر می‌برد، خبر داد.

فشارهای داخلی در نهایت موجب انسجام مخالفان و در نهایت تشکیل اولین حزب از مخالفان در خارج کشور شد ، موضوع که طی ۷۰ سال عمر حاکمیت آل سعود سابقه نداشته است  .

چند هفته پس از آنکه تعدادی از چهره‌های برجسته سیاسی و نخبه عربستانی در تبعید، بیانیه‌ای تاریخی در تشکیل اولین حزب مخالف با هدف فراهم کردن شرایط برای گذار عربستان به دموکراسی را در مهرماه صادر کردند، شاید این نخبگان فکر نمی‌کردند که با شکست ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا اقدام آنها مجال بیشتری برای دیده شدن بیابد.

مخالفان سعودی مستقر در انگلیس ، آمریکا ، کانادا و جاهای دیگر و به رهبری یحیی عسیری فعال حقوق بشر در بیانیه خود گفتند: "ما تاسیس حزب شورای ملی را اعلام کردیم که هدف آن ایجاد راهی برای دموکراسی به عنوان یک سیستم حاکم در پادشاهی عربستان سعودی است.سرکوب شیعیان در عربستان یکی از اقداماتی است که همواره در دستور کار دولت و نهادهای امنیتی عربستان سعودی بوده است و حکومت نیز همواره سعی کرده تا با کنترل شدید رسانه‌ها از طریق سانسور و دستگیری فعالان مدنی از درز اخبار مربوط به این سرکوب‌ها به جهان بیرون جلوگیری کند. با این حال رشد استفاده از شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های اینترنتی به چالشی در برابر موفقیت سیاست سانسور دولت تبدیل شده است.

وضعیت حقوق بشر در عربستان حتی بر نشست مجازی (۲۱ و ۲۲ نوامبر) سران گروه ۲۰ که عربستان میزبان آن بود نیز سایه افکنده بود. بعد از مخالفت هایی که مجامع حقوق بشری با حضور سران کشورهای جهان در این نشست به دلیل اقدامات ضد حقوق بشری عربستان داشتند ، وعده های توخالی این نشست هم بر مشکلات افزود .

نشست ویدیویی دو روزه سران گروه ۲۰ در اوایل آذر ماه به میزبانی عربستان سعودی که ناهماهنگی، اختلاف و بی اعتنایی سران کشورهای این گروه را به نمایش گذاشت، نتوانست در شرایط بحرانی همه گیری کرونا گامی برای اقتصاد رو به زوال جهان بردارد.

نشریه هاندلز بلات آلمان در رابطه با نشست امسال سران گروه ۲۰ در ریاض نوشت: اگر وضعیت کنونی جهان به نشانه ای از آشفتگی نیاز داشت، این نشانه در اجلاس سران گروه ۲۰ کشور بزرگ صنعتی و نوظهور (G۲۰) که توسط عربستان سعودی برگزار شد، نمایان شد.

جاده صاف کن صهیونیستها

بن سلمان خدمات بزرگی به رژیم صهیونیستی کرده و به همان میزان نیز به دنیای اسلام خیانت کرده است. از کمک کردن به انتقال سفارت آمریکا به قدس تا تلاش برای تشکیل ناتوی عربی (با هدف مقابله با ایران) و تروریستی اعلام کردن گروه های مقاومت و حزب الله که با اسرائیل می جنگند، در کارنامه ولیعهد سعودی وجود دارد .

عادی سازی روابط برخی کشورهای عربی به ویژه بحرین وامارات اگر نگوییم با اجبار سعودی ها حداقل با چراغ سبز این رژیم انجام گرفت . زمینه سازی بهبود روابط با اسرائیل خیلی پیشتر از زبان محمد بن سلمان شنیده شد جایی که او از وجود اسرائیل به عنوان یک دولت مشروع سخن گفت .

ولیعهد سعودی فروردین ۹۷ در گفت‌وگو با مجله آتلانتیک آمریکا اظهار داشت که  در صورت تحقق صلح منافع بسیاری بین اسرائیل و شورای همکاری خلیج فارس و کشورهایی نظیر مصر و اردن وجود خواهد داشت. 

