«کووایران»؛ تزریق امید

روزنامه  همشهری چهارشنبه ۱۰ دی در گزارشی با عنوان «کووایران»؛ تزریق امید، نوشت: هتل ارم تهران را بسته‌اند. نه کسی بدون اجازه قبلی می‌تواند از آن خارج شود؛ نه وارد. رفت‌وآمدها به‌شدت کنترل می‌شود و هرکسی که وارد می‌شود، با هر قدمی که برمی‌دارد، ممکن است مورد سؤال قرار بگیرد که اینجا چه می‌کنی؟ این همه مراقبت و سؤال اما بی‌دلیل نیست. قرار است یکی از بزرگ‌ترین اتفاقات چند دهه گذشته عرصه پزشکی کشور در این هتل رقم بخورد؛ اتفاقی که درصورت مثبت‌بودن نتیجه می‌تواند آبی باشد بر آتش سرکش کرونا در ایران و پایانی بر این بیماری همه‌گیر و مرگبار. تست واکسن ایرانی که حالا اسمش را «کووایران» گذاشته‌اند، در میانه یک روز سرد زمستانی به بار نشست. نهمین روز از دهمین‌ماه آخرین سال قرن و در هتلی ایستاده بر یکی از تپه‌ماهورهای عباس‌آباد تهران.

اتاق‌های هتل خالی از مسافر است. نه از پرسنل هتل خبری است و نه از رفت‌وآمد مسافری. نگهبانان ورودی هتل، هر چند دقیقه یک‌بار خودروهایی را که برای اقامت، مسافر آورده‌اند، با عذرخواهی به هتل دیگری معرفی می‌کنند. برخی مسافران دلیل تعطیلی هتل را نمی‌دانند، با توضیحی که مأموران می‌دهند خیلی سریع قانع می‌شوند. تنها خودروهایی می‌توانند وارد شوند که از قبل نام راننده و مسافرش در لیست آمده باشد؛ افرادی که یا عضو کادر درمان پروژه تست واکسن ایرانی‌اند یا از اعضای تیم تحقیق و پشتیبانی طرح. کمی بالاتر از ورودی هتل، در حیاط منتهی به لابی تونل آبی خودنمایی می‌کند و راه را نشان آنهایی می‌دهد که بلد مسیر نیستند. تونل آبی به محل تست واکسن می‌رسد. طبقه دوم لابی هتل سالخورده با دیوارهای قهوه‌ای چشمنواز و نونوار شده، قرارگاه اصلی انجام تست همین جاست. محل استراحت میهمانان هتل، شباهتی به لابی‌های مرسوم هتل‌هایی که دیده‌ایم، ندارد و بیشتر به درمانگاهی شبیه شده که با پرده‌های ضخیم سفید از هم جدا شده‌اند. اتاق مصاحبه، اتاق معاینه و تزریق واکسن روی تابلوهایی اسم هر اتاق را مشخص کرده است. اتاق مصاحبه مشتری ندارد و کسی در آن نیست. اتاق معاینه اما یک میهمان دارد؛ مردی میانسال با موهای مرتب شده و قد نسبتا بلند که روی تخت خوابیده است. چند پزشک مانند پروانه دورش می‌چرخند و هر از گاهی با او که عجیب آرام به‌نظر می‌رسد، حرف می‌زنند. از حال و احوالش می‌پرسند و نوارهای تست قلب و چند چیز دیگر را بررسی می‌کنند. دوربین‌ها روشن می‌شود و لنزها روی صورت مرد زوم می‌کنند. او می‌خواهد آنها که دوربین به‌دست دارند، از خیر گرفتن تصویر او بگذرند. با اصرار پزشکان و کادردرمان دوربین‌ها خاموش و مرد قدبلند با موهایی که می‌شود رد سیاهی را از لابه‌لای آن پیدا کرد، به آرامش بیشتری می‌رسد. او قرار است دومین نفری باشد که واکسن ایرانی کرونا به بدنش تزریق می‌شود.

