بایدن بر سر دو راهی تعهدپذیری یا ترامپیسم

با برگزاری مراسم تحلیف بایدن به عنوان چهل وششمین رییس جمهوری آمریکا، بار دیگر موضوع بازگشت آمریکا به برجام بر سر زبان ها افتاده است. خوشبینی از احیای برجام در دوره بایدن از آنجا قوت گرفت که او و اعضای تیم انتخاباتی اش از زمان کارزار انتخاباتی تا کنون همواره بر ضرورت بازگشت آمریکا به توافق هسته ای تاکید می کنند.

در ایران نیز چهارشنبه یکم بهمن ماه همزمان با روز تحلیف بایدن، حجت الاسلام و المسلمین «حسن روحانی» در جلسه هیات دولت اظهار کرد: امروز توپ در زمین آمریکا و واشنگتن است، اگر به تعهدات خود عمل کنند ما هم عمل می کنیم، ترامپ مرد اما برجام زنده ماند، همه تلاش تندروهای آمریکا، ارتجاع منطقه و صهیونیست ها این بود که برجام بمیرد، اما امروز برجام زنده است، ترامپ با پرونده سیاهش رفت ولی برجام زنده است.

از نگاه ناظران، در زمانی که ترامپ بیشترین کارشکنی های ممکن را برای نابودی توافق به کار بست، برجام دچار فروپاشی نشد چه رسد به امروز که همه طرف ها خواستار قرار گرفتن در مسیر توافقی هستند که بیش از یک دهه برای آن زحمت کشیده اند. اما آنچه ممکن است که احیای برجام را با مانع مواجه سازد، شرط و شروطی است که طرف آمریکایی قبل از بازگشت به توافق مطرح می کند.

شروط آمریکایی؛ چرایی و تبعات آن

در دوره ترامپ، «مایک پمپئو» وزیر خارجه وی شروط دوازده‌گانه ای را برای مذاکرات با ایران مطرح کرد که با رد آن از سوی تهران، آمریکا ناچار از طرح هر گونه پیش شرط خودداری کرد. مسوولان جمهوری اسلامی ایران با شناختی که از شخص ترامپ و کابینه وی داشتند، حتی بدون پیش شرط نیز حاضر به نشستن پشت میز مذاکراتی نشدند که طرف مقابل چیده بود. بایدن و تیم او نیز  هر چند احیای برجام را برای همه طرف ها مفید و ضروری می دانند اما در صدد بهره گیری از کارزار فشار حداکثری هستند که ترامپ از اردیبهشت ۱۳۹۷ با خروج از برجام به راه انداخت؛ رویکردی که در اظهارات اخیر مقامات دولت جدید آشکار مشاهده می شود.

به تازگی «آنتونی بلینکن» گزینه پیشنهادی بایدن برای وزارت امور خارجه با بیان اینکه آمریکا برای تصمیم‌گیری پیرامون بازگشت به برجام زیر فشار قرار ندارد، تاکید کرد که بازگشت آمریکا به برجام مشروط به پایبندی ایران به تعهدات خود است و هرگاه ایران به تعهدات خود باز گردد، آنگاه آمریکا می‌تواند در مسیر بازگشت به برجام گام بردارد.

این موضع گیری مشابه موضع گیری است که رییس جمهوری جدید آمریکا اتخاذ کرده است. بایدن پیش از ورود به کاخ سفید بارها اعلام کرده بود آمریکا در صورت پایبندی ایران به تعهدات برجامی خود حاضر است به توافق هسته‌ای بازگردد و تحریم‌های پیش‌بینی شده علیه این کشور را رفع کند.

با نگاهی به اظهارات بایدن و بلینکن مطالبات سه گانه کاخ سفید آشکار می شود؛ نخست محدود کردن فعالیت‌های هسته‌ای ایران، دوم محدود کردن فعالیت‌های موشکی کشور ما و سوم، بازگشت ایران به شرایط برجامی چند سال پیش و اجرای کامل تعهدات.