وی درباره اینکه آیا به حق ملت فلسطین برای دستیابی بر بخشی از اراضی اشغالی اعتقاد دارد یا نه گفت: «به تصور من، این حق اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌هاست که در سرزمین خود زندگی کنند.»رژیم سعودی از بازتاب خبر عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی در دنیای اسلام بسیار هراس دارد، چون می داند که نه تنها در کل جهان اسلام، بلکه حتی در داخل عربستان سعودی نگاه ها نسب به عادی سازی رابط با عادی سازی بسیار منفی و مخالفت آمیز است.

ولیعهد عربستان با ادعای اینکه تنها نسبت به حقوق ملت فلسطین و مسجدالاقصی نگران است،‌ گفت: «ما هیچ اعتراضی به موجودیت هیچ ملت دیگری نداریم.»

بن سلمان اظهار داشت: «فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها حق داشتن کشور خود را دارند، اما درعین‌حال باید ما توافق صلحی را برای تضمین ثبات برای همه و ایجاد روابط عادی داشته باشیم.»

برای اولین ‌بار از زمان آغاز درگیری اعراب و اسرائیل از ۱۹۴۸ میلادی، بن سلمان به عنوان رهبر یک کشور عربی اظهار داشت به حق یهودیان در داشتن سرزمین در بخشی از خاک اجداد خود ایمان دارد، تا جایی که «دنیس راس» که در چند دولت آمریکا مسئول پرونده درگیری اعراب و اسرائیل بوده، گفت این بار نخست است که حقوق تاریخی یهودیان به رسمیت شناخته می‌شود، زیرا رهبران میانه‌رو عرب پیشتر از اسرائیل به عنوان «وضعیتی انجام‌شده» یاد می‌کردند و به‌هیچ‌وجه «خط قرمز» را نقض نکردند.

ولیعهد سعودی در طول مصاحبه طولانی (۲۰ صفحه‌ای ) با آتلانتیک حتی یک بار کلمه «کشور فلسطین» را به زبان نیاورد و به قدس اشغالی به عنوان پایتخت آن اشاره نکرد و فقط به این نکته اکتفا کرد که به حق فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها در برخورداری از سرزمین خاص خود ایمان دارد .

البته باید تاکید کرد که عربستان هیچ‌گاه به عنوان کشور حامی مقاومت فلسطین شناخته نشده است. طرح صلح عربی که در ۲۰۰۲ میلادی از طرف عربستان مطرح شد نیز گویای نوع نگاه عربستان به پرونده فلسطین بوده است.

نزدیک شدن سعودی ها به صهیونیست ها در سال ۲۰۲۰ تا جایی پیش رفت که بن سلمان حاضر شد رودرو با بنیامین نتانیاهو در شهر نئوم دیدار کند. امری که بعد از افشا توسط صهیونیست با انکار مقامات سعودی همراه شد.

هرچند پیش از این، در ماه های گذشته عادی سازی روابط متحدان منطقه ای عربستان، بحرین و سودان و امارات با اسرائیل صورت گرفته است اما دیدار پرنفوذترین مقام سعودی، یکی از قطب های بزرگ جهان اسلام با نخست وزیر اسرائیل می تواند برگ سیاهی در تاریخ باز کند.

پس از عادی سازی روابط بین امارات عربی متحده و اسرائیل، عربستان صریحا تاکید کرد از این پس اجازه حضور هواپیماهای مسافربری اسرائیل در حریم هوایی اش را خواهد داد.

رژیم سعودی از بازتاب خبر عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی در دنیای اسلام بسیار هراس دارد، چون می داند که نه تنها در کل جهان اسلام، بلکه حتی در داخل عربستان سعودی نگاه ها نسب به عادی سازی رابط با عادی سازی بسیار منفی و تحقیر آمیز است.

