آنگونه که از شواهد بر می آید، در حوزه برجام برخی ملاحظات سیاسی – امنیتی وجود دارد که ظاهرا بایدن قبل از رسیدن به ریاست جمهوری درک درستی از آنها نداشته و حال با برملا شدن همه این ملاحظات و فشارها، او خود را در شرایطی می بیند که تصمیم سریع پیرامون برجام را برایش دشوار ساخته است.
رئیس جمهوری آمریکا اکنون هم در عرصه داخلی از سوی برخی مشاوران و اعضای کابینه خود و نیز نمایندگان جمهوری خواه مجلس نمایندگان تحت فشار است که به دنبال تعامل با ایران نباشد و از سوی دیگر با لابی پر نفوذ صهیونیستی و نیز عربهای خلیج فارس مواجه شده که او را از بازگشت بی قید شرط به برجام منع می کنند. بنابراین بایدن در مقطع کنونی بر سر یک دوراهی قرار گرفته که یک سوی آن عمل به وعده انتخاباتی و بازگشت به برجام است و سوی دیگر آن توجه به خواسته شرکا و متحدان استراتژیک آمریکا و ادامه سیاست فشار بر ایران؛ دوراهی که تصمیم سازی سریع و به موقع را برای وی دشوار ساخته است.
با توجه به این شرایط و نیز زمان اندک باقی مانده تا ضرب الاجل تعیین شده در مصوبه مجلس(۵ اسفند)، به نظر نمی رسد بازگشت به برجام در این مدت کوتاه عملی شود؛ به ویژه که ایران هم اعلام کرده در مقطع کنونی صرف بازگشت آمریکا به برجام را مهم نمی داند و منتظر ملاحظه دستاوردهای عملی این بازگشت همچون رفع عملی تحریمها و آزادی مبادلات بانکی است.
راهکار ایران برای مقابله با سیاست تعلل و فشار آمریکا، کاهش تعهدات برجامی و نیز اعلام لغو اجرای پروتکل الحاقی بوده است، موضعی که در صورت اجرایی شدن امکان نظارت آنی و فوری آژانس بین المللی انرژی هسته ای بر برنامه هسته ای ایران را از این نهاد سلب می کند و این امری است که می تواند مایه نگرانی آمریکا و متحدانش باشد. از این رو به نظر می رسد اتخاذ چنین موضعی احتمالا میل آمریکا به تعلل در بازگشت به برجام، تداوم سیاست فشار حداکثری و تقاضا برای افزودن بندهای جدید به برجام را کاهش می دهد و به طرفهای مقابل نشان می دهد ایران نه تنها با شروط جدید در برجام موافقت نمی کند؛ بلکه دیگر حاضر به همکاری و اجرای تعهدات به صورت یک طرفه نیست.
شاید در واکنش به همین موضع ایران بوده که در روزهای اخیر برخی منابع نزدیک به دولت آمریکا خبر دادند که احتمال دارد بایدن روز جمعه در جریان سخنرانی خود در کنفرانس امنیتی مونیخ قصد آمریکا برای بازگشت به توافقنامه هسته‌ای با ایران را اعلام کند؛ اگر لابی های مخالف برجام اجازه دهند چنین اتفاقی رخ دهد، طبیعتاً شرایط تا حدی عوض می شود.
گذشته از موضع غیر شفاف دولت آمریکا، در یک ماه اخیر سایر طرفهای برجام به ویژه کشورهای اروپایی نیز تلاش و جدیتی برای بازگرداندن فوری آمریکا به برجام از خود نشان نداده اند. در واقع این کشورها پس از بد عهدی فراوان و رها کردن ایران در میان انبوه تحریمهای ظالمانه در دوران ترامپ، حال نیز فرصت طلبانه در صدد تداوم فشارها و امتیازگیری از ایران هستند. چنین رویکردی حاکی از آن است که گروههای لابی صهیونیست و عرب نه تنها در آمریکا بلکه در اروپا نیز بسیار قدرتمند شده اند و این نفوذ به آنها امکان داده در راه احیای برجام سنگ اندازی کنند و مانع نقش آفرینی مثبت کشورهای اروپایی در قضیه برجام شوند.
این در حالی است که یکی از سیاستهای جدی دولت بایدن همسویی با متحدان سنتی و بازگشت به سیاست اجماع جهانی است. بنابراین چنانکه اروپا و همینطور روسیه و چین به عنوان دیگر طرفهای برجام عزم جدی و راسخی داشتند که برجام را به شکل سابق آن احیا کنند، می توانستند آمریکا را هم برای این امر مجاب کنند. اما مشکل اینجاست که هیچ یک از طرفهای غیر آمریکایی برجام عزم راسخی برای احیای این توافق بین المللی به شکل سابق آن ندارند. به جز کشورهای اروپایی، موضع روسیه و چین نیز در مقطع کنونی چندان روشن و قاطع نبوده و این دو غول شرقی نیز زمانی که نوبت به حمایت از ایران می رسد، آنقدر منفعل عمل می کنند که گویی هیچ نفوذ و قدرتی در عرصه جهانی ندارند و این مسأله ای است که ایران در زمان توسعه سیاست خارجی خود باید مد نظر داشته باشد.
با همه این تفاسیر، به نظر نمی رسد آمریکا اجازه دهد حل و فصل قضیه برجام به دولت بعدی در ایران واگذار شود؛ چرا که مقامات آمریکایی به خوبی واقف هستند دولتی که خود بانی برجام بوده بیشتر و دلسوزانه تر برای احیای آن تلاش خواهد کرد؛ ضمن اینکه موضع دولت بعدی ایران نیز نسبت به این توافق مشخص نیست. بنابراین به نظر نمی رسد آمریکا بخواهد ریسک منتظر ماندن تا دولت بعدی را بپذیرد و به احتمال زیاد در یکی دوماه آینده تصمیمات مقتضی را در مورد این توافق اتخاذ خواهد کرد.
* استاد دانشگاه و مشاور وزیر امور خارجه
نظر شما