رشد جمعیت ایران از سال ۱۴۲۵ منفی می‌شود

به گزارش گروه فرهنگی ایرنا از روابط عمومی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، شهلا کاظمی پور در دهمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت مقاله ای با عنوان تبیین لزوم بازنگری در سیاستهای جمعیتی و بایسته های اجرای سیاستهای افزایش نرخ باروی در بیش از سطح جایگزینی ارائه کرد.

وی که این مقاله را در سالن شماره یک کنفرانس ارائه کرد، گفت: به موازات تحولات جمعیت شناختی در دنیا ایران نیز تغییرات جمعیت شناختی گسترده ای را تجربه کرده است. همزمان با این تغییرات و تحولات، رفتار باروری و فرزندآوری نیز تغییر یافته و در چند دهه ی اخیر افت شدیدی را در نرخ های باروری خود داشته است به طوری که فرزندآوری در ایران از باروری طبیعی به یک باروری ارادی رسیده و موجب کاهش نرخ باروری کل شده است.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران ادامه داد: منظور از نرخ باروری کل تعداد فرزندانی است که جانشین والدین می شوند. اگر این شاخص کمتر از ۱ / ۲ فرزند باشد، به معنی کاهش تدریجی جمعیت و در نهایت انقراض نسلی است. بر اساس نتایج مرکز آمار ایران و سازمان ملل متحد، در سال ۱۳۸۵ این رقم برای کل کشور ۸ / ۱ فرزند بود به این معنا، ۱۸ فرزند با ۲۰ نفر از والدین جایگزین می‌شد که ۲ نفر کمتر از حد جانشینی است. این میزان در سال ۱۳۹۸ به حدود ۷ / ۱ فرزند برای هر مادر رسید و همچنان در حال کاهش است. در نتیجه رشد جمعیت کشور نیز طی ۳۰ سال گذشته سیر نزولی داشته و پیش بینی می شود که اگر این روند ادامه داشته باشد در سال ۱۴۲۵ رشد جمعیت کشور به صفر رسیده و پس از آن منفی شود.

کاظمی پور یادآور شد: گذار باروری در ایران متناسب با تحولاتی بوده است که در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و برخی ابعاد سنتی خانواده به وقوع پیوسته و به تغییراتی در نگرشها و ایده آلی های مرتبط با ازدواج و باروری و همچنین رفتارهای باروری منجر شده است. با توجه به مباحث فوق افزایش زاد و ولد در ایران به یک دغدغۀ سیاستی مهم تبدیل شده است. دلیل این توجه و حساسیت به چالش احتمالی ناشی از کاهش رشد جمعیت در آینده و کمبود نیروی انسانی کافی و به خصوص نیروی جوان در حوزۀ اقتصاد مربوط می شود به گونه ای که انتظار می رود در دهه های آتی، معضل پیری جمعیت و تمام مشکلات مترتب با آن مانند فشار مالی بر دولت برای تأمین حقوق، بیمه های بازنشستگی و تأمین هزینه های بهداشت و درمان سالمندان فزونی می یابد.

وی تاکید کرد: لذا باید برنامه ریزی جامعی در سیاست‌های جمعیتی کشور صورت گیرد. از این رو، گرایش به سمت اعمال سیاستهای مشوق رشد جمعیت و ترغیب مردم به افزایش باروری از طریق بزرگتر کردن بعد خانواده موجه به نظر می رسد و می توان در قالب یک برنامه ریزی جامع و کامل به اهداف تعریف شده دست یافت و جامعه را از معضلات احتمالی آتی دور نگه داشت.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران ادامه داد: براساس نتایج به دست آمده از این پژوهش اگر مداخلات و برنامه ریزیهای جمعیتی موثر واقع شود و رشد جمعیت کشور از آهنگ رشد آهسته پیروی کند و از وقوع رشد منفی جمعیتی پیشگیری شود در نهایت به یک رشد متعادل جمعیتی دست خواهیم یافت. در صورت جلوگیری از کاهش بیشتر باروری و ارتقاء متناسب آن به کمی بیش از حد جانشینی، هرگز با رشد بی رویه جمعیت مواجه نخواهیم شد در این صورت است که می توان از به هم خوردن موازنه ساختار سنی جمعیت جلوگیری کرد.