در تازه ترین رویداد یک اندیشکده صهیونیستی اعلام کرد که یک فصل کامل از کتاب درسی تحت عنوان "خطر صهیونیسم" که در آن حق موجودیت اسرائیل "غیرقانونی" نشان داده می‎شد، از کتاب های درسی عربستان حذف شده است.  بنا بر این گزارش ، بخش مربوط به جهاد و شهادت نیز از متون درسی این کشور حذف شده است.

ملک سلمان، پدر ولیعهد عربستان و عالی ترین مقام این کشور بارها از تشکیل یک کشور مستقل فلسطینی به عنوان شرط اصلی عادی سازی روابط با اسرائیل حمایت کرده است. اما روند تحولات نشان می دهد که محمد بن سلمان ۳۵ ساله سعی دارد بدون توجه به خواست پدر، در عادی سازی روابط با اسرائیل گام بردارد.

ایران نقطه کانونی سیاستهای عربستان در منطقه

ایران چه پیش و چه پس از انقلاب اسلامی همواره نقطه کانونی سیاست های عربستان در منطقه بوده است . رفتارهای سعودی در گذشته  بیشتر بر مبنای رقابت منطقه ای بوده است . از اواخر دوران پادشاهی عبدالله بن عبدالعزیز و بعد از به قدرت رسیدن سلمان بن عبدالعزیز در سال ۲۰۱۵ و بالاخص با قبضه قدرت از سوی محمد بن سلمان نگاه ریاض به ایران بیشتر تقابلی بوده است تا رقابتی .

این سیاست به ویژه در سال ۲۰۲۰ با قدرت بیشتری از سوی سعودی ها ادامه یافت . وجود فرد ضد ایرانی مانند دونالد ترامپ در کاخ سفید این فرصت را فراهم آورد تا سعودی ها در هر زمان و مکانی این تقابل را اعلام کنند.

سعودی ها از فرصت سخنرانی در مجامع داخلی و تریبون های بین المللی استفاده بردند تا با حمله به ایران، تهران را به تروریسم متهم و به خیال خود با آن مقابله کنند.

دو هدف عمده سعودی ها در سیاست خارجی تهاجمی خود در سال ۲۰۲۰ علیه جمهوری اسلامی ایران ، بسط نفوذ و افزایش امنیت خود از یک سو و مهار گسترش نفوذ ایران در منطقه با هدف تضعیف محور مقاومت و با راهبرد موازنه سازی از سوی دیگر بود.

سعودی ها طی سال ۲۰۲۰ به تبع اقدامات ضد ایرانی دو نالد ترامپ به دنبال تضعیف موقعیت منطقه ای ایران و گسست حلقه های ارتباطی کشورمان در بحث های امنیتی به ویژه در محور مقاومت بر آمدند. از این رو شاهد تحرکات و تلاش های سعودی ها همزمان در حوزه منازعات به خصوص در یمن و حوزه امنیتی خلیج فارس بودیم .

در کنار این موضوع ریاض برای گسست در روابط ایران و برخی از متحدان منطقه ای به ویژه در موضوع سوریه تلاش کرد. آنها  با دادن وعده های اقتصادی ، سرمایه گذاری متقابل و حتی خرید تسلیحات نظامی پیشرفته از روسیه تللاش کردند تا کرملین را قانع کنند که در بیرون کردن نیروهای ایرانی از سوریه ایفای نقش کند.

این سیاست طی ماههای اخیر در مورد عراق هم تکرار شده است . ورود هیات های بزرگ اقتصادی به بغداد و وعده تامین کسری برق این کشور و بازگشایی گذرگاه های مرزی با دولت عراق هم در این چارچوب ارزیابی می شود.

مقامات دولت سعودی طی سالی که تنها چند روز به انتهای آن باقی مانده است در سخنرانی های مختلف خود ایران را به حمایت از تروریسم متهم کردند.

