مقاوم سازی، از بم تا گناوه

به گزارش ایرنا، بامداد پنجم دی ۱۳۸۲ ساعت ۵ و ۲۶ دقیقه و ۲۶ ثانیه بود که زمین لرزه‌ای به بزرگی ۶.۶ ریشتر شهر بم در استان کرمان را به شدت لرزاند طوریکه تکانه‌های آن تا ۲۰۰ کیلومتری کانون زلزله نیز احساس شد.

طبق آخرین آمارها، در زمین‌لرزه بم در مدت ۱۲ ثانیه بیش از ۴۲ هزار نفر کشته و افزون بر ۵۰ هزار نفر مجروح و ۱۰۰ هزار نفر بی‌خانمان شدند، همچنین در اثر این حادثه ۹۰ درصد از سازه‌های شهر بم به کلی تخریب و  ارگ بم که با ۲۵۰۰ سال قدمت بزرگترین سازه‌ی گلی جهان بود و میراث گرانبهای تاریخی به شمار می‌رفت، بطور کلی ویران شد.

ایران به لحاظ قرارگیری در مرز صفحات تکتونیکی ( زمین ساختی، یکی از شاخه‌های زمین‌شناسی است که به مطالعه تغییرشکل پوسته زمین بر اثر تنش‌ها و کرنش‌های وارده در طول دوران‌های مختلف زمین‌شناسی می‌پردازد) اوراسیا و عربستان و به دلیل فشار رو به بالای صفحه‌ عربستان، با زلزله‌های بزرگ آشنا است، گسل‌هایی همچون کازرون، دنا، میناب، آغاجاری، درونه، بینالود، سروستان، شهداد، نهبندان، بشاگرد، هریرود، ارومیه - زرینه‌رود، آستارا، تبریز، البرز، سمنان، مشاء - فشم و شمال تهران از جمله گسل‌های فلات ایران هستند.

وقوع بیش از ۳۰ زمین لرزه بزرگ همراه با خسارت و تلفات در طول ۱۰۰ سال اخیر نیز نشان دهنده فعال بودن بسیاری از این گسل‌ها در نقاط مختلف از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب کشور است که زلزله طبس، بوئین زهرا و بم از بزرگترین آنها است.

 از طرفی برنامه ریزی و عمل در مسیر توسعه‌ پایدار رکن اصلی مدیریت شهری است زیرا مدل شهرسازی در بم پیش از زلزله سال ۱۳۸۲ و شهرهایی که در دهه‌های اخیر زمین لرزه‌های ویرانگر را تجربه کرده‌اند نشان می‌دهد که در هیچکدام از این شهرها ساخت و بافت شهر متناسب با الگوهای علمی و توسعه پایدار مبتنی بر کاهش ریسک خطرهای طبیعی احداث نشده‌ بودند.

رخداد زلزله بم و بازسازی‌های پس از آن، جانمایی اصولی، توجه به اقلیم و مقاوم سازی را راهکاری برای عبور از بحران زلزله در کانون توجه مسئولان قرار داد و دولت به فکر انجام یک اقدام ویژه برای خانه‌های روستایی افتاد و با تصویب دولت طرح ویژه بهسازی و بازسازی مسکن روستایی از سال ۱۳۸۴ اجرایی شد.

طرح ویژه مقاوم سازی مسکن روستایی

هرچند از سال ۷۴ تا سال ۸۴ طرحی به نام "بهسازی مسکن روستایی" در کشور اجرا شد، اما به دلایلی از جمله کافی نبودن سقف وام و پخته نبودن یارانه سود در ۱۰ سال (از سال ۷۴ تا ۸۴) کمتر از ۲۰۰ هزار واحد روستایی بهسازی شد و بر این اساس از سال ۸۴ به بعد مصوب شد سالانه ۲۰۰ هزار فقره تسهیلات ارزان‌قیمت برای نوسازی و بهسازی خانه‌های روستایی تخصیص یابد.