کاظمی پور یادآور شد: صاحبنظران جمعیتی کشور معتقدند که زمان عملیاتی کردن بحث تجدید نظر در سیاستهای جمعیتی فرا رسیده و راهکارهای متعددی نیز ارائه شده است که به برخی از مهمترین آنها اشاره می کنم. یکی از نخستین و مهمترین گامهایی که دولت و برنامه ریزان برای اجرای سیاستهای افزایش میزان باروری باید مدنظر قرار دهند اجماع و توافق بین مقامات سیاسی، مسئولین، برنامه ریزان، و رسانه هاست. نیل به چنین اجماع و توافق بدان سبب اهمیت دارد که باعث می شود اعتماد و مشارکت تمامی گروههای موثر و تعیین کننده در تنظیم و اجرای این قبیل راهکارها و سیاستها جلب گردد. به این فهرست می توان گروههای دیگری مانند جمعیت شناسان، متخصصان علوم سیاسی و سایر اندیشمندان را نیز اضافه کرد. چون دانش و تخصص آنها می تواند در افزایش کیفیت مباحثات و گفتگوهای عمومی و نهایتا تنظیم سیاستها و راهکارهای مناسب و حتی برای نظارت و پیگیری چگونگی اجرای سیاستها، نقش بسیار مهم و مفیدی ایفا کند.

وی ادامه داد: افزون بر آن دفاع و گفتگو درباره سیاستهای جمعیتی نیز از مهمترین گامهای آغازین برای خلق و طراحی این سیاستها است. دفاع و جانبداری، معطوف به مجموعه فعالیتهای افراد و گروههایی است که بر روی سیاستگزاران کلیدی نفوذ دارند و قادرند منابع مالی مورد نیاز برای اجرای سیاستهای جمعیتی را نیز تأمین کنند. این فعالیتها مشتمل بر طیف متنوع اقدامات شامل سخنرانی های عمومی، کمپین های رسانه ای، لابی کردن، بررسیهای تحلیلی و متقاعد کردن سیاستگزاران و مقامات مردد.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران در پایان خاطرنشان کرد: دفاع و گفتگو درباره سیاستهای جمعیتی مبتنی بر طیف متنوعی از موضوعات مهم است. مانند تحلیل داده ها، برنامه ریزی استراتژیک، برآورد هزینه ها، تولید دانش از طریق تحقیقات عملیاتی. و گام های اصلی در فرایند سیاستگزاری که عبارتند از تعیین چارچوب مسئله و مرتب کردن دستورهای کار به ترتیب اولویت و اهمیت آنها، تعیین چارچوب مسئله، معطوف به این پرسش اصلی است که چه نوع راه حلهایی پیشنهاد می شود؟ لازم است که این موضوع با همه مقامات و کارگزاران در میان گذاشته شود، که در مراحل بعدی، اجرای موفقیت آمیز سیاستهای جمعیتی افزایش باروری نیازمند حمایت و پشتبانی آنهاست.

پایان گفتمان نخبگانی سند الگو در سال ۱۴۰۰

استاد دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز گفت: مرکز الگوی اسلامی ایران پیشرفت ۱۰ سال را صرف تهیه سند نرم افزاری الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت کرد و رهبر انقلاب آن را اَبَر سند اعلام کردند تا کلیه اسناد بالادستی از آن نشات بگیرند و سال‌های ۱۴۰۰-۱۳۹۸ را فرصت گفتمان نخبگانی برای آن اعلام کردند و اکنون در آخرین سال گفتمانی این سند هستیم.

منصور شاه‌ولی در دهمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت مقاله ای با عنوان اجرای الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت محیط‌زیست با تحقیق، آموزش و ترویج ارائه کرد.

وی که این مقاله را در سالن شماره دو کنفرانس ارائه کرد، گفت: الگوی پایه اسلامی - ایرانی پیشرفت محیط‌زیست با سه‌گام قابل ‌اجرا است. اول. حکمرانی تمدن‌ساز اسلام با حکمت متعالیه محیط‌زیست. دوم. وحدت حوزه و دانشگاه با حکمت متعالیه محیط‌زیست. سوم. ترویج دادخواهی زیست‌محیطی امام زمان، بر مبنای حکمت متعالیه محیط‌زیست بین منتظران آن حضرت در جامعه ملی و بین‌الملل.

استاد دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز گفت: این مقاله با بررسی ادبیات الگوی پایه محیط‌زیست مشخص می کند که ملازمت حکمت نظری و عملی متعالیه نیازمند فلسفة بومی و دینی است. بنده برای عملیاتی کردن سند نظری محیط‌زیست متعالی در آخرین سال گفتمان نخبگانی این سند را با کمک دانشگاه‌ها، حوزه علمیه و وزارت خانه‌ جهاد کشاورزی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان تقریب مذاهب و سازمان سمت برای سه برنامه اجرائی تحقیق، آموزش و ترویج (تات) و تمدن‌سازی اسلامی با حکمت محیط‌زیست متعالی ارائه می‌دهم.