این در حالی است که پیوند وهابیت سعودی با تروریسم چنان ملموس است که متفکران و رسانه‌های کشورهای غربی نیز به این امر اعتراف کرده اند. سوزان شرودر، رئیس مرکز تحقیقات اسلامی فرانکفورت آلمان، در این مورد تاکید کرد عربستان در ۵۰ سال گذشته دست‌کم ۷۶ میلیارد یورو صرف صدور جنبش مذهبی وهابیت کرده است؛ جنبشی که اساس افراط‌گرایی و جهادگرایی اسلامی در سراسر جهان است.

فرید زکریا، تحلیلگر ارشد آمریکایی و از کارشناسان روابط بین‌الملل، در شبکه سی‌ان‌ان نیز در یادداشتی وهابیگری عربستان را ریشه تروریسم خوانده است.

وی تاکید دارد: داعش، ‌عقایدش را از روایت وهابیگری عربستان سعودی می‌گیرد. همان‌ط‌وری که امامت سابق مسجد اعظم پادشاهی سعودی گفت،‌ داعش «از اصول ما که در کتاب‌های ما قابل یافتن است، بهره‌برداری کرده است. ما همان نظرات را البته به روشی پالایش شده، دنبال می‌کنیم.

در چنین شرایطی علیرغم پیگیری‌های سیاست‌های ایران در حوزه‌های امنیتی و امنیت‌سازی مشارکت‌جویانه از سوی کشورهای منطقه در قالب صلح هرمز، عربستان همچنان با نگاه تنگ‌نظرانه در قبال این طرح، ایران را به دخالت در امنیت کشورهای عربی متهم و تلاش کرد با آشوب افکنی در حوزه های تحت نفوذ ایران در منطقه بازی حاصل جمع صفر را دنبال کند.

 بنابراین با وجود ارسال سیگنال‌های مثبت از سوی ایران برای مذاکره مستقیم با عربستان، شاهد واگرایی‌های بیشتر در منطقه هستیم . در رابطه با چشم‌انداز این روابط نیز می‌توان گفت تا زمانی که این نگاه در عربستان در خصوص سیاست منطقه‌ای غالب باشد که امنیت را در ازای فروش نفت و مداخلات خارجی قدرت‌های بیگانه به‌ویژه آمریکا خریداری کند، امکان حل مشکلات و رفع تنش ها بین ایران و عربستان سعودی ساده نخواهد بود. 

درواقع ریاض سیاست مستقلی در منطقه ندارد، بلکه سیاست خارجی این کشور تابعی از سیاست‌های آمریکا و برخی از کشورهای غربی است؛ لذا به نظر می‌رسد تا زمانی که تنش‌ها بین ایران و آمریکا استمرار داشته باشد بعید است در بحث گشایش روابط بین ایران و عربستان شاهد اتفاق جدیدی باشیم .سعودی ها طی سال ۲۰۲۰ به تبع اقدامات ضد ایرانی دو نالد ترامپ به دنبال تضعیف موقعیت منطقه ای ایران و گسست حلقه های ارتباطی کشورمان در بحث های امنیتی به ویژه در محور مقاومت بر آمدند. از این رو شاهد تحرکات و تلاش های سعودی ها همزمان در حوزه منازعات به خصوص در یمن و حوزه امنیتی خلیج فارس بودیم .

در مجموع سیاست ورزان کم تجربه سعودی سال ۲۰۲۰ را در بعد داخلی با تنگ تر کردن فضای سیاسی و تعقیب زندانیان و شکنجه فعالان و مخالفان مدنی و در بعد خارجی  هم دلگرم به حمایت های بی دریغ دونالد ترامپ پروژه هایی را آغاز یا پیش بردند که در نهایت نه تنها هیچ دستاوردی برای آنها نداشت بلکه در نهایت تمامی هزینه های انجام شده را دود کرد و به هوا فرستاد و سرمایه های ملت های مسلمان در منطقه را هدر داد. دولت سعودی تخم مرغ های خود در داخل و خارج را در سبد پوسیده دونالد ترامپ گذاشت و اینک با بیرون شدن او از کاخ سفید، بیش از پیش تحت فشار داخلی و خارجی قرار گرفته اند.

حمیدرضا بانصیری