مقوله انتخابات در کشورهایی از نوع نظام جمهوری مبتنی بر شیوه دموکراسی و آرای مردم برخوردارند و مردم در شکل‌گیری ارکان حکومت نقش عمده را ایفا می‌کنند، از اهمیت زیادی برخوردار است و راهکار عمده این گونه نظام‌ها برای جلبه مشارکت و حضور مردم به حساب می‌آید.
انتخابات و حضور حداکثری مردم در انتخابات از جنبه‌های متعددی دارای اهمیت است که در همین رابطه و راهکارهای جلب آن در گفت و گو با فرزاد نعمتی دانش‌آموخته مقطع دکترا و کارشناس مسائل سیاسی بررسی شده است.
ایرنا: انتخابات در نظام جمهوری اسلامی ایران دارای چه اهمیتی است؟
فرزاد نعمتی: تامل پیرامون مباحث جاری در فضای عمومی در سال ۱۳۵۷، نشان می‌دهد عموم کنشگران و مردم انقلابی، برپایی نظامی برآمده از آرای مردم را امری حیاتی در تحقق استقلال و آزادی می‌دانسته‌اند و به همین دلیل اگر چه تفاسیر متفاوتی از مفهوم دموکراسی در ذهن داشته‌اند، اما لااقل در این نکته توافق داشته‌اند که بدون برگزاری انتخابات، جمهوریت محقق نخواهد شد. به همین دلیل اصل ششم قانون اساسی تصریح دارد که امور کشور باید به اتکاء آرای عمومی اداره شود و راه این مهم را نیز «انتخابات» معرفی می‌کند.
ایرنا: برای هموار کردن فضا برای حضور حداکثری مردم در انتخابات چه پیشنهاداتی دارید؟
نعمتی: انتخابات باید بازتاب آرای مردم باشد و طبیعی است که مردم موجودیتی واحد، یکسان و یکدست نیستند و در جامعه افراد و گروه‌هایی با علایق، سلایق، منشها و منافع متفاوت و گاه آشتی‌ناپذیر وجود دارد.
آنچه خصیصه یک وضعیت دموکراتیک است، نحوه حل و فصل موقت و مسالمت‌آمیز این تفاوتها و تکثرها است، به نحوی که جامعه در کلیت آن بپذیرد که به طرزی منصفانه و در کمال آزادی، آرا و امیال مختلف، انعکاس پیدا کرده است و فرصت انتخاب کردن و انتخاب شدن به تمامی افراد بالغ داده شده است.
بنابراین هموار کردن فضا برای حضور حداکثری مردم، امتیازی نیست که به مردم داده شود، بلکه از اساس مهمترین وظیفه نهادهای مجری انتخابات، تسهیل هرچه بیشتر مشارکت مردمی است و لازمه تحقق آن، در وهله نخست و فراتر از بحث‌های خاص درباره هر شرایطی اعم از حساس و عادی، پذیرش اصل حق حاکمیت ملت بر سرنوشت اجتماعی خویش است، امری که به صراحت در اصل پنجاه و ششم قانون اساسی نیز ذکر شده است و طبق آن، هیچکس نمی‌تواند این حق را از انسان سلب کند و یا آن را در خدمت منافع فرد یا گروهی خاص قرار دهد.
ایرنا: دستاوردهای حضور حداکثری مردم در انتخابات کدامند و از سوی دیگر پیامدهای مشارکت پایین چه تاثیری در روابط داخلی و خارجی کشور خواهد گذاشت؟
نعمتی: در دنیای امروز، دموکراسی شکل برگزیده حکومت است و هر کشوری که از نظر شاخص‌های وضعیت دموکراتیک در سطح پایینی قرار داشته باشد، مقبولیت اندکی در سطح جهانی دارد. اگرچه میزان مشارکت تنها یکی از عوامل و نه حتی مهمترین عامل موثر بر دموکراتیک بودن سامانه سیاسی جوامع است، اما بدون تردید کاهش مفرط مشارکت و بی‌اعتنایی بخش عمده جامعه نسبت به چنین نهادی، پرده از این واقعیت برمی‌دارد که شکاف میان دولت و ملت گسترده است، منتخبان، نماینده و مورد حمایت اکثریت جامعه نیستند یا بدتر از آن، جامعه امکان تغییر سیاست‌ها از طریق تغییر کارگزاران و حاکمان را ناممکن قلمداد می‌کند، طبیعی است که چنین واقعیتی، طمع رقبای خارجی را برای کسب منافع بیشتر برمی‌انگیزد.