واکسن‌ها در محفظه سرد

لابی شبیه‌شده به درمانگاه، هر لحظه شلوغ‌تر از قبل می‌شود و هر چه عقربه‌های ساعت به ۱۱ نزدیک‌تر می‌شود، بر تعداد آنهایی که برای انجام نظارت و مشاهده تزریق واکسن می‌آیند، افزوده می‌شود. حالا می‌توان چهره‌های آشنا را دید؛ پیام طبرسی از بیمارستان مسیح دانشوری، مینو محرز، مجری تحقیقات علمی ساخت واکسن کرونا و برخی دیگر از چهره‌های نام‌آشنای حوزه پزشکی و تحقیقات علمی را. با این حال، کمتر عکاس و تصویربرداری را می‌توان پیدا کرد که دنبال شکار تصویر چنین تجمعی از نخبگان باشد و آنچه نظرها را بیش از هر چیزی به‌خود جلب کرده، یخچالی است سفید که گوشه‌ای از اتاق تزریق واکسن ایستاده است. البته که یخچال به‌تنهایی موضوعیتی ندارد، محتوای داخلش ۱۵دوز واکسن کرونای ایرانی است؛ واکسن‌هایی با سرهای آبی و بدنه‌ای شیشه‌ای در انتظار تزریق به داوطلبان شجاع. برخی به شوخی می‌گویند یکی از این واکسن‌ها را هم به ما بزنید و پزشک خوش‌قریحه‌ای که او هم بی‌میل به حرف‌زدن با عکاسان و فیلمبردارها نیست، می‌گوید: ان‌شاء‌الله. نوبت بعد دیگه نوبت شماست!

اولین تزریق؛ نخستین امید

کم‌کم مسئولان هم از راه می‌رسند. سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری، سعید نمکی، وزیر بهداشت و محمد مخبر، رئیس ستاد اجرایی فرمان امام(ره). مسئولان تیم تحقیقاتی تولید واکسن برای استقبال آمده‌اند و وزیر بهداشت با دیدن محرز یاد گذشته می‌کند و خاطره‌ای از ۳دهه قبل می‌گوید: خیلی سال پیش وقتی مسئول بهداشت کشور بودم، کسی جرأت نمی‌کرد درباره ایدز حرف بزند. محرز کسی بود که جرأت کرد و در این‌باره میزگردهای تخصصی برگزار و کمک‌حال ما برای بیان مشکل این بیماری شد. حالا هم درباره واکسن کرونا دارد به ما و کشور کمک می‌کند.

چند لحظه بعد همه مسئولان روبه‌روی صندلی که قرار است به نخستین داوطلب تست واکسن ایرانی، واکسن تزریق شود، می‌نشینند. دختری که سی و چند ساله به‌نظر می‌رسد، نخستین داوطلب تست «کووایران» است. انتظار این همه دوربین و لنزی که او را هدف گرفته‌اند، نداشته است. باید آستین‌های دختر بالا داده شود تا بتوانند به او واکسن تزریق کنند. دختر می‌گوید نمی‌تواند آستین‌های خود را جلوی دوربین‌ها بالا ببرد. یک نفر می‌گوید: دوربین‌ها را خاموش کنید تا بتوانیم واکسن بزنیم. فیلمبردارها که دنبال شکار این لحظه‌اند، مخالفند و با پادرمیانی راهی پیدا می‌شود که بتوان واکسن را به دختر جوان تزریق کرد. بخشی از آستین لباس دختر را به اندازه‌ای که لازم است، پایین می‌دهند تا کار تزریق از سوی پرستار انجام شود. پرستار، محتوایی را که باید به بدن دختر تزریق شود، به دوربین‌ها نشان می‌دهد و سوزن را داخل ظرف کوچک شیشه‌ای می‌فرستد و محتوای داخل آن را به داخل سرنگ می‌مکد. چند لحظه‌ای بیشتر طول نمی‌کشد و دختر جوان عنوان نخستین گیرنده واکسن کرونای ایران را برای همیشه به نام خود ثبت می‌کند و صدای صلوات در لابی درمانگاه‌شده هتل ارم تهران می‌پیچد. رئیس ستاد اجرایی فرمان امام(ره) لحظه‌ای بعد، سمت دختر می‌رود و او را غرق در بوسه می‌کند. برای لحظه‌ای فضا سنگین می‌شود.   وزیر بهداشت رو به دوربین خبرنگاران می‌گوید: گیرنده نخستین واکسن کرونا، دختر رئیس ستاد اجرایی فرمان امام(ره) طیبه مخبر است. همه را متعجب می‌کند و دوربین‌ها از طیبه می‌خواهد درباره حس و حالش برای مردم بگوید. او چند جمله بیشتر برای گفتن ندارد: امیدوارم این روند علمی به نتیجه برسد و من هم مثل همه مردم ایران امیدوارم. خوشحالم ولی نه از اینکه نفر اول آزمایش واکسن ایرانی کرونا هستم، بلکه از اینکه این فرایند علمی اینقدر در کشورمان خوب پیش رفت و به سلامتی همه مردم کشورمان منجر می‌شود.