 در این ارتباط بنیاد مسکن طرح ویژه مقاوم سازی مسکن روستایی (مقاوم سازی ۲ میلیون واحد مسکن روستایی) را با عنوان طرح جامع بهسازی مسکن روستایی با هدف احداث مسکن مقاوم و بادوام، حفظ هویت معماری بومی مسکن، تامین مسکن متناسب با نیاز روستایی و جنبه زیباشناسانه سیمای روستا، احداث مسکن سبز روستایی، تغییر فضای روستا از محیطی غیربهداشتی به فضایی شاداب و زیبا به منظور جلوگیری از مهاجرت، تطبیق کالبد مسکن روستایی با زندگی امروزی، ترویج فرهنگ بیمه و ایجاد زمینه‌های لازم برای زیر پوشش بیمه قراردادن واحدهای مسکونی روستایی، تلاش در بهینه سازی مصرف انرژی در مسکن روستایی و ایجاد تحرک در چرخه تولید مسکن روستایی به تصویب رساند.

براساس برنامه طرح جامع مسکن و ماده ۵۹ برنامه ششم توسعه، احداث سالانه ۲۰۰ هزار واحد مسکن روستایی تا افق ۱۴۰۵ در دستور کار بنیاد مسکن است تا ضریب مقاوم سازی در این حوزه به ۷۰ درصد برسد.

 مقاوم‌سازی و بهسازی واحدهای مسکونی روستایی یکی از طرح‌های موفق نظام جمهوری اسلامی ایران است که با قوت و قدرت در کشور در دست اجرا است. 

ساخت سازه‌ های مقاوم مولفه مهم پدافند غیر عامل

مقاوم سازی در علم مهندسی عمران به مفهوم بالا بردن مقاومت یک سازه (ساختمان) در برابر نیروهای وارده و یا عوامل محیطی و یکی از موضوعات مهم و اساسی در راهبرد کاهش خطرپذیری در برابر زلزله است تا آستانه ریزش ارتقا یابد و دست کم جان شهروندان در زلزله‌های متوسط به بالا حفظ شود.

براساس گزارش سال ۲۰۰۰ میلادی برنامه عمران ملل متحد (UNDP)، ایران یکی از سانحه‌خیزترین کشورهای جهان به شمار می‌رود و حوادث طبیعی مانند سیل، طوفان، رانش زمین و از همه مهم‌تر زلزله، هر سال بسیاری از سکونت‌گاه‌های ایران را بویژه در مناطق روستایی تهدید می‌کند.

یکی از مولفه‌های مهم پدافند غیر عامل در بخش مسکن مقاوم سازی سکونت‌گاه‌های شهری و روستایی و ساخت سازه‌های مقاوم در برابر تهدیدها و عوامل طبیعی است و تنها در این صورت است که اثرات زیان‌بار ناشی از این حوادث کاهش می‌یابد.

مسکن به‌عنوان یک پدیده اثرگذار بر بافت کالبدی روستاها و عاملی مهم در ایجاد احساس امنیت و ماندگاری در روستاها نیازمنــد توجه جدی است و در صورت اجرای درســت طرح‌های مقاوم‌سازی مسکن روسـتایی با توجه به ارزش‌ها و هویت درونی روستا می‌توان گفت این اقدام می‌تواند عاملی مهم در پدافند غیرعامل و ارتقای امنیت در مناطق روستایی باشد.

ارتقای سطح ایمنی، مهاجرت نکردن روستائیان، حفظ هویت معماری بومی روستایی، احداث مسکن مقاوم و بادوام از هدف‌های اجرای طرح مقاوم سازی مسکن روستایی است و در این سال‌ها دولت تلاش کرده با مشارکت روستائیان آن را در مسیر کاهش آسیب‌ها به پیش براند.

مقاوم سازی بیش از ۹ هزار مسکن روستایی بوشهر در هشت سال اخیر 

تا پیش از اجرای طرح مقاوم سازی مسکن روستایی در سال ۸۴ فقط هفت هزار و ۴۰ واحد مسکونی استان بوشهر بهسازی شده بود و پس از آن در ادامه این مسیر، امروز ۵۷ درصد واحدهای مسکونی روستاها و شهرهای زیر ۲۵ هزار نفر جمعیت این استان مقاوم سازی شده‌ است.

به گفته مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان بوشهر افزون بر ۹ هزار و ۴۴ واحد از مجموع ۴۳ هزار واحد روستایی مقاوم سازی شده این استان در هشت‌سال اخیر انجام شده‌است.
حمید حیدری بریدی می‌گوید: در زمان حاضر روند اجرای طرح مقاوم سازی مسکن روستایی در استان بوشهر از میانگین ۴۸ درصدی کشور بالاتر است و این به معنی همکاری و استقبال مردم از طرح مقاوم سازی است.

