تخلیه سفره‌های آب زیرزمینی ازطریق چاه‌های عمیق دلیل فرونشست زمین

مهدی زارع روز پنجشنبه در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا در پاسخ به این سوال که آیا فرونشست زمین تحت تاثیر عوامل طبیعی و انسانی رخ می دهد، اظهار داشت: دلایل فرونشست زمین، تراکم و از دست رفتن آب در آبخوان، زهکشی خاک های آلی، استخراج معدنی زیرزمین، تحکیم طبیعی زمین، فروچاله ها و ذوب یخچال است.

وی با بیان اینکه فرونشست زمین می تواند مناطقی را تحت تاثیر قرار دهد که صدها کیلومتر مربع وسعت دارند، گفت: در ایران دلیل عمده فرونشست تدریجی زمین تخلیه سفره های آب زیرزمینی با استفاده از چاه های عمیق است که در اثر فرونشست زمین ترک های کششی سطحی ایجاد می کند.  

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله ادامه داد: گودال فرورفتگی فروچاله ها معمولاً در «زمین کارستی» مانند نواحی لار در استان مازندران، کبودرآهنگ در استان همدان و استان های فارس و ایلام رخ می دهد که در این مناطق سنگ های کربناته زیرسطحی با گردش آب زیرزمینی در آنها حل می شود. ضمنا فروچاله ها در سنگ های محلول شامل گنبدهای نمکی و گچ هم هستند و می توانند به فرونشست زمین منجر شوند.

زارع با اشاره به اینکه در استان تهران حدود چهار هزار چاه عمیق وجود دارد، اضافه کرد: هر چند که بخشی از این چاهها هنوز فعال هستند و بعضا مجوز دارند، اما همین چاه های دارای مجوز هم به اندازه همان چاههای غیر مجاز ریسکی  هستند.

وی با بیان اینکه در استان تهران، به ویژه حاشیه غربی شهر تهران در شهریار و جنوب شرق تهران در نزدیک ورامین افزایش جمعیت عمدتا مهاجر از سال ۱۳۶۸ تا ۱۴۰۰ جمعیت استان تهران ۶.۵ میلیون نفر افزایش یافته است، گفت: این افزایش جمعیت که متقاضی آب شرب و کشاورزی هستند فراتر از توان آب‌های زیرزمینی و آب های سطحی استان تهران در این منطقه است.

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله افزود: فراهم کردن آب و تامین آب از چاه ها؛ تعادل در شارژ آب های زیرزمینی را به ویژه در سالی مانند سال جاری ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰ که با کمبود شدید بارندگی مواجهیم، به شدت به هم زده است. بدین جهت مهاجرت همچنان مداوم به سوی تهران، با گسترش فرو نشست زمین، زیرساخت حیاتی و ساختمان های شهرهای استان تهران را  به شدت تهدید می کند.

وی با اشاره به اینکه میزان فرونشست در دشت شهریار در حد بیشینه بین ۲۵ تا ۳۵ سانتیمتر در سال و در دشت ورامین در حد بیشینه ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر در سال اندازه گیری شده است، گفت: بنابراین فرونشست زمین در این مناطق در بیشینه مقادیر هر سه تا چهار سال یک متر، رخ می دهد.

زارع در پاسخ به این سوال که علت اﻳﺠﺎد و ﮔﺴﺘﺮش ﺷﻜﺎف ﻫﺎی زﻣﻴﻦ و ﻓﺮوﭼﺎﻟﻪ ﻫا در کشور چیست، توضیح داد: فروچاله ها حاصل ریزش موضعی زمین یا ناشی از دلیل فرونشست زمین، نشست تدریجی یا فروریزش ناگهانی زمین به دلیل حرکت زیرسطحی مواد سیال در زیر زمین، یا حفاری های عملیات شهری مانند حفر تونل مترو رخ می دهد که یک نمونه از آنها در روز جمعه ٢٨ خرداد ١٣٩٥ هنگام حفاری تونل مترو در شمال غرب تهران به ایجاد فروچاله منجر شد که در اثر آن انفجار مهیبی رخ داد که باعث کشته شدن دو کارگر شد؛  این فروچاله حدود ساعت ۴ و ۳۰ دقیقه بامداد با انفجار مهیبی میدان دوم شهران را در شمال غرب تهران لرزاند و  پس از این انفجار آتش‌سوزی بزرگی نیز به وقوع پیوست.

به گزارش ایرنا، پدیده فرونشست زمین نوعی زلزله خاموش و حادثه ای تدریجی تلقی می شود که بی توجهی به آن خسارت های جبران ناپذیری را در سطوح مختلف به همراه دارد، اما با این اوصاف، روند این پدیده قابل کنترل و پیشگیری است.

فرونشست در اثر کاهش رطوبت زمین رخ می دهد و فشرده شدن خاک و از بین رفتن لایه نفوذپذیر از پیامدهای اصلی آن برشمرده می شود و به گفته کارشناسان پیامد متراکم شدن زمین نفوذ نکردن آب های جاری به عمق است.

تغییرات اقلیمی و خشکسالی های پیاپی و بلندمدت، نبود مدیریت در مصرف آب در بخش های مختلف شهری و صنعت و استفاده از روش های سنتی آبیاری در بخش کشاورزی، طی سال های گذشته موجب شده است تا بخش قابل توجهی از منابع آبی کشور خشک شود و پیامد این اتفاق ها و افت سطح آب های زیرزمینی، فرونشست زمین است.