در بُعد داخلی نیز سکوت، انفعال و کناره‌گیری مردم از خطرناکترین واکنش‌های ممکن به ناکارآمدی نظام سیاسی است و می‌توان آن را به آرامش پیش از توفان و سازی که سالها بعد صدایش درخواهد آمد، تشبیه کرد.
ایرنا: ظرفیت‌های جدیدی در فضای مجازی شکل گرفته است به نظر شما این ظرفیت تا چه میزان را تا چه میزان می‌توان در خدمت انتخابات قرار داد؟
نعمتی: در سیاست، همه امور خصلتی دوگانه دارند و همانطور که امکاناتی برای کنش سیاسی فراهم می‌کنند، محدودیت‌هایی نیز به بار می‌آورند.
در مورد فضای مجازی نیز می‌توان گفت، این فضا، پدیده‌ای با امکانات و محدودیت‌های خاص خود است و نمی‌توان انتظار داشت از آن فقط نفع یک روند خاص بهره‌برداری کرد، به خصوص وقتی با این واقعیت نیز مواجه هستیم که بسیاری از مردمان حاضر در این فضا، برای نمونه در زمینه انتخابات، افکاری بس متفاوت با یکدیگر دارند و بنابراین پژواک صداهای متناقض در آن فضا مشهود است.
نکته دیگر در زمینه فضای مجازی لزوم تصحیح تصویر غلوآمیزی است که از تاثیر کلی رسانه‌ها بر فضای سیاسی حکایت می‌کند. فضای مجازی در تحلیل نهایی و هرچه به زمان انتخابات نزدیکتر شویم، متاثر از فضای واقعی جامعه و تغییر و تحولاتی است که در ساختارهای اقتصادی، سیاسی و حقوقی رخ می‌دهد و این گمان که می‌توان با رسانه‌ها به طور عام و با فضای مجازی به‌طور خاص، تفکری خاص را به مردم تزریق کرد یا آنان را به سوی انتخابی ویژه سوق داد، توهمی بیش نیست.
ایرنا: نقش احزاب فعال در کشور در مشارکت‌دهی مردم در انتخابات را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
نعمتی: واقع امر آن است که با قوانین فعلی احزاب و انتخابات در کشور، این انتظار که احزاب نقشی عمده در فضای سیاسی ایفا کنند، انتظاری کاملی نیست، چرا که بیشتر نامزدهای رییس جمهوری با افتخار خود را شخصیتی فراحزبی معرفی می‌کنند. با این همه به واسطه برخی شرایط خاص، در ایران امروز، دو سه جریان خاص نظیر اصولگرایان، اصلاح‌طلبان و اعتدالگرایان از شانس بیشتری برای معرفی نامزد انتخاباتی برخودارند، حال آنکه انتخاب مردم، به خصوص در شهرهای کوچک، کمتر بر اساس این تقسیم‌بندی‌های سیاسی پیش می‌رود و تابع ملاحظات متنوع‌تری است.
آنچه به آرای خاکستری در انتخابات ایران معروف شده است، معرف مردمی است که بدون پایبندی حزبی، دست به انتخاب می‌زنند و برآورد من حاکی از آن است که میزان این آراء نسبت به چهار سال گذشته افزایش پیدا کرده است.
ایرنا: مولفه‌های تاثیرگذار حضور مردم استان در پای صندوق‌های رای و انتخاب کاندیدای مورد نظر کدامند؟
نعمتی: انتخابات مطلوب و موثر، انتخابات آزاد، سالم و رقابتی است و میزان مشارکت خود تا حدی قابل توجه، تابع آن سه عامل است.
وضعیت استان ما چندان متفاوت از وضعیت کلی کشور نیست و همان عواملی که باعث حضور گسترده مردم در انتخابات در سطح کشور می‌شوند، در این جا نیز تاثیرگذار خواهند بود. تنها نقطه‌ای که شاید بتواند روند مشارکت بخش‌هایی از استان را متفاوت کند، حضور نامزدهایی با گرایش قومی، نظیر انتخابات سال ۱۳۹۲ است که به نظر من، آن اتفاق نیز در شرایط فعلی، نمی‌تواند مانند گذشته، محرک مشارکت قومی باشد.
به گزارش ایرنا، انتخابات ششمین دوره شوراهای اسلامی شهری، روستایی و عشایری همزمان با سیزدهمین دوره انتخابات رییس جمهوری در تاریخ ۲۸ خرداد ۱۴۰۰ برگزار خواهد شد.
نظر شما