سهم استان بوشهر از ۲۰۰ هزار واحد مسکونی که باید سالانه در کشور مقاوم سازی شود ۲هزار و ۵۰۰ واحد است و بررسی‌ها نشان می‌دهد روند اجرای این طرح در استان بوشهر مطلوب است با این وجود نباید فراموش کرد که هنوز ۴۳ درصد از واحدهای مسکونی روستایی در این استان مقاوم سازی نشده است و براساس برنامه ریزی انجام شده تا سال ۱۴۰۶ باید این میزان باید به ۲۵ درصد کاهش یابد.

مشکلات و موانع اجرای طرح مقاوم سازی مسکن روستایی 

معاون بازسازی اداره کل بنیاد مسکن استان بوشهر معتقد است که داشتن مسکن ایمن و مقاوم در زمره حقوق شهروندی است و با این دیدگاه باید به دنبال رفع موانع بود.

به بیان سالار عبداللهی  یکی از مشکلات طرح مقاوم سازی مسکن روستایی و شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر جمعیت تضمین سنگین بانک‌ها برای ضمانت تسهیلات، نداشتن توان خودیاری از سوی متقاضیان و تورم ناشی از مصالح است که باعث شده این طرح به کُندی پیش برود.

وی به اعطای تسهیلات ۵۰ میلیون تومانی بنیاد مسکن برای مقاوم سازی مسکن روستایی اشاره و اضافه کرد: افزون براین هشت میلیون تومان نیز به صورت بلاعوض به کسانی پرداخت می‌شود که توانایی تکمیل واحدهای مسکونی را ندارند و ۱۰ میلیون تومان وام قرض الحسنه نیز برای احداث حمام و سرویس بهداشتی به متقاضیان پرداخت می‌شود.

تسهیلات مقاوم سازی مسکن روستایی با توجه به تورم موجود کفاف احداث یک واحد مسکن روستایی را نمی‌دهد از طرفی با توجه به حادثه خیز بودن کشور که به صورت میانگین سالانه حوادث طبیعی مختلفی از جمله سیل و زلزله رخ می‌دهد، انتظار می‌رود تسهیلات مقاوم سازی برای احداث خانه‌های مقاوم و منطبق بر اصول مهندسی ساختمان افزایش یابد. 

خسارت پایین زلزله گناوه، مصداق تدبیر حادثه پیش از وقوع 

هرچند کارنامه بنیاد مسکن در مقاوم سازی مسکن روستایی در زلزله گناوه درخشان بود اما برای اینکه در آینده شاهد حوادث ناگواری نباشیم، می‌طلبد که مردم با آینده‌نگری دقیق از امکانات موجود دولت برای احداث خانه‌هایی ایمن و مقاوم استفاده کنند؛ زیرا حادثه خبر نمی‌دهد.  

برای بیان اهمیت مساله و ضرورت اقدام، یادآوری این نکته کافی است که در هشت سال گذشته سیل و زلزله در بوشهر هزینه احداث چهار هزار و ۶۹۵ واحد مسکونی تخریب شده را روی دست دولت گذاشته است و مقاوم‌سازی افزون بر ۹ هزار واحد مسکونی روستایی در ۲ دولت های یازدهم و دوازدهم  مصداق تدبیر حادثه پیش از وقوع است.

مردم استان بوشهر تا قبل از زمین لرزه ۶.۱ ریشتری بخش شُنبه و طسوج شهرستان دشتی در سال ۹۲ استقبالی از طرح مقاوم سازی مسکن روستایی نمی‌کردند و این روند بسیار به کُندی پیش می‌رفت اما با توجه به شدت، تخریب و تلفات انسانی که این زمین لرزه داشت مردم ضرورت اجرای این طرح پیشگیرانه را بیشتر احساس کردند.

 زمین لرزه  بخش شنبه و طسوج شهرستان دشتی استان بوشهر منجر به کشته شدن ۳۷ تن، مصدومیت یکهزار و ۱۷۰ تن و تخریب سه هزار و ۱۰۰ واحد مسکونی، تاسیسات زیربنایی و اماکن عمومی شد.

