فقه سیاسی در اندیشه حضرت امام خمینی (ره)

امام خمینی(ره) در جلد سوم "صحیفه نور" در خصوص سیاست چنین ابراز نظر کرده اند:  «مگر سیاست چیست؟ روابط بین دولت و ملت، روابط بین دولتها، جلوگیری از مفاسد اجتماعی، همه اینها سیاستهایی است که در اسلام هست، احکام سیاسی اسلام بیشتر از احکام عبادی اسلام است، کتاب هایی که اسلام در سیاست دارد بیشتر از کتاب هایی است که در عبادات دارد. این غلط جدایی دین از سیاست را در ذهن ما (جا) کردند و حالا حتی آقایان (علمای بزرگ اسلام) هم باورشان شده است که سیاست از اسلام جدا است». و در جلد یک صحیفه نور نیز آورده اند  «والله، اسلام، تمامش سیاست است».

با این مبنا که قوانین اسلام برای سعادت دنیا و آخرت است و خداوند آنها را برای اجرا شدن در سطح جامعه نازل کرده و بعد از امامان معصوم(ع) هم و اجرای آن نیاز به حاکم دارد امام خمینی(ره) از اول بهمن سال ۱۳۴۸ مباحث و موازین ولایت فقیه را به مدت ۱۳ جلسه در حوزه علمیه نجف پایه ریزی کردند. (کتاب ولایت فقیه، انتشارات موسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی)

همه علمای اسلام قبول دارند که اسلام دین جاودانه و آخرین دین الهی است و احکام الهی اسلام منحصر به زمان پیامبر اسلام(ص) نبوده و قوانین اسلام نیز تعطیل بردار نیست اما سوال اینجاست که در عصر غیبت قوانین الهی باید توسط چه کسانی اجرا شود؟ امام خمینی(ره) در کتاب ولایت فقیه خود معتقدند «ولی فقیه وظیفه دارد اجرای قوانین اسلامی در جامعه را بر عهده بگیرد، او خلیفه امام معصوم (ع) است و اختیارات او را در امر حکومت دارد و موظف است احکام الهی را اجرا کند».

امام خمینی(ره) ولایت فقیه را در جایگاه خود قرار داد
معاون نخبگانی حوزه علمیه خراسان اظهار داشت: اسلام دارای اندیشه و فلسفه سیاسی و فقه اسلامی دارای رویکردی سیاسی است.  این مساله در اندیشه فقهای پیشین از شیخ مفید، شیخ صدوق، شیخ طوسی و محقق کرکی و خیلی از بزرگان دیگر از جمله مرحوم نائینی و صاحب کتاب جواهر و ایده‌های آیت الله بروجردی و دیگر شخصیت‌ها وارد یک فضای گفتمانی نوین شده است.

حجت الاسلام علی اکبر نوایی افزود: فقه اسلامی از زمانی که شکل گرفت، سیاسی هم بود و بحث‌های فقها در خصوص امور حسبیه، نماز جمعه و جهاد، کمک به ظالم و کمک به افرادی که در رأس حکومت غاصب قرار دارند و اینگونه مسائل از گذشته مطرح بوده است. امام (ره) در فقه سیاسی یک تحول همه‌جانبه ایجاد کردند،  از قِبَل فقه سیاسی مباحثی مثل فقه حکومتی در گردونه بحث و تحلیل اندیشمندان قرار گرفت.

وی ادامه داد: امام(ره) مباحثی که در اثبات حکومت ولایت فقیه و حاکمیت اسلام و نفی ولایت جائر و طاغوت و نفی استعمار دارند در بحثهای مختلف مطرح شده و جنس بیشتر استدلال‌ها، کلامی است. در حقیقت امام(ره) بحث حکومت و ولایت فقیه را از درون فقه آوردند و در جایگاه اصلی خود قرار دادند. فقه سیاسی کلیه مباحث سیاسی فقه است که در گذشته و در درون فقه موجود بوده و بعد جنبه کاربردی یافته و به وسیله حضرت امام(ره) جنبه عملیاتی پیدا کرده است.

وی با بیان اینکه فقه سیاسی موجودیت خود را از نصوص دینی می‌گیرد، افزود: فقه سیاسی مجموعه‌ای از رفتار فقهی است که با رفتار سیاسی و دانش سیاسی مرتبط می‌شود و تکالیف شرعی زندگی سیاسی مردم را بیان می کند.