آمارها می‌گوید برای ایجاد ایمنی جمعی در کشور نیازمند استفاده از دست‌کم ۴۵میلیون دوز واکسن از نوع واکسن‌های یک‌مرحله‌ای هستیم. با توجه به اینکه بسیاری از واکسن‌های موجود در بازار برای مقابله با کرونا دومرحله‌ای بوده و واکسن ایرانی هم در کارآزمایی‌های بالینی دومرحله‌ای است، باید ۹۰میلیون دوز واکسن برای ایجاد ایمنی جمعی در کشور ساخته شود. ساخت این مقدار انبوه واکسن کار ساده‌ای نیست و مسئولان هم این را می‌دانند.

با این حال، مسئولان ستاد اجرایی فرمان امام(ره) می‌گویند با توجه به‌وجود زیرساخت‌های قبلی برای ساخت واکسن کرونا، می‌توانیم بعد از تأیید نهایی واکسن ایرانی کرونا، در مدت کوتاهی نیازهای کشور را تأمین کنیم. محمد مخبر که دخترش نخستین گیرنده واکسن ایرانی است و از بابت کارآزمایی واکسن ساخته‌شده اطمینان کامل دارد، می‌گوید این ستاد می‌تواند در حجم انبوه واکسن ایرانی را تولید کند: هم‌اکنون توانایی داریم که از ۲ تا ۳هفته آینده ماهانه ۱.۵ میلیون دوز واکسن کرونا تولید کنیم. بخشی از تجهیزات مورد نیاز برای ساخت واکسن در داخل وجود دارد و این شرایط به ما اجازه می‌دهد تا بتوانیم بیش از ۱۲‌میلیون دوز واکسن در ‌ماه تولید کنیم. اگر به این نقطه برسیم، دیگر چیزی به اسم مشکل واکسن نداریم. او می‌گوید در روزهای شروع شیوع ویروس کرونا شاهد مشکلات زیادی در راه تامین نیازهای حداقلی برای مردم بودیم اما اکنون چنین مشکلاتی را نداریم: روزهای اول شیوع این بیماری مشکلات زیادی داشتیم. حتی تأمین وسایل ضدعفونی یا ونتیلاتور در کشور مشکل بود، اما امروز نه‌تنها این مشکلات را نداریم، بلکه در این مدت توانستیم هر دارویی که کمترین احتمال را در بهبود بیماری کووید-۱۹ داشت، تولید کنیم. مخبر خبرهای خوبی درباره نزدیک‌شدن تیم‌های علمی دیگر کشور در حوزه تولید واکسن کرونا می‌دهد و می‌گوید: علاوه بر واکسنی که امروز وارد فاز مطالعه بالینی انسانی شد، ۶مسیر دیگر را برای تولید واکسن دنبال می‌کنیم. از ۶مسیری که دنبال می‌کنیم، به جز واکسنی که امروز تزریق انسانی‌اش آغاز شد، ۳مسیر دیگرمان هم در همین مراحل است.

مسئولان ستاد اجرایی داوطلبان بعدی تست واکسن

تست واکسن نخستین داوطلب ‌به پایان رسید. با پایان به ظاهر رسمی برنامه، هتل خلوت‌تر شد.   در نخستین روز همه داوطلبان که ۳ نفر بودند برای اعتمادسازی در جامعه از میان داوطلبان ستاد اجرایی فرمان امام انتخاب شدند. یکی دو خبرنگار دنبال پیداکردن ۲داوطلب  دیگر تست برای گفت‌وگو هستند. یکی از داوطلبان همان مرد قدبلندی است که همان اول ماجرا پزشکان در حال معاینه‌اش بودند. یک ساعت از تزریق داوطلب اول نگذشته که پیدایش می‌شود. حالا دیگر به اندازه قبل دوربین‌ها او را اذیت نمی‌کنند. او پزشک و معاون اجتماعی ستاد اجرایی فرمان امام(ره) است؛ مردی خوش‌برخورد که ماسک نیمی از صورتش را پوشانده و دوست دارد زود کارش تمام شود تا به کارهای دیگرش برسد. دوباره محلول واکسن ایرانی جلوی یکی دو دوربین باقیمانده گرفته می‌شود و محتوایش وارد سرنگ می‌شود و تمام. واکسن به نفر دوم زده شده است.