در همین راستا آهنگ مقاوم سازی مسکن روستایی بعد از زلزله شُنبه با قدرت بیشتری در استان به صدا درآمد و روستانشینان نیز با رغبت بیشتری به دنبال اجرای آن بودند .

معاون بازسازی مسکن روستایی بنیاد مسکن استان بوشهر درباره زلزله گناوه می‌گوید: از ۳۵هزار و ۸۸۹ واحد مسکونی مقاوم سازی شده در این استان سه هزار و ۶۷۳ واحد در ۶۷ روستای شهرستان گناوه است و ۲هزار و ۴۳۸ واحد به عنوان واحدهای بی دوام و غیر مقاوم هنوز در این شهرستان باقی مانده‌اند.

عبداللهی ادامه می‌دهد: آمارها بیانگر این است که ۶۰ درصد واحدهای مسکونی روستایی و شهرهای زیر ۲۵ هزار نفر گناوه مقاوم شده و از میانگین استان بوشهر سه درصد بیشتر است.

او معتقد است: پیشرفت قابل توجه طرح مقاوم سازی در شهرستان گناوه منجر به این شد که زلزله ۵.۹ ریشتری ۲۹ فروردین ماه سال جاری تنها ۲۸ روستا را تحت تاثیر قرار دهد و فقط واحدهای مسکونی فرسوده دچار آسیب و خسارت شوند و واحدهای مقاوم از آسیب‌های ناشی از زلزله در امان ماندند.

به گفته عبداللهی بررسی واحدهای ارزیاب نشان می‌دهد در این زلزله ۲۰ واحد شهری و ۱۶۰ واحد روستایی باید از نو ساخته شوند و ۶۱ واحد مسکونی نیز نیاز به ترمیم و تعمیر دارند همچنین در اجرای طرح توسعه مقاوم سازی مسکن روستایی نیز براساس کارشناسی‌های انجام شده باید ۵۰۶ واحد مقاوم سازی شوند.

وی ادامه داد: براساس مصوبه دولت قرار است ۱۰۰ میلیون تومان تسهیلات و ۴۰ میلیون تومان به صورت بلاعوض به واحدهای شهری و ۸۰ میلیون تومان تسهیلات و ۳۵ میلیون تومان نیز بلاعوض به واحدهای روستایی آسیب دیده از زلزله در شهرستان گناوه پرداخت شود.

عبداللهی گفت: در این ارتباط ۳۰ میلیون تومان تسهیلات و ۱۵ میلیون تومان نیز به صورت بلاعوض به ۶۱ واحد مسکونی که نیاز به تعمیر دارند، پرداخت می‌شود.

روز یکشنبه ۲۹ فروردین ماه ساعت ۱۱:۱۱ دقیقه زمین لرزه ای به بزرگی ۵.۹ در مقیاس امواج درونی زمین (ریشتر) شهرستان گناوه را لرزاند طوریکه شدن آن در استان‌های خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد و فارس نیز احساس شد.

هرچند اطلاعات لرزه‌نگاری نشان از زلزله‌ای بزرگ داشت، اما به رغم تجربه‌های پیشین کمترین تخریب واحدهای مسکونی گزارش شدزیرا به گفته مسئولان، مقاوم سازی واحدهای روستایی مانع از خسارت دیدن خانه‌های نوساز شده و بیشترین آسیب‌ها به گفته معاون باسازی و مسکن روستایی بنیاد مسکن به ساختمان‌های قدیمی، خشتی و گلی فاقد سازه که شمار آنها به ۲۰۰ واحد می‌رسد، وارد شده‌ است.

بیشتر این خانه‌های خشتی و گلی روستایی به گونه‌ای تخریب شده که قابل ترمیم نیست به همین علت این واحدها باید تخریب، آوار برداری و نوسازی شوند؛ تخریب این خانه‌ها ضرورت اجرای طرح مقاوم سازی مسکن روستایی را برای روستائیان پررنگ تر و از طرفی روان سازی مسیر پرداخت تسهیلات و ضمانت‌ها را نیز برای همگان ثابت کرد.

شهرستان گناوه ۶۶ روستا با  جمعیت ۲۲هزار و۷۵۰ خانوار دارد که تاکنون ۶۰درصد از آنها مقاوم سازی شده‌ و همین امر سبب شد بسیاری از خانه‌های مردم از گزند تخریب در زلزله اخیر به دور بماند.