شاه‌ولی اظهار کرد: بررسی‌های سه دهه گذشته نشان می‌دهد رویکردهای علمی و تلاش‌های اجرایی برای حفظ محیط‌زیست در جهان، به دین تمایل دارد؛ ولی لازمه پیشبرد این مهم وجود منابع علمی محیط‌زیست مبتنی بر معرفت دینی است. برای این منظور جمهوری اسلامی ایران بنابر نظر حکیم متأله، ملاصدرای شیرازی، نظام روش‌شناسی‌ اداره محیط‌زیست متعالی را باید چنان تدوین ‌نماید تا معرفت دینی زیست‌محیطی، مقبولیت و پذیرش ملی و جهانی‌ پیدا کند. تحقق این امر همراهی، هم‌گرایی و هم‌افزایی تحقیق، آموزش و ترویج بر مبنای حکمت متعالیه محیط‌زیست را می‌طلبد. از طرف دیگر، تمدن‌سازی در حوزه محیط‌زیست، باید با اسلامی شدن نهادهای پژوهشی، آموزشی و تولید علم برای تعامل سازنده با جهان، به‌ویژه جهان اسلام در حوزه محیط‌زیست فراهم گردد.

وی ادامه داد: در این راستا، سه‌گام باید برداشت: اول حکمرانی تمدن‌ساز اسلام با حکمت‌ متعالیه محیط‌زیست. دوم وحدت حوزه و دانشگاه با حکمت متعالیه محیط‌زیست. سوم ترویج دادخواهی زیست‌محیطی امام زمان، با حکمت متعالیه محیط‌زیست بین منتظران آن حضرت در جامعه ملی و بین‌الملل. مرکز الگو با ارزیابی دستاوردهای این برنامه‌ها به مستندسازی، نهادینه‌سازی و به‌روزرسانی سند نظری و راهکارهای عملی آن با حضور اندیشکده‌ها و مجریان اجرا می‌پردازد تا با تعامل پویا با کشورهای اسلامی و دیگر کشورها، سازمان‌ها، نهادها و مؤسسات ملی و بین‌المللی برای حفاظت و آبادسازی محیط‌زیست به تمدن‌سازی اسلام با حکمت محیط‌زیست نائل شود.

استاد دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز یادآور شد: مرکز الگوی اسلامی ایران پیشرفت ۱۰ سال را صرف تهیه سند نرم افزاری الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت کرد و رهبر انقلاب آن را اَبَر سند اعلام کردند تا کلیه اسناد بالادستی از آن نشات بگیرند و سال‌های ۱۴۰۰-۱۳۹۸ را فرصت گفتمان نخبگانی برای آن اعلام کردند و اکنون در آخرین سال گفتمانی این سند هستیم.

شاه‌ولی خاطرنشان کرد: برای حکمرانی تمدن‌ساز با حکمت‌ نظری و عملی متعالیه محیط‌زیست مرکز الگوی اسلامی ایران پیشرفت باید چگونگی اداره محیط‌زیست برای جامعه ملی و جهانی امروز تبیین شود زیرا روش‌شناسی اداره بحران‌های محیط‌زیست آن هم از منظر فلسفی به‌ویژه فلسفه متاله، کانون توجه نبوده است. برای مثال، حکمت‌های نظری این فلسفه، ابتدا چیستی مبانی و ماهیت طبیعت و سپس شاخص‌های محیط‌زیست متعالی را تعریف می‌کند. آنگاه، چرائی مبادی و شالوده‌های طبیعت و شاخص‌های آن را برای محیط‌زیست متعالی؛ طرح می‌کند و بالاخره چگونگی مظاهر واقعیت عینی طبیعت و سپس شاخص‌های آن را به‌نحوی‌که محیط‌زیست متعالی را محقق سازد، ارائه می‌دهد. برای تبیین حکمت متعالیه نظری تمدن‌ساز، اجماع ملی و جهانی برای تعامل سازنده ضروری است.

جایگاه نوآوری و پیشرفت در الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت

پژوهشگر موسسه تحقیقاتی ای سی سی تگزاس به تبیین نقش و جایگاه دو مفهوم نوآوری و پیشرفت در الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت پرداخت.

داریوش محجوبی در دهمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت مقاله ای با عنوان چیستی «پیشرفت» و نقش «نوآوری» در آن ارائه کرد.

وی که این مقاله را در سالن شماره دو کنفرانس ارائه کرد، گفت: بدون بررسی دقیق و جامع «پیشرفت» در عملکرد «مرکز» این خطر وجود دارد که مفهوم پیشرفت را خارج از بافتار به کار ببریم. به این ترتیب بررسی مفهومی واژه «پیشرفت» بخش مهم در تدوین رویه های «مرکز» می‌شود. در این راستا، شایسته است که هر اندیشکده عملکرد خود را در بافتار «پیشرفت» تعریف کند؛ تا این که به عکس، پیشرفت را در محتوای عملکرد خاص خود تصور کند.

پژوهشگر موسسه تحقیقاتی ای سی سی تگزاس سپس به بررسی مفهوم پیشرفت پرداخت و گفت: به طور معمول پیشرفت در وجه تکنولوژی (مثل معرفی دستگاههای نو) یا در وجه اقتصادی (مثل افزایش تولید سرانه یا تولید ناخالص ملی) تصور می شود در حالی که بررسی های تطبیقی نشان می‌دهند در دوران نزدیک به معاصر واژه «پیشرفت» معادل واژه فرنگی Progress و مرتبط با مفهوم «بهروزی انسانی» به کار رفته است به این ترتیب، پیشرفت از یک طرف با عملکردهای اجرایی (تکنولوژی – تولیدی – اقتصادی) و از طرف دیگر با ساختارهای ارزشی (انسانی – اجتماعی) ارتباط مستقیم دارد. بررسی مفهوم پیشرفت در هر دو وجه اجرایی و ارزشی باید به صورت موازی، مرتبط و منسجم صورت گیرد.

محجوبی ادامه داد: این مقاله برای بررسی واژه پیشرفت از بعد فرایند تفکر و «مدل مفهومی درخت اندیشه» استفاده می‌کند. استفاده از یک «مدل مفهومی» برای بررسی و تبیین پیشرفت، از طرف دیگر، با نقش واژه «الگو» در لیست پنج گانه بالا هماهنگ است که «مدل» خود نزدیکترین واژه به «الگو» است. نقش «نوآوری» در راستای پیشرفت در ادامه بررسی می شود. برای پاسخ یابی نقش نوآوری باید به این پرسش پاسخ داده شود که فکر چیست و ما چگونه تفکر می کنیم؟ این سوالی «سهل و ممتنع» است. این سوالی ساده به نظر می‌رسد، چون می تواند در هر سطح آموزشی مطرح شود. برای مثال این سوال می تواند در سطح دبستان شروع شود؛ حتی در سطح دبستان هم می توان از اهمیت نقش تفکر برای دانش آموزان گفت، بدون آن که درس پیش‌نیاز لازم داشته باشد.

وی افزود: طبیعی است که همین سوال در سطح های بالاتر آموزشی و پژوهشی ژرفا و گستردگی بیشتری دارد. در حالی که این سوالی ساده به نظر می رسد، همزمان پیچیده ترین سوالی است که بشر با آن روبرو بوده است. سوال به ظاهر ساده در مورد چیستی فکر از سوال «اندازه و عمر کیهان چقدر است؟» بسیار پیچیده تر است. در مورد چیستی فکر و چگونگی تفکر از دوران باستان تاکنون بسیار نوشته شده است. بی شک اینک در مورد فکر و تفکر زیادتر از قبل می‌دانیم ولی چیستی فکر و چگونگی تفکر هنوز ناگفته‌های بسیار دارد؛ ولی با بررسی «فرایند تفکر» می توانیم چیستی و چگونگی تفکر را بهتر بشناسیم.

پژوهشگر موسسه تحقیقاتی ای سی سی تگزاس گفت: عوامل موثر در «فرایند تفکر» را می توان در سه گروه اصلی طبقه بندی کرد. ساختار، متغیر و ناشناخته. ساختار شامل عامل‌هایی است که ما می‌شناسیم ولی در انتخاب آن‌ها اختیاری نداریم یا اختیار بسیار محدودی داریم مثل مغز و ذهن و زبان مادری؛ که بدون شک در فرایند تفکر دخالت دارند ولی در عمل ما توانایی محدودی در انتخاب آنها داریم . متغیرهای تفکر شامل عاملهایی است که ما می‌شناسیم و در انتخاب آن ها اختیار داریم. سه گروه عامل، یعنی ساختار، متغیر و ناشناخته، همپوشانی دارند، یعنی می توان ناشناخته ها را شناخت و تبدیل به ساختار کرد و با شناخت بهتر ساختارها آنها را به صورت متغیر درآورد.

محجوبی اظهار کرد: این مقاله براساس مدل مفهومی درخت اندیشه استوار شده و این مدل بر مبنای فرایند تفکر شکل گرفته و «پیشرفت بهبود در عملکرد تمامی بخش های درخت اندیشه» تعریف می‌شود. به این ترتیب این مدل زمینه ای فراهم می کند تا بتوان عملکرد پیشرفت را همزمان در وجه های اجتماعی – انسانی و وجه های تولیدی - اقتصادی – نوآوری بررسی کرد. این بررسی مفهومی برای پیشرفت پایه ای برای تقویت درک اجرایی از پیشرفت را به وجود می آورد. به قول معروف «بناهای بلند نیاز به پی های عمیق دارند».

وی در بخش دیگری از این مقاله به بررسی مفهوم نوآوری پرداخت و گفت: نوآوری پدیده ای چند وجهی است که در رابطه با بهبود در بخش طراحی و تولید از درخت اندیشه عمل کند. به این ترتیب بین بهبود در تولید و مفهوم پیشرفت انسانی بر پایه مدل درخت اندیشه ارتباط به وجود می آورد. نوآوری از جمله شامل وجه های تکنولوژی، بازار، نیروی انسانی و سازمان است. بسیاری بررسی های موجود به طور معمول نوآوری را به بخش تکنولوژی محدود کرده اند. چیستی نوآوری در مقاله «نقش نوآوری های سازمانی – اجتماعی در مدل کوه یخ نوآوری» از همین مجموعه بررسی شده است.

پژوهشگر موسسه تحقیقاتی ای سی سی تگزاس ادامه داد: به طور معمول نوآوری به صورت معرفی محصول های جدید به بازار تعریف می شود ولی آشکار است که فرایند نوآوری بسیار گسترده تر از فقط معرفی نتیجه نهایی (محصول موفق به بازار) است. نوآوری، به واقع، شبیه قیفی است که از تعداد بسیار زیادی ایده به همراه کوشش و سعی و خطا بسیار به معدودی محصول موفق منجر می شود.

محجوبی در پایان تاکید کرد: نوآوری و پیشرفت فقط محدود به بخش فناوری در فرایند تولید نیست اگر چه در بسیاری نوشته ها به صورت صریح یا ضمنی این چنین فرض شده است.

دهمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی

به گزارش ایرنا، دهمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی؛ تبیین و بایسته های اجرا از روز چهارشنبه آغاز شده و تا امروز (پنجشنبه) به صورت مجازی ادامه دارد. در این کنفرانس ۷۴ مقاله علمی به صورت شفاهی و ۱۲ مقاله پوستری از سوی پژوهشگران و اندیشمندان ارائه و سپس نقد و بررسی می شود.
این مقالات در حوزه های کلیات و ساختار سند الگو، تبیین بایسته های اجرای سند الگو ر حوزه سیاسی و اجتماعی، تبیین معنویت در فرازهای سند الگو، تبیین و بایسته های اجرای تدابیر حوزه علم و آموزش و پرورش، تبیین مبانی ایران شناختی و بایسته های اجرای تدابیر در حوزه های آمایش، فناوری و نوآوری، کشاورزی و امنیت غذایی، حکمرانی و مدیریت پایدار محیط زیست، فرهنگ، جمعیت، خانواده و سلامت است. 

آیت الله ابوالقاسم علیدوست، حجت‌الاسلام حمیدرضا شاکرین، ابراهیم برزگر، علیرضا صدرا، غلامرضا جمشیدیها، محمدحسین پناهی، حجت الاسلام  مسعود آذربایجانی، محمود حکمت‌نیا، علی اکبر موسوی موحدی، بهزاد سلطانی، محمدسعید جبل عاملی، اسماعیل شیعه، حسین سالارآملی، حجت‌الله حاجی حسینی، عباسعلی زالی، محمد شاهدی، سیدمحمدحسینی، محمدعلی کی نژاد، عباسقلی جهانی، محمدحسن روزی طلب، غلامعلی افروز، سوسن باستانی و مسعود شفیعی از رؤسا و اعضای هیات رییسه اندیشکده‌های مختلف مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، مدیریت جلسات را بر عهده دارند.
همچنین میزگردی با موضوع زیست بوم اجرای تدابیر فناوری و نواوری در سند الگو در این مراسم دو روزه از سوی اندیشکده چرخه نوآوری برگزار می شود.