تهران تا کنون پنج گام متوالی با هدف توازن سازی تعهدات برداشته است. این گام های کاهنده عبارت بودند از: گام اول (۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸)، عدم رعایت محدودیت های مربوط به نگهداری ذخایر اروانیوم غنی شده و ذخایر آب سنگین؛ گام دوم (۱۶ تیرماه ۱۳۹۸)، عدم رعایت محدودیت های مربوط به سطح غنی سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن سازی رآکتور آب سنگین اراک؛ گام سوم (۱۵ شهریور ۱۳۹۸)، عدم رعایت محدودیت های مربوط به تحقیق و توسعه؛ گام چهارم (۱۵ آبان ۱۳۹۸)، بازگشت ماهیت فردو به مرکز غنی سازی و آغاز گازدهی به سانتریفیوژ ها در این مرکز و در نهایت گام پنجم (۱۵ دی ۱۳۹۸)، عدم رعایت محدودیت در تعداد سانتریفیوژها. البته همه این گام ها در صورت اجرای تعهدات از سوی طرف مقابل، قابل بازگشت هستند.

مطالبات ایران و توپ برجام در زمین بایدن

ایران تا اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ که ترامپ از برجام خارج شد، همچنان به تعهدات خود پایبند ماند تا اروپایی ها خلا نبود آمریکا را پُر و حتی کارشکنی های این کشور را خنثی کنند؛ انتظاری که برآورده نشد و تهران بر پایه مصوبه شورای عالی امنیت ملی در نخستین سالروز خروج آمریکا از توافق، گام هایی را برای متوازن سازی تعهدات برداشت.

بنابراین انتظار می رود بایدن به جای طرح موضوعات بی ارتباط با توافق و تلاش برای گرفتن امتیاز بیشتر از تهران، به توافقی که اوباما در قالب گروه ۱+۵ با تهران منعقد کرد، بازگردد. طرح این موضوعات نامربوط نه تنها کمکی به حل مساله نمی کند که راه های احیای برجام را نیز مسدود خواهد کرد.

ظریف روز چهارشنبه اول بهمن‌ماه ‌ هم‌زمان با روی کار آمدن دولت جدید آمریکا در حاشیه جلسه هیات دولت به خبرنگاران گفت: «درباره مسائل منطقه‌ای و مسائل موشکی از ابتدا توافق کردیم که این موضوعات در برجام نبوده و نخواهد بود. برای همین پذیرفتیم محدودیت‌های تسلیحاتی تا پنج سال و محدودیت‌های موشکی تا هشت سال ادامه پیدا کند.»

در همین ارتباط «مجید تخت روانچی» نماینده ایران در سازمان ملل در خصوص بازگشت آمریکا به برجام گفت: باید در عمل ببینیم چه می‌شود. اما مهم است که تصمیم برای بازگشت به برجام از سوی آمریکا با اما و اگر و شرط و شروط همراه نباشد یا در اجرا شرط و شروط نگذارند. با توجه به سابقه خراب آمریکایی‌ها، آنها باید نشان دهند که صادق هستند.

با نگاهی به اظهارنظرهای دیپلمات های ایرانی این گونه استباط می شود که ترامپ با عملکرد خود همین اندک حسن نیت را نیز از بین برده است. در نتیجه بایدن باید بجای شرط و شروط اضافی که در متن برجام نیز نیامده، اعتماد و اطمینان از بین رفته را به طرف ایرانی بازگرداند؛ موضوعی که انتظار می رود با رفع تحریم و جبران خساراتی که ترامپ در پی خروج از برجام بر تهران تحمیل کرد، تحقق یابد.

تا قبل از ورود بایدن به کاخ سفید، هر آنچه وی در ارتباط با احیای برجام مطرح می کرد، جنبه شعاری و تبلیغاتی داشت. امروز که او به عنوان چهل وششمین رییس جمهوری آمریکا سوگند یاد کرده، ضروری است به تعهدات دولت اوباما که وی برجام را «بزرگترین توافق تاریخ آمریکا» می خواند، عمل کند.

بنابراین رویکرد دولت جدید آمریکا در قبال برجام، آزمونی است که نشان دهد آیا ترامپیسم از آمریکا و کاخ سفید رخت بربسته یا به میراثی ماندگار برای کاخ سفیدنشینان کنونی و آتی تبدیل شده‌است.