پزشکان اصرار دارند از راه دور با علی عسگری حرف بزنیم چراکه او حالا دیگر ناقل کروناست و باید از او فاصله گرفت. چند خبرنگاری که او را دوره کرده‌اند به حرف پزشکان گوش نمی‌کنند و به او بیش از اندازه نزدیک می‌شوند تا سؤالات خود را بپرسند. عسگری امیدها و آرزوهایی دارد و در پاسخ به این سؤال همشهری که چطور خود را راضی کرد که در عین احتمال خطر، داوطلب تزریق واکسن شود، می‌گوید: اطمینان دارم که اتفاقی نمی‌افتد. ما در ساخت واکسن سابقه طولانی داریم. تکنولوژی ساخت واکسن ایران، تکنولوژی امنی است و جای نگرانی ندارم. امیدواریم این مراحل طی شود تا مردم به زندگی عادی خودشان برگردند. برگشت مردم به زندگی عادی، آرزوی همه ماست. یک ساعت بعد از عسگری، حمیدرضا خلیلی، مدیرعامل یکی از شرکت‌های وابسته به ستاد اجرایی فرمان امام‌(ره) به‌عنوان سومین داوطلب واکسن ایرانی کرونا، یک دوز از واکسن کووایران را دریافت کرد تا پرونده نخستین مرحله از تست انسانی واکسن ایرانی کرونا بسته شود.

قبل و بعد از تزریق واکسن چه اتفاقی برای داوطلبان می‌افتد؟

داوطلبان تزریق واکسن میهمان هتل ارم هستند؛ برای چندین روز آینده و تحت مراقبت‌های ویژه. چاکری، مترون کلینیکی که ستاد اجرایی فرمان امام راه‌اندازی کرده است، در پاسخ به این سؤال همشهری که داوطلبان چه مراحلی را از سر گذرانده‌اند تا به مرحله تزریق واکسن برسند، می‌گوید: همه داوطلبان تزریق واکسن در ابتدا از سوی یک روانپزشک مورد ارزیابی روانی قرار گرفته‌اند. بعد از این مرحله، شرح حال داوطلب از نظر روانی، کلینیکی و پاراکلینیکی تهیه و با انجام آزمایش‌های مختلف و متعدد، این وضعیت به شکل دقیقی ترسیم شده است. او ادامه می‌دهد: همه داوطلبان از نظر شرایط آلرژیک و بالینی به‌شدت کنترل شده و هیچ کدام از داوطلبان نباید علائمی از بیماری‌های زمینه‌ای و بالینی داشته باشند و در هر مرحله‌ای که مشخص شود فرد دچار مشکلی از نظر بهداشتی است، از گردونه انجام تست واکسن خارج می‌شود و در نهایت افرادی به مرحله نهایی می‌رسند که در سلامت کامل باشند. مترون کلینیک ستاد اجرایی فرمان امام در هتل ارم، درباره اقدامات تیم پزشکی قبل از تزریق واکسن به داوطلب نهایی و انتخاب‌شده نیز به همشهری می‌گوید: اگر پزشک تأیید کرد که فرد در مرحله نهایی مشکلی برای تزریق واکسن ندارد، از داوطلب نهایی پیش از تزریق نوار قلبی گرفته می‌شود و علائم بالینی و پزشکی فرد کنترل می‌شود. درصورت نبود مشکل، کار تزریق واکسن انجام می‌شود. چاکری از نصب تجهیزاتی در دست داوطلب قبل از انجام تزریق واکسن تا ساعت‌ها بعد از تزریق خبر می‌دهد و می‌گوید: قبل از تزریق واکسن به فرد، دستگاهی روی دست فرد گیرنده واکسن نصب می‌شود و تا ۲۴ساعت باقی می‌ماند.

او با اشاره به اینکه بعد از تزریق دوز اول واکسن تمام وضعیت فرد گیرنده در اتاقی مانیتورینگ می‌شود، می‌گوید: در تمام مدت ۲۴ساعت شبانه‌روز، یک پزشک و یک پرستار وضعیت بدنی گیرنده واکسن را کنترل می‌کنند. کنترل علائم هر ۱۵دقیقه یک‌بار انجام می‌شود و هر نوع تغییری در بدن فرد گزارش‌گیری می‌شود. برای اطمینان بیشتر نیز غیر از کادر درمانی مستقر در هتل، یک تیم از اورژانس نیز در محل حضور دارد تا درصورت نیاز از فوریت‌های پزشکی آنها استفاده شود. به گفته او، درصورتی که افراد علائم عادی داشته باشند، در ساعت غیر اداری به‌راحتی امکان حضور در فضای آزاد هتل را دارند و درصورت مجوز پزشک معالج با رعایت پروتکل‌های بهداشتی می‌توانند با خانواده خود دیدار کنند. به گفته او، فرایند تست و نتیجه نهایی آن زمان مشخصی دارد و درصورتی که بعد از این زمان فرد مشکلی نداشته باشد و پزشک سلامت کامل او را تأیید کند، گیرنده واکسن می‌تواند به جامعه بازگردد و زندگی عادی خود را از سر بگیرد.