این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: امام(ره) فقه سیاسی را با شاکله ای که دیدند لزوم انقلاب اجتماعی و لزوم حرکت را و عدم مشروعیت نظام طاغوت و وجوب برپایی حکومت اسلامی را مطرح کردند، حضرت امام بحث حکومت و ولایت را در یک زاویه، بایدی مطرح کردند که از درون آن فقه حکومتی متولد شد.

حجت الاسلام نوایی گفت: امام(ره) در دوره معاصر فقه سیاسی را به گونه‌ای مطرح کردند که منجر به تحولات شد. امام خمینی در عرصه فقه سیاسی یک کار مهمی را انجام دادند و آن اینکه فقه سیاسی را از حوزه تئوری، وارد حوزه عملیاتی کردند و حکومت را به عنوان یک امر واجب الهی شرعی و به عنوان یک تکلیف مطرح کردند.

وی افزود: حضرت امام(ره) فقط یک فقیه، متکلم، فیلسوف، عارف و سیاستمدار نبودند بلکه همه اینها باهم بودند. امام(ره) بیش از آنکه یک فقیه باشد و در عرصه فقه حضور پیدا کند یک متکلم است و کتاب کشف الاسرار ایشان از زاویه کلامی نوشته شده است. همچنین امام(ره) یک عارف است و کتاب پرواز در ملکوت در این رابطه است. یک انسان متخلق به اخلاق الله و عارف ربانی بودند.

نوایی اظهار داشت: امام(ره) به بقا و جاودانگی شریعت باور داشتند. همچنین به اینکه از حکمت خدا به دور است که در دوره غیبت کسی را مشخص نکرده باشد. لذا امام(ره) به توقیع روایت ابی خدیجه استدلال کردند و روایات مختلف هم این را اثبات می‌کند که مجری شریعت باید کسی باشد که در مسیر ائمه (ع) باشد و او همه اختیارات پیامبر(ص) را دارد. در همین راستا است که موضوع ولایت فقیه و تدریس آن در نجف مطرح شد.

امام(ره) به میدان داری دین معتقد بود
عضو هیات علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی هم گفت: امام(ره) درصدد احیای ارزش‌های دینی برآمدند، بنیانگذار انقلاب اسلامی قرائت ناب شیعی و قرائتی داشتند که قائل به تحجر نیست و قائل به میدان‌داری دین است.

حجت الاسلام رضا حق پناه افزود: تاکید امام(ره) بر این است که ماهیت اسلام و قوانین آن نشان می دهد که می تواند با سیاست عجین باشد، در این بین آنچه مهم است، فهم و درک درست و اجرای صحیح قوانین و احکام اسلام است.

وی ادامه داد: مقام معظم رهبری هم فرمودند اسلام کارخانه انسان سازی است. اینها در صورتی میسر می‌شود که احکام اسلام همه با هم خوب فهمیده و درک شود و عاری از افراط و تفریط باشد و درست به اجرا درآید.

عضو هیات علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی اظهار داشت: لزوم حکومت برای اجرای قانون یک مساله ضروری و بدیهی است. مجموعه قوانین برای اصلاح جامعه کافی نیست و قانون خوب است اما باید مجری و اجرای درست هم داشته باشد. به همین جهت خداوند متعال در کنار فرستادن احکام الهی، یک حکومت و دستگاه اجرایی نیز مقرر کرده است و پیامبر(ص) در راس این تشکیلات اجرایی جامعه خود قرار داشت.

وی گفت: امام (ره) به سراغ ادله رفته و معتقدند که فقه تئوری اداره جامعه از گهواره تا گور است. اندیشه‌های امام(ره) باید بیش از پیش در حوزه‌های علمیه و جامعه مورد توجه قرار گرفته و به مباحثه گذاشته شود تا حوزه‌ها رو به رشد باقی بمانند و افراد مجتهد بصیر و آگاه تربیت شوند. امام در تنظیم قواعد حکومت و حکمرانی نقش مهمی داشته و نوآوریهای بسیاری در عرصه اقتصاد، سیاست، حکمرانی اجتماعی، زنان و خانواده و دیگر مسائل داشتند و تک بعدی معرفی کردن ایشان یک نوع